Η χήρα του Ανδρούτσου, έζησε στην αφάνεια, αλλά κατόρθωσε 40 χρόνια μετά τον θάνατό του να τον κηδέψει επίσημα.

*Απόσπασμα από την είδηση του θανάτου της Ελένης Ανδρούτσου, από την εφημερίδα "Παλιγγενεσία" (23 Ιουνίου 1879)

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

                Η δράση του Οδυσσέα Ανδρούτσου και το τραγικό τέλος του στο βράχο της Ακρόπολης, είναι γνωστά. Η πολεμική δράση του, ο στρατηγικός νους του και η άδικη δολοφονία του από τον Ιωάννη Γκούρα, έχουν περιγραφεί από πολλούς ιστορικούς. Στο περιθώριο της ιστορίας έμειναν οι ζωές της χήρας του Ελένης, η οποία έζησε στην αφάνεια και σε πλήρη ένδεια και του γιου του Λεωνίδα, ο οποίος πέθανε στο Μόναχο σε ηλικία 12 ετών.

                Ο βίος του Οδυσσέα, υπήρξε πολύπλαγκτος. Γεννήθηκε στην Ιθάκη, όπου είχε καταφύγει ο καταδιωκόμενος από τους Τούρκους πατέρας του, μεταξύ των ετών 1788-1789. Νονοί του ήταν η Μαρία Σοφιανού, σύζυγος του Λάμπρου Κατσώνη, κόρη προύχοντα από την Κέα, και ο Ιωάννης Ζαβός πρόκριτος της Ιθάκης.

                Σε ηλικία 15 ετών εντάχθηκε στη σωματοφυλακή του Αλή πασά, αλλά το 1818 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία. Αργότερα πήρε μέρος στην Επανάσταση του 1821, πέτυχε σημαντικές νίκες κατά των Τούρκων, όμως γρήγορα αντιμετώπισε κατηγορίες για συνεργασία με τον εχθρό. Το τέλος του το γνωρίζουμε όλοι. Τον φυλάκισαν το 1825 στην Ακρόπολη, στον παλαιό φράγκικο πύργο, απ’ όπου τον εκπαραθύρωσε τον Ιούνιο, το πρωτοπαλλήκαρό του ο Ιωάννης Γκούρας, πριν ακόμα γίνει η δίκη του.

*Ο φράγκικος πύργος της Ακρόπολης, όπου έγινε η εκπαραθύρωση του Οδυσσέα Ανδρούτσου. Κατεδαφίσθηκε το 1874

                Ο Ανδρούτσος είχε νυμφευθεί την Ελένη Καρέλλη, κόρη του εύπορου και ισχυρού Χρήστου Καρέλλη από τους Καλαρρύτες Ιωαννίνων και απέκτησαν μαζί ένα γιο, τον Λεωνίδα Ανδρούτσο.

                Το θάνατό του, ακολούθησε ένα όργιο φημών για κρυμμένους αμύθητους θησαυρούς του Ανδρούτσου, που δεν βρέθηκαν ποτέ, ενώ η χήρα του Ελένη, αποσύρθηκε διακριτικά από το προσκήνιο και έζησε παραγκωνισμένη και αγνοημένη σε αφόρητη φτώχεια. Τότε τον μονάκριβο γιό της, Λεωνίδα, που είχε γεννηθεί σε μια σπηλιά, και τον είχε βαφτίσει ο οπλαρχηγός Πανουργιάς, ανέλαβε υπό την προστασία του ο φιλέλληνας Βασιλιάς της Βαυαρίας Λουδοβίκος πατέρας του Όθωνος, στο Μόναχο. Μαζί του πήγε στη Βαυαρία και η μητέρα του Ελένη. Εκεί όμως  δύο χρόνια αργότερα σε ηλικία 12 ετών, προσβλήθηκε από τύφο και πέθανε το 1836. Τον έθαψαν στο εκεί κοιμητήριο και η δυστυχής μητέρα του επέστρεψε στην Ελλάδα.

                Όταν είχε έρθει στην Ελλάδα της  ενεκρίθη μια πενιχρή σύνταξη. Αργότερα επί  Όθωνος η σύνταξή της αυξήθηκε στις 60 δραχμές. Ο Κωνσταντίνος Σάθας σε άρθρο του δημοσιευμένο  στο περιοδικό «Χρυσαλλίς» εξέφρασε την απορία γιατί ο Όθων, που υποτίθεται ότι θαύμαζε τον γενναίο Ανδρούτσο, δεν φρόντισε για την αξιοπρεπή ταφή έστω και χρόνια αργότερα και δεν χορήγησε στη λιμοκτονούσα χήρα του, σύνταξη υπολοχαγού της Φάλαγγας, ενώ προηγουμένως είχε αγοράσει το σπαθί του αντί 4.000 δραχμών και τις παλάσκες και τις πιστόλες του αντί 3.000 δραχμών.

                Τελικά μόλις το 1862, η Επανάσταση που έδιωξε τον Όθωνα από την Ελλάδα, με πρόταση του Επαμεινώνδα Δεληγεώργη και του Δημητρίου Καλλιφρονά, ενέκρινε με απόφαση της Εθνικής Συνέλευσης και δόθηκε στην χήρα του Ανδρούτσου σύνταξη 200 δραχμών το μήνα.

*Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος (Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)

Σαράντα χρόνια θαμμένος και αγνοημένος ο Ανδρούτσος

                Όλα αυτά τα χρόνια η χήρα Ελένη Ανδρούτσου ζούσε σε ένα φτωχό σπίτι στην Πλάκα και μόλις το 1834, κατόρθωσε να κάνει ανακομιδή των οστών του Οδυσσέα, ο οποίος είχε ταφεί πρόχειρα στους πρόποδες της Ακρόπολης. Τα οστά του παρέμειναν αγνοημένα στην εκκλησία των Αγίων Ασωμάτων περί τα σαράντα χρόνια!!!

Μόλις το Φεβρουάριο του 1865 επετράπη να γίνει επίσημη ταφή των οστών στο Α΄ Νεκροταφείο της Αθήνας. Τα πήγαν πρώτα με πομπή στη Μητρόπολη των Αθηνών. Τον επικήδειο εκφώνησε ο γηραιός πλέον Θραξ αγωνιστής συνταγματάρχης Κάρπος Παπαδόπουλος, παρουσία των αρχών και πλήθους επισήμων και επιζώντων αγωνιστών της Επανάστασης και λαού. Στην συνέχεια ετάφησαν κανονικά στο Α΄ Κοιμητήριο. Την κηδεία παρακολουθούσε από τα παράθυρα των Ανακτόρων (σήμερα Μέγαρο Βουλής) ο βασιλιάς Γεώργιος.

                Η χήρα του Ανδρούτσου, αφού έπραξε και αυτό καθήκον, αποσύρθηκε και πάλι από το προσκήνιο, ζώντας στο πένθος της και στην έντιμη πενία της.

                Τα οστά του Ανδρούτσου μεταφέρθηκαν επισήμως το 1967 συνοδευόμενα από τον στρατηγό Θρασύβουλο Τσακαλώτο  και ετάφησαν στον τόπο της καταγωγής της οικογένειάς του την Πρέβεζα.

*Το δαχτυλίδι του Οδυσσέα Ανδρούτσου

Η παρουσία της Ελένης Ανδρούτσου στον «Παρνασσό» το 1873

                Το 1873, οργανώθηκε στον Φιλολογικό Σύλλογο  «Παρνασσός» εκδήλωση στην οποία ο νεαρός τότε λόγιος Κωνσταντίνος Παπαμιχαλόπουλος παρουσίασε μια εργασία του περί του Ανδρούτσου, στην οποία παρέστη και η χήρα Ελένη Ανδρούτσου, άγνωστη ανάμεσα σε όσους πήγαν να παρακολουθήσουν την ομιλία. Κάποια στιγμή ο ομιλητής, όταν χρειάσθηκε να αναφέρει το όνομά της, την υπέδειξε με το δάχτυλό του και το πλήθος απόρησε, γιατί είχε παραμείνει άγνωστη όλα αυτά τα χρόνια, μακριά από κάθε προσκήνιο. Οι παριστάμενοι, που αγνοούσαν την παρουσία της εκεί, σηκώθηκαν όρθιοι και υποκλίθηκαν, καταχειροκροτώντας τη χήρα του αγωνιστή.

                Η ίδια συγκινήθηκε και δώρισε στον Παπαμιχαλόπουλο το χρυσό δαχτυλίδι του καπετάνιου! Το δαχτυλίδι αυτό βρίσκεται σήμερα στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο.

                Το 1888 το ελληνικό κράτος ανήγειρε μνημείο στο Χάνι της Γραβιάς. Στην επίσημη τελετή των εγκαινίων παρέστη ο βασιλεύς Γεώργιος Α΄, ο οποίος έκανε τα αποκαλυπτήρια και η βασίλισσα Όλγα.

                Η καρτερική χήρα του Οδυσσέα Ανδρούτσου η Ελένη, πέθανε τον Ιούνιο του 1879, σε ηλικία 86 ετών.

                Η εφημερίδα «Παλιγγενεσία» έγραψε (23 Ιουνίου 1879) ότι «η μακαρίτις κατήγετο εξ Ηπείρου, συνεμερίσθη δε νέα ούσα των αγώνων και των παθημάτων του ανδρός αυτής. Μετά τον θάνατον του γενναίου υπερασπιστού της Γραβιάς, έζη αφανής και άσημος εν Αθήναις, αναπολούσα τας ενδόξους ημέρας του παρελθόντος και θλιβομένη πικρότερον δια τούτο εν τη δυστυχία του παρόντος».

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης