Μια περιγραφή των Πομάκων, σε εφημερίδα των Αθηνών, του 1878

*Πομάκοι του χωριού Χλόη Ροδόπης, σε φωτογραφία του 1960 περίπου.

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

          Το καλοκαίρι του 1878 ήταν κρίσιμο για ολόκληρη τη Θράκη, αλλά και για τους Πομάκους ιδιαίτερα. Είχαν νικήσει οι Ρώσοι στον Ρωσοτουρκικό πόλεμο που είχε αρχίσει το 1877 και επέβαλαν στους Τούρκους δυσμενείς όρους με τη συνθήκη του Αγίου Στεφάνου. Οι όροι όμως ήταν δυσμενέστατοι και για τους Έλληνες της Θράκης, γιατί οι Ρώσοι, παρέδωσαν τη Θράκη και τη Μακεδονία στους Βουλγάρους, δημιουργώντας τη "Μεγάλη Βουλγαρία". Τη συνθήκη του Αγίου Στεφάνου ανέτρεψε το συνέδριο του Βερολίνου. Μέχρις ότου ομαλοποιηθεί κατά κάποιο τρόπο η κατάσταση, οι Πομάκοι έζησαν δύσκολες στιγμές.

           Όταν οι Ρώσοι διέβησαν τη στενωπό της Πλέβνας και κατέβαιναν νοτιότερα, πολλοί Τούρκοι, ενόψει της προσέγγισης των Ρωσικών στρατευμάτων, θέλοντας να αποφύγουν την εκδικητικότητα των Βουλγάρων, όσοι μάλιστα δεν μπόρεσαν να καταφύγουν στην Κωνσταντινούπολη επειδή κόπηκε η σιδηροδρομική επικοινωνία, ανέβηκαν στα απρόσιτα ορεινά χωριά της Ροδόπης. Εκεί Πομάκοι, ξεσπιτωμένοι Τούρκοι και λιποτάκτες, δημιούργησαν ένα ενιαίο μέτωπο κατά των Ρώσων και των Βουλγάρων. Το πρώτο πράμα που έκαναν ήταν να κλείσουν τις διαβάσεις προς την ορεινή Ροδόπη. Αρχικά, οι αρχές κατοχής δεν έδωσαν καμιά σημασία. Όταν υπεγράφη η Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, οι Τούρκοι πίστεψαν στις διαβεβαιώσεις των Ρώσων ότι δεν κινδυνεύουν, δέχθηκαν τις αρχές κατοχής και μάλιστα αφοπλίσθηκαν. Όταν όμως απομακρύνθηκαν οι Ρώσοι βάσει των αποφάσεων του συνεδρίου του Βερολίνου, άρχισαν οι επιθέσεις των Βουλγάρων. Μόλις έμαθαν όσοι βρίσκονταν ψηλά στα ορεινά τι έπαθαν οι Τούρκοι που δήλωσαν υποταγή, αμέσως αποφάσισαν να αντισταθούν με κάθε μέσον. Έκλεισαν πάλι τις διαβάσεις και τις στενωπούς της Ροδόπης και απαντούσαν με πυρά, όταν οι Ρώσοι προσπαθούσαν να περάσουν από τις εμπροσθοφυλακές τους, που πρέπει να εκτείνονταν σε μέτωπο 80 χιλμ. Στη Δράμα μάλιστα, σε μυστικές συγκεντρώσεις διακήρυξαν από τις 7 Μαρτίου, «πως προτιμώσι να τεθώσιν υπό το σκήπτρον του βασιλέως των Ελλήνων και μείνωσιν ευχαρίστως εις τας εστίας των, παρά υπό τον Βούλγαρο Ηγεμόνα...».

*Το λιμάνι του Πόρτο Λάγους. Εδώ κατέφθασε ατμοπλοϊκώς η διεθνής εξεταστική επιτροπή

          Η εξέγερση των επαναστατών της Ροδόπης έγινε θέμα στον ελληνικό, αλλά και στον ευρωπαϊκό Τύπο.

          Οι «Τάιμς» του Λονδίνου έγραφαν:

          «… Η εν Ροδόπη στάσις επιταχύνει την ελληνοτουρκικήν συμπάθειαν. Οι πλείστοι των αγωνιζομένων είναι ουχί Πομάκοι μογγόλοι, αλλ’ εξισλαμισθέντες Έλληνες, της καυκασίας φυλής, αείποτε μνήμονες της ελληνικής αυτών καταγωγής».

          Ο Ιούνιος του 1878 βρήκε τους Πομάκους να συνεχίζουν ακατάβλητοι την εξέγερσή τους.

          Τον Ιούλιο, κατέφθασε στο Πόρτο Λάγος με το αγγλικό ατμόπλοιο «Αντιλόπη» και προωθήθηκε στην Ξάνθη και στην Κομοτηνή, μια διεθνής εξεταστική επιτροπή, που την αποτελούσαν εκπρόσωποι της Αγγλίας ο γενικός πρόξενος και δικαστής Φάουσετ, της Γαλλίας ο πρόξενος Σαλέ, της Γερμανίας ο υποπρόξενος Μύλερ, της Ρωσίας ο γραμματέας προξενείου Βασίλ, της Αυστρίας ο στρατιωτικός ακόλουθος Ράβ, της Ιταλίας ο δεύτερος γραμματέας της πρεσβείας Γκρατσιάνι και της Τουρκίας ο άλλοτε νομάρχης Ιωαννίνων Νεσάτ πασάς. Όλοι οι Ευρωπαίοι ήταν διπλωμάτες από τις αντίστοιχες πρεσβείες της Κωνσταντινούπολης. Μόνο ο Ραβ διορίστηκε απευθείας από το  Βερολίνο.

          Η επιτροπή διαπίστωσε τα εγκλήματα Ρώσων και Βουλγάρων, αλλά ουσιαστικές συνέπειες δεν υπήρξαν... 

          Οι επαναστατημένοι Πομάκοι ίδρυσαν τότε ανεξάρτητη και αυτόνομη δημοκρατία από 21 χωριά, που διατηρήθηκε έως την ένωση της Ανατολικής Ρωμυλίας με τη Βουλγαρία.

Οι Αθηναίοι μαθαίνουν για τους Πομάκους...

          Η εφημερίδα "Ώρα" της Αθήνας, δημοσίευσε στις 10 Ιουλίου 1878 μια ενδιαφέρουσα περιγραφή για τους Πομάκους της Ροδόπης, την οποία παραθέτω αυτούσια. 

ΠΑΡΟΡΑΜΑΤΑ

*Στο κείμενο αυτό, που μεταφέρθηκε αυτούσιο από την εφημερίδα ΩΡΑ των Αθηνών, υπάρχουν ορισμένα τυπογραφικά λάθη. Για το λόγο αυτό, να διαβασθούν ορθά οι λέξεις:

-Καξά ως Καζά

-Πησαλτών σε Βησαλτών

-Η εφημερίδα, προφανώς ακολουθεί τον παλαιό κανόνα γραμματικής που έλεγε πως όταν η λήγουσα είναι βραχεία, ο τόνος μπαίνει στην προπαραλήγουσα. Γι' αυτό γράφει Πόμακος, ενώ σήμερα λέμε και γράφουμε Πομάκος.

- Ο Στέφανος Βυζάντιος ήταν Έλληνας συγγραφέας που έζησε στα τέλη του 5ου αιώνα μ.Χ. Συνέγραψε το γεωγραφικό λεξικό με τον τίτλο "Εθνικά".