Συνωστισμοί και... «Συνωστισμοί» στα λιμάνια της Δυτικής Θράκης, το 1913!!!

*Η ελληνική αντιπροσωπεία στο Βουκουρέστι.

*Τι συνέβη στα λιμάνια της Θράκης 

τον Ιούλιο του 1913

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

                Ο πρόσφατος συνωστισμός και η απελπισία των τουριστών στο λιμάνι της Καμαριώτισσας Σαμοθράκης, ανέσυρε μνήμες παλαιότερων δραματικών συνωστισμών ή «συνωστισμών» του Ελληνισμού στα λιμάνια της απελπισίας. Βέβαια οι εποχές δεν είναι όμοιες και οι αιτίες των συνωστισμών, δεν έχουν την ίδια αφετηρία. Άρα δεν είναι συγκρίσιμοι.

                Σήμερα θα αναφερθούμε, στο σύντομο αλλά τραγικό διάστημα, όταν τον Ιούλιο του 1913, αναγγέλθηκε από το Βουκουρέστι η επίτευξη ειρήνης στα ματωμένα Βαλκάνια. Το εξοργιστικό όμως για την ελληνική πλευρά ήταν ότι η διάσκεψη του Βουκουρεστίου παραχωρούσε τη Δυτική Θράκη στην ηττημένη Βουλγαρία.

                Οι εφημερίδες της 29^ης Ιουλίου 1913, με πηχυαίους τίτλους ανήγγειλαν την επίτευξη ειρήνης στο Βουκουρέστι, αλλά τη χαρά του τερματισμού των εχθροπραξιών, στη Θράκη σκέπαζε το γεγονός, ότι εκεί, θα επανέρχονταν οι νικημένοι Βούλγαροι, οι οποίοι όταν άρχισε ο Β’ Βαλκανικός Πόλεμος έδωσαν απτά δείγματα της εκδικητικότητάς τους εναντίον των Ελλήνων και των Τούρκων. Τώρα επανέρχονταν ως κυρίαρχοι! Το άρθρο 4 της συνθήκης όριζε ότι σύμφωνα με το πρωτόκολλο 9 τα Ελληνοβουλγαρικά σύνορα θα έχουν αφετηρία από την κορυφή του Μπέλασικ και της Πλάνιας στα Βουλγαροσερβικά νέα σύνορα και θα καταλήγουν στις εκβολές του Νέστου στο Αιγαίο Πέλαγος!!! Το πρόβλημα πλέον ήταν για τους Ελληνικούς και Τουρκικούς πληθυσμούς…

                Υπήρξε ένα δεκάμηνο νωρίτερα, με όργια που συνέβησαν στη Θράκη από Βουλγάρους, εναντίον των ελληνικών πληθυσμών, αλλά και από τους Τούρκους.

                Οι συνεχείς μάχες, οι προελάσεις πότε των Βουλγάρων και πότε των Τούρκων, στα εδάφη της ενιαίας Θράκης, δημιουργούσαν άλλοτε ελπίδες και άλλοτε απόγνωση. Το καλοκαίρι του 1913 ήταν τραγικό. Ο ελληνικός στρατός με νικηφόρες πάντα προελάσεις κατατρόπωνε τους Βουλγάρους και τους απωθούσε προς τη Σόφια. Οι ήττες δημιουργούσαν ένα αίσθημα εκδίκησης κατά των Ελλήνων στα χωριά που εγκατέλειπαν. Οι Τούρκοι, που απωθούσαν τους Βουλγάρους από τη δική τους πλευρά, όταν έμπαιναν σε ελληνικά χωριά έδειχναν μίσος και βαρβαρότητα. Η κατάσταση ήταν δραματική.

 

*Ο Ελευθέριος Βενιζέλος στο Βουκουρέστι

Πότε οι Τούρκοι…

Στις 29 Ιουλίου 1913 η «Εστία» σε ανταπόκρισή της από τη Ραιδεστό έγραφε:

                «Άπαντα τα χωρία του Ουζούν Κιοπρού, εντεύθεν και εκείθεν του Εργίνη, του Διδυμοτείχου εντεύθεν του Έβρου, άτινα άλλοτε μετ’ αληθούς ανακουφίσεως εκαμάρωνεν η εθνική ψυχή δια τον πλήρη σφρίγους Ελληνικόν αυτών χαρακτήρα μετεβλήθησαν εις τέφραν…».

                Παραδείγματα μπορούν να αναφερθούν πολλά, όπως για παράδειγμα το κάψιμο και η φοβερή σφαγή των Μαλγάρων. Πέπλο τρόμου και θανάτου είχε απλωθεί επάνω στη Θράκη.

                Άλλα παραδείγματα, από την ευρύτερη περιοχή της Μακράς Γεφύρας (Ουζούν Κιοπρού) το κάψιμο των χωριών Εσκήκιοϊ (με 120 σπίτια) και Μαστανάρ (50 σπίτια) που έγιναν στάχτη. Στο Καβατζήκι από τα 150 σπίτια σώθηκαν μόνο τα 30. Στο Σουμπάσκιοϊ από τα 140 σπίτια δεν κάηκαν μόνο 5!

                Φυσικά, παντού οι επιδρομείς Τούρκοι άρπαζαν τα σιτηρά και τα ζώα των χωρικών. Βεβήλωναν εκκλησίες. Σκότωναν και έδερναν τους κατοίκους. Στο Ντογάνκιοϊ πυρπολήθηκαν 120 σπίτια από τα 180 του χωριού, ενώ ατιμάσθηκαν οι γυναίκες ηλικίας 8 ετών και άνω.

                Τα ίδια συνέβησαν και στο Μεγάλο Ζαλούφι όπου δολοφονήθηκαν 60 κάτοικοι και 150 τραυματίσθηκαν. Δύο αδελφές ατιμάσθηκαν και κατακρεουργήθηκαν. Αξιωματικός του στρατού άρπαξε 2.000 πρόβατα και υποχρέωσε τους χωρικούς να υπογράψουν ότι πληρώθηκαν!!! Τα ίδια επαναλήφθηκαν και στα χωριά Ντερέκιοϊ και Κίρκιοϊ.

                Δραματική ήταν και η κατάσταση στην περιοχή της Καλλίπολης. Δεκαπέντε χωριά, κατοικούμενα από Έλληνες παραδόθηκαν στο πυρ και στις σφαγές, που πραγματοποιούσε ο τακτικός Τουρκικός στρατός. Από την Κεσσάνη έως την Καλλίπολη ήταν αναρίθμητα τα τουρκικά κακουργήματα, που χαρακτηρίζονταν εφάμιλλα των βουλγαρικών. Εξακόσια πενήντα γυναικόπαιδα, των οποίων οι γονείς κατακρεουργήθηκαν οδηγήθηκαν στο Πλαγιάρι και από εκεί τα μετέφεραν στην ασιατική ακτή προς την Λάμψακο, με την τύχη τους άγνωστη. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Γερμανός ζήτησε εξηγήσεις από τον υπουργό Εσωτερικών Ταλαάτ Μπέη, ο οποίος απάντησε ότι δεν γνωρίζει το περιστατικό αυτό… και θα το ερευνήσει!

                Η εφημερίδα «Πατρίς» (4 Αυγούστου 1913) έγραφε:

                «Σκηναί φρίκης και απελπισίας. Ποία δύναμις θα δυνηθή να ενσταλλάξη την προσήκουσαν παραμυθίαν εις της Θρακικήν ψυχήν;». 

*Οι κάτοικοι της Αλεξανδρούπολης διαμαρτύρονται γιατί ξέρουν....

Και πότε οι Βούλγαροι…

Στο Πόρτο Λάγος στα τέλη Ιουλίου 1913 βρέθηκε η ειδική κοινοβουλευτική επιτροπή, η οποία στις 25 Ιουλίου τηλεγραφούσε προς το υπουργείο Εξωτερικών και τον Πρόεδρο της Βουλής, ότι η περιοχή του Σαρή Σιαμπάν (σήμερα Χρυσούπολη) κοντά στον ποταμό Νέστο, κατοικούμενη από Έλληνες και Τούρκους, ληστεύθηκε από το βουλγαρικό στρατό. Η επιτροπή είχε βρει το Πόρτο Λάγος έρημο. Οι κάτοικοι του είχαν καταφύγει στη Θάσο. Η παρακείμενη μονή του Αγίου Νικολάου είχε συληθεί. Στη Γκιουμουλτζίνα (Κομοτηνή) από τον Ιούνιο ήδη του 1913 όπου έγιναν και απαγωγές προκρίτων, ο Βούλγαρος διοικητής λήστεψε το δημαρχιακό ταμείο, παίρνοντας 10.000 φράγκα. Η συμμορία του κομιτατζή Τάνεφ λήστεψε τα γύρω χωριά. Στα βόρεια της Κομοτηνής οι Βούλγαροι είχαν κάψει 18 τουρκικά χωριά.

Στη «Νέα Ημέρα» ο Γεράσιμος Βασιλάς,  έγραφε ότι οι Βούλγαροι άρπαξαν 200 βόδια κι άλογα με αμάξια, από το χωριό Καγιά Μπουνάρ, κοντά στο Σαρή Σιαμπάν.

Η ίδια επιτροπή τηλεγραφούσε προς τον Πρόεδρο της Βουλής:

«Η Βουλγαρική κατοχή καθ’ άπαν αυτής το διάστημα υπήρξεν απιστεύτως βιαία, απάνθρωπος, ληστρική, ασεβής προς πάντα Θείον και ανθρώπινον νόμον και δίκαιον».

*Οι Βούλγαροι έρχονται, οι κάτοικοι φεύγουν...

Ο συνωστισμός στα λιμάνια της απελπισίας

                Η απελπιστική κατάσταση στην οποία περιήλθε ο πληθυσμός της Δυτικής Θράκης, όταν αναγγέλθηκε ότι οι Βούλγαροι θα καταλάβουν την περιοχή, φάνηκε στα λιμάνια του Δεδέαγατς, της Μάκρης και του Πόρτο Λάγους. Δύο σημαντικοί θεσμικοί παράγοντες που βρίσκονταν κοντά στην περιοχή, έσπευσαν να ειδοποιήσουν την κυβέρνηση της Αθήνας για την τραγικότητα των στιγμών. Ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος βρίσκονταν στο Βουκουρέστι διαπραγματευόμενος τη συνθήκη. Ο βασιλεύς Κωνσταντίνος ήταν στην περιοχή των Σερρών καταδιώκοντας τους Βουλγάρους και ο ναύαρχος Κουντουριώτης επικεφαλής της Ελληνικής αρμάδας περιπολούσε με τον «Αβέρωφ» και άλλα πολεμικά πλοία από την Αλεξανδρούπολη έως την Καβάλα.

                Η κατάσταση με τους πρόσφυγες να προσπαθούν να βρουν πλοίο που θα τους μεταφέρει μακριά, ήταν απελπιστική. Στην κραυγή «Έρχονται οι Βούλγαροι» ακολουθούσε πανικός και ρίγος. Όλοι είχαν δοκιμάσει για μικρό μόνο διάστημα την πρώτη βουλγαρική κατοχή από τον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο και ήξεραν τι θα συμβεί και πάλι.

Κωνσταντίνος και Κουντουριώτης τηλεγραφούν

                Από τις Σέρρες ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος έσπευσε και τηλεγράφησε προς το Υπουργικό Συμβούλιο, ότι Έλληνες και Τούρκοι πρόσφυγες συγκεντρώνονται στα παράλια, θέλοντας να φύγουν από τα μέρη που περιέρχονται στη Βουλγαρία. Ταυτόχρονα ζητούσε να ληφθούν μέτρα και να ορισθούν οι τόποι εγκατάστασης αυτών των πληθυσμών, αλλά να υπάρξουν και τρόποι να συντηρηθούν.

                Δραματικό όμως ήταν και το τηλεγράφημα του ναυάρχου Παύλου Κουντουριώτη προς το Βασιλέα Κωνσταντίνο, που ανέφερε:

                «Πρόσφυγες Έλληνες και Οθωμανοί εκ Ξάνθης και άλλων μερών συνεκεντρώθησαν εις Πόρτο Λαγώ. Τρέμοντες μέλλουσαν Βουλγαρικήν κατοχήν, καθικετεύουσι στείλωμεν ατμόπλοια και μεταφέρωσιν αυτούς εις Θάσον. Καθημερινώς συνωστίζονται εκεί εκ παντοίων μερών, όντες αμετάπειστοι παραμείνωσιν εστίας των, θεωρούντες άφευκτον όλεθρόν των υπό Βουλγαρίαν».

                Ο κυβερνήτης του αντιτορπιλικού «Ιέραξ» που ήταν ανοιχτά του Πόρτο Λάγους τηλεγραφούσε στην Αθήνα ότι το ατμόπλοιο «Ουράνα» αναχώρησε για την Καβάλα με πρόσφυγες, ενώ πλείστες οικογένειες Ελλήνων και Τούρκων έχουν προετοιμασθεί για αναχώρηση. Οι κάτοικοι του γειτονικού Φαναρίου, είχαν προετοιμασθεί να αναχωρήσουν για τη Μυτιλήνη, με ατμόπλοιο, ενώ πολλοί είχαν προλάβει να φύγουν με ιστιοφόρα.

                Στο υπουργικό συμβούλιο, στο οποίο προέδρευε ο υπουργός Εξωτερικών Λάμπρος  Κορομηλάς, ο υπουργός Εσωτερικών Εμμανουήλ Ρέπουλης ανακοίνωσε ότι στο Δεδέαγατς (Αλεξανδρούπολη) και στη Μάκρη επικρατεί πανικός και αναστάτωση, ενόψει της επικείμενης Βουλγαρικής κατοχής.

                Στο ίδιο υπουργικό συμβούλιο ανατέθηκε στους τμηματάρχες του υπουργείου Οικονομικών Παναγιωτόπουλο και του υπουργείου Εσωτερικών Χωματιανό να οργανώσουν την περίθαλψη των προσφύγων, όπως είχαν κάνει οι ίδιοι πριν λίγα χρόνια, όταν έρχονταν στην Ελλάδα οι διωγμένοι Έλληνες της Ανατολικής Ρωμυλίας. Οι δύο αυτοί τμηματάρχες ενισχυμένοι και με άλλους υπαλλήλους, θα έφευγαν να επισκεφθούν την Καβάλα, τη Μάκρη, το Δεδέαγατς και το Πόρτο Λάγος, να μελετήσουν επιτόπου τις συνθήκες και να προχωρήσουν σε λύσεις.

                Πάντως, έγινε γνωστό, ότι η κυβέρνηση φρονούσε, πως δεν πρέπει να εξασθενίσει ο Ελληνισμός της Θράκης με αθρόες μετοικεσίες στην ελεύθερη Ελλάδα.

*Και οι κάτοικοι της Ξάνθης προειδοποιούν για τον βουλγαρικό όλεθρο

Η Ευρώπη γνώριζε…

                Η Ευρώπη, δυστυχώς γνώριζε τα βουλγαρικά όργια στη Θράκη. Μεγάλες εφημερίδες του Λονδίνου, των Παρισίων, του Βερολίνου, της Ρώμης και της Βιέννης δημοσίευσαν τότε πολύστηλες περιγραφές για τις σφαγές και τις δηώσεις που πραγματοποιούσαν οι Βούλγαροι.

Χαρακτηριστικά ο δημοσιογράφος του «Νταίηλυ Τέλεγκραφ» Στήβενς πλην των άλλων δημοσίευσε και μαρτυρία ανώτατου υπαλλήλου του υπουργείου Οικονομικών της Γαλλίας, ο οποίος επιστρέφοντας από τη Θράκη, όπου είχε σταλεί για μελέτη της οικονομικής κατάστασης, περιέγραψε σε εξέχον μέλος της κυβέρνησης στην Αθήνα, τα βουλγαρικά κακουργήματα εναντίον των μουσουλμάνων και επρόκειτο να καταγγείλει τα ίδια και στην Γαλλική κυβέρνηση, όταν θα έφτανε στο Παρίσι (Εστία 1 Ιουλίου 1913).

                Προς τα τέλη Ιουλίου εξάλλου, ο Γάλλος πρεσβευτής στην Αθήνα ενημέρωνε την κυβέρνησή του, αναφέροντας μεταξύ άλλων:

                «Οι Βούλγαροι πραγματικώς διέπραξαν θηριωδίας κατά των Ελλήνων. Αι θηριωδίαι αύται ουδαμώς δεν προεκλήθησαν υπό του Ελληνικού πληθυσμού και αι βουλγαρικαί θηριωδίαι διεπράχθησαν υπό των Βουλγάρων των ανηκόντων εις τα κανονικά Βουλγαρικά στρατεύματα τη διαταγή των ανωτέρων αξιωματικών του Βουλγαρικού στρατού». Οι πληροφορίες αυτές δημοσιεύθηκαν και στην εφημερίδα της Βιέννης «Τσάϊτ».

                Τελικά, η Δυτική Θράκη, ανέπνευσε τον αέρα την ελευθερίας οριστικά το Μάιο του 1920, έχοντας βαθιές πληγές στο σώμα της από τις ασταμάτητες θηριωδίες των Βουλγάρων, οι οποίες δυστυχώς επαναλήφθηκαν και στο διάστημα 1941-44. Γιατί η Βουλγαρία πάντα ήταν σύμμαχος της Γερμανίας, είτε του Κάιζερ είτε του Χίτλερ.

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

ΠΗΓΕΣ

*Αρχείο εφημερίδων «Πατρίς», «Ακρόπολις», «Εμπρός», «Εστία», «Αστραπή», «Νέα Ημέρα», Ιούλιος 1913