Η ιστορία του Β΄ Δημοτικού Σχολείου Διδυμοτείχου

*Το κτίριο του Β΄Δημοτικού Σχολείου, που σήμερα στεγάζει το ΤΕΙ Νοσηλευτικής

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

                Το κτίριο του Β’ Δημοτικού σχολείου του Διδυμοτείχου, έχει μια ενδιαφέρουσα ιστορία, αν και πρόκειται για κτίσμα της δεκαετίας του 1920. Σήμερα βέβαια στεγάζεται σε νέο σύγχρονο κτίριο. Στο αρχικό ιστορικό κτίριο, που μας ενδιαφέρει στο άρθρο αυτό, στεγάζεται πλέον η σχολή Νοσηλευτικής (ΤΕΙ).

                Το σχολείο αυτό, όπως και τα παραπλήσια, αλλά πολύ μεταγενέστερα κτίρια Λυκείου- Γυμνασίου, η εκκλησία της Παναγίας Ελευθερώτριας, κτίσθηκαν σε εκτάσεις, στις οποίες επί Τουρκοκρατίας υπήρχαν εκεί μουσουλμανικά νεκροταφεία.

                Η πώληση ενός τεμαχίου της έκτασης αυτής στο ελληνικό δημόσιο για την ανέγερση του Β’ Δημοτικού Σχολείου, έγινε αντικείμενο έντονων παρασκηνιακών ερίδων μεταξύ των μουσουλμάνων του Διδυμοτείχου, ενώ αργότερα το 1930, αποκαλύφθηκε ότι τις αντιδράσεις στην πώληση υποκινούσαν δύο Τούρκοι φυγάδες, που ανενόχλητοι είχαν εγκατασταθεί στο Διδυμότειχο και αντιστρατεύονταν το Μουφτή και τη βακουφική επιτροπή.

*Η υπογραφή του Κ. Στυλιανόπουλου στην έκθεσή του

Ειδικότερα το 1930, εξαιτίας πολλών παραπόνων και εσωτερικών ερίδων στην μουσουλμανική κοινότητα Διδυμοτείχου η κυβέρνηση έστειλε στη Δυτική Θράκη τον Κωνσταντίνο Στυλιανόπουλο, που εργάζονταν στο γραφείο του πρωθυπουργού Ελευθέριου Βενιζέλου. Ο Στυλιανόπουλος ερεύνησε την υπόθεση και υπέβαλε στην κυβέρνηση Ελευθέριου Βενιζέλου πολυσέλιδη έκθεση, με παρατηρήσεις κατά πόλη της Δυτικής Θράκης. Οι εκθέσεις του εναπόκεινται στο Μουσείο Μπενάκη και στο  Ίδρυμα Ελευθερίου Βενιζέλου.

Αξίζει όμως προκαταβολικά να σημειωθεί ότι επί Τουρκοκρατίας ακόμη, ο Καϊμακάμης (έπαρχος) Αλή Γκαλήπ διάνοιξε φαρδύ δρόμο μέσα από το μεγάλο μουσουλμανικό νεκροταφείο. Μάλλον πρόκειται για την οδό Βασιλέως Γεωργίου Β΄. Στις παρυφές αυτού του μουσουλμανικού νεκροταφείου, κτίσθηκε από το ελληνικό κράτος το Β΄ Δημοτικό Σχολείο. Όταν ελευθερώθηκε το Διδυμότειχο το 1920 και για κάποια χρόνια μετά, υπήρχαν στο Διδυμότειχο 12 μουσουλμανικά νεκροταφεία!

*Φωτογραφία μαθητών του Β΄Δημοτικού Σχολείου, που σκάβουν στο προαύλιο δημιουργώντας ανθόκηπο. Φωτογραφία του 1936. Αρχείο Γ. Αγγέλη.  

                Ειδικότερα για το Διδυμότειχο ο Στυλιανόπουλος επεσήμαινε ότι ο Μουφτής της πόλης δεν βρισκόταν στο ύψος του λειτουργήματός του. Παράλληλα όμως επεσήμαινε ότι και η εχθρική στάση που κρατούσε προς το πρόσωπό του η Γενική Διοίκηση Θράκης δεν δικαιολογείται, όπως και η απαίτησή της να παυθεί ο Μουφτής. Στην πολεμική εναντίον του, ηγέτης ήταν ο πρώην νομάρχης  Έβρου Εμμανουήλ Μαρινάκης, ο οποίος μετά τη νομαρχιακή του θητεία δικηγορούσε στην Κομοτηνή.

                Το Μουφτή όμως πολεμούσαν και οι κορυφαίοι Κεμαλικοί μουσουλμάνοι του Διδυμοτείχου. Επίκεντρο της πολεμικής τους ήταν η ιδέα να πουληθεί  μέρος της βακουφικής έκτασης για την ανέγερση του Β΄ Δημοτικού σχολείου της πόλης πριν λίγα χρόνια. Είχαν φτάσει  μάλιστα στο σημείο να παρουσιάσουν ψευδομάρτυρες και πλαστά έγγραφα. Όταν μάλιστα σε κάποια φάση διαχειρίζονταν οι Κεμαλικοί τα βακουφικά κτήματα της πόλης κατηγορήθηκαν ότι καταχράσθηκαν χρήματα και είχαν παυθεί. Το σημαντικότερο όμως ήταν ότι οι Κεμαλικοί του Διδυμοτείχου ενεργούσαν υπέρ της λεγόμενης αφύπνισης του μουσουλμανικού κόσμου. Ο εσωτερικός πόλεμος  στην μουσουλμανική κοινωνία της πόλης ήταν άγριος και είχε πολλές πτυχές και διαρκούσε αρκετά χρόνια.

*Το εν λειτουργία τέμενος Διδυμοτείχου, όπου και η έδρα της Μουφτείας

                Πάντως ο Μουφτής Διδυμοτείχου της εποχής περί το 1930 δεν είχε δώσει αφορμές για ανθελληνικές ενέργειες και δεν είχε δείξει απροθυμία συμμόρφωσης προς τα γενικότερα συμφέροντα του κράτους. Αντίθετα, πάντα βοηθούσε τις διοικητικές αρχές είχε εκδώσει φετφά με τον οποίο κήρυξε μέρος του νεκροταφείου «ως δυνάμενον να πωληθεί και ευχέρανεν ούτω την ανέγερσιν σχολικού κτιρίου εις μέρος κριθέν  από πολλάς απόψεις κατάλληλον. Βεβαίως ταύτα, πάντα πράττει όχι εξ ειλικρινούς αγάπης, αλλά εκ συμφέροντος, δια να τα έχη καλά με τας αρχάς και να παραμείνη εις την θέσιν του».

                Ο Στυλιανόπουλος εξέτασε επιτόπου όλες τις εναντίον του κατηγορίες που συνοψίζονταν πρώτον σε καταχρήσεις και δεύτερον σε μεθοδεύσεις για την απαλλαγή στρατευσίμων τους οποίους διόριζε ως θρησκευτικούς λειτουργούς.

                Για τις καταχρήσεις, είχε ασχοληθεί η Δικαιοσύνη, αλλά ο Μουφτής δικάσθηκε και αθωώθηκε. Για το δεύτερο ασχολήθηκε ο έπαρχος Διδυμοτείχου συνεργαζόμενος και με τις άλλες αρχές της πόλης. Το πόρισμά του ήταν απαλλακτικό γιατί, εξηγούσε, ότι δεν του παραστάθηκαν αληθώς τα γεγονότα. Αντίθετα οι καταγγέλλοντες ήταν υπεύθυνοι.

                Ο Στυλιανόπουλος κατά την παραμονή του στο Διδυμότειχο, εξέτασε πολλούς από την πλευρά των κατηγόρων του Μουφτή, αλλά θεώρησε ότι άκουσε πολλές αοριστίες και ανάξια λόγου επιχειρήματα. Γεγονός που κατά την άποψή του, δεν έπρεπε να απασχολήσει τη Γενική Διοίκηση Θράκης, ώστε αυτή να έχει εχθρική στάση προς το Μουφτή και να τον εκθέτει. Κανονικά θα έπρεπε να σταλεί ειδικός υπάλληλος για να ερευνήσει την υπόθεση, εάν η Γενική Διοίκηση δεν θεωρούσε αρκετές τις ευνοϊκές γνώμες του επάρχου Διδυμοτείχου.

                Κάτι άλλο που παρατηρούσε τότε ο Στυλιανόπουλος ήταν ότι θα έπρεπε να μεταβεί στο Διδυμότειχο ο επιθεωρητής των μουσουλμανικών σχολείων, αντί να κάνει εισηγήσεις από το γραφείο του. Όπως μάλιστα έλεγε ο έπαρχος στο Στυλιανόπουλο, ο επιθεωρητής δεν είχε επισκεφθεί το Διδυμότειχο τα τελευταία τρία χρόνια αν και υπήρξαν καθαρώς εκπαιδευτικά ζητήματα. Τότε μάλιστα, μιλούμε πάντα για το 1930, προκειμένου ο επιθεωρητής να ελέγξει τη διαχείριση ορφανικών περιουσιών, διέταξε το Μουφτή Διδυμοτείχου να πάρει τα κατάστιχά του και να πάει στην Κομοτηνή για έλεγχο! Ορφανικές λέγονταν οι περιουσίες που ανήκαν σε ορφανά παιδιά  μουσουλμάνων γονέων, οι οποίοι χάθηκαν σε διάφορους πολέμους και άφηναν ορφανά, που δεν μπορούσαν μόνα τους να κάνουν διαχείριση.

*Το Διδυμότειχο του 1923.

Χαμήτ και Ιζέτ

                Ένα άλλο σοβαρό ζήτημα που είχε προκύψει τότε στο Διδυμότειχο, ήταν η παρουσία των Χαμήτ και Ιζέτ.

                Ανάμεσα σε αυτούς που κινούσαν τις καταγγελίες κατά του Μουφτή ήταν και αυτοί οι δύο Τούρκοι υπήκοοι, οι Χαμήτ και Ιζέτ. Ο Ιζέτ μάλιστα είχε διατελέσει παλαιότερα έπαρχος στην Τουρκία.

                Αυτοί οι δύο εγκαταστάθηκαν ως φυγάδες στο Διδυμότειχο και άρχισαν να καταστρώνουν σχέδιο συλλογής υπογραφών εναντίον του Μουφτή. Με πομπώδη τρόπο επισκέφθηκαν και τα χωριά της επαρχίας Διδυμοτείχου όπου με επίκληση απειλών και άλλοτε με διάφορα εντυπωσιακά ρητορικά σχήματα, προσπαθούσαν να εξεγείρουν τους μουσουλμάνους εναντίον του Μουφτή. Και οι δύο ήταν επαρκώς μορφωμένοι. Μιλώντας στους ομόθρησκους τους έλεγαν μεταξύ άλλων: «Τα νεκροταφεία σας όπου βρίσκονται τα οστά των προγόνων σας, πουλούν» εννοώντας την πώληση του οικοπέδου για την ανέγερση του Β΄ Δημοτικού σχολείου. Έλεγαν επίσης «τα παλαιά χαλιά του ιστορικού σας τζαμιού πουλούν». Αλλά στην περίπτωση των χαλιών του ιστορικού τεμένους, μόλις τότε έγινε γνωστό, είχε διατάξει ο ίδιος ο Βενιζέλος να σταματήσει η πώληση και προσφέρθηκε να πληρώσει το κράτος για την επιδιόρθωση του τεμένους. Οι Χαμήτ και Ιζέτ, έλεγχαν επίσης στις συγκεντρώσεις μουσουλμάνων «η θέσις σας θα είναι δεινή όταν θα καταληφθεί η Δυτική Θράκη από τον Κεμάλ ή γίνει  ανταλλαγή πληθυσμών». Τέτοια και άλλα απειλητικά ψεύδη έλεγαν οι δύο Τούρκοι.

                Ο Στυλιανόπουλος εξέφραζε την άποψη ότι οι δύο Τούρκοι φυγάδες έκαναν κατάχρηση της φιλοξενίας τους στο Διδυμότειχο, κατέστησαν την πόλη κέντρο προπαγάνδας και όταν ζήτησε και ο ίδιος να τους συναντήσει εμφανίσθηκαν με περισσή ιταμότητα διατυπώνοντας άδικα παράπονα και υπερβολικές αξιώσεις για τη διοίκηση των μουσουλμανικών πραγμάτων, προσπαθώντας να δικαιολογήσουν τη στάση τους. Είχαν φτάσει μάλιστα να ισχυρισθούν ότι η Γενική Διοίκηση Θράκης τους είχε βάλει να μαζέψουν υπογραφές κατά του Μουφτή και ότι οι ομόθρησκοί τους καταφεύγουν σ’ αυτούς επειδή είναι μορφωμένοι και αντιλαμβάνονται πώς έχουν τα πράγματα.

                Ο Στυλιανόπουλος εξέφραζε την άποψη ότι η Γενική Διοίκηση Θράκης δεν έπρεπε να εγείρει θόρυβο και δεν έπρεπε να επιτρέψει την ανάμιξη των φυγάδων Τούρκων υπηκόων στα κοινοτικά πράγματα των Ελλήνων υπηκόων μουσουλμάνων. Συμφωνούσε επίσης με την γνώμη του επάρχου και των υπηρεσιών ασφαλείας ότι οι Χαμήτ και Ιζέτ ήταν πρόσωπα επικίνδυνα στη δημόσια τάξη και ασφάλεια.

*Διδυμότειχο. Φωτογραφία από τα κρατικά τουρκικά αρχεία (τμήμα σπανίων αντικειμένων). Διακρίνονται σε κύκλο υπολείμματα μουσουλμανικού νεκροταφείου 

                Μια άλλη πτυχή του πορίσματος του Στυλιανόπουλου αφορούσε τη λανθασμένη στάση που τηρούσε η Γενική Διοίκηση Θράκης και έναντι της βακουφικής επιτροπής Διδυμοτείχου. Τα μέλη της επιτροπής αυτής είχαν διορισθεί από τη Γενική Διοίκηση. Ήταν συντηρητικά στοιχεία, δηλαδή όχι Κεμαλικοί, που συνεργάζονταν αρμονικά με τις ελληνικές αρχές.

Ο Στυλιανόπουλος ασχολήθηκε πολλές φορές με τα ζητήματα της μουσουλμανικής μειονότητας της Θράκης. Μια άλλη έκθεση περί της μουσουλμανικής μειονότητας είχε συντάξει ο Στυλιανόπουλος στις 30 Σεπτεμβρίου 1929. Έχει έκταση 72 σελίδων. Με αυτήν αναφέρεται στη μουσουλμανική μειονότητα, σχετικά με τη θρησκευτική και κοινοτική οργάνωση, την εκπαίδευση, τους οικονομικούς όρους ζωής τους, τον πολιτισμό, την υγιεινή κατάστασή τους, τις κοινωνικές οργανώσεις, τις εφημερίδες κ.λπ.

*Αυτό ήταν το κτίριο του Β' Δημοτικού Σχολείου

Η ανέγερση του Β΄ Δημοτικού Σχολείου

                Τελικά ολοκληρώθηκε η ανέγερση του κτιρίου του Β’ Δημοτικού Σχολείου Διδυμοτείχου, τα πρώτα χρόνια μετά την απελευθέρωση της Θράκης. Υπενθυμίζεται ότι από το 1923, η δημόσια εκπαίδευση στην απελευθερωμένη Θράκη περιήλθε εξ ολοκλήρου στο υπουργείο Παιδείας, χωρίς συμμετοχή πλέον των Δημογεροντιών, γεγονός που προκάλεσε κάποια δυσαρέσκεια στις δημογεροντίες των πόλεων. Οι δημογέροντες δεν είχα δει αρχικά με καλό μάτι αυτή τη θεσμική αλλαγή, θεωρώντας ότι τους παραμερίζει από ένα καθήκον που υπηρέτησαν επί χρόνια, φροντίζοντας για την Παιδεία των πόλεών τους/

                Από το Νοέμβριο του 1920, φαίνεται πώς άρχισαν οι σκέψεις αλλά και οι συζητήσεις για τη δημιουργία νέου σχολικού κτιρίου. Οι πρώτες συζητήσεις έγιναν  μεταξύ του Μητροπολίτη Φιλάρετου Βαφείδη και του υπουργού διοικητή Θράκης Χαράλαμπου Βοζίκη, στην Αδριανούπολη. Συζήτηση έγινε και με τον γενικό διοικητή εκπαίδευση Τσουκαλά, ο οποίος ανέθεσε στο νομομηχανικό να συντάξει σχετική μελέτη, η οποία όμως δεν συντάχθηκε ποτέ!

                Στα επόμενα όμως χρόνια προχώρησε η ανέγερση του νέου σχολείου.

*Ο Κωνταντίνος Ποντίδης κατά την Κατοχή

Με το σχολείο αυτό συνέδεσε το όνομά του ο εκπαιδευτικός Κωνσταντίνος Ποντίδης, που διετέλεσε για πολλά χρόνια διευθυντής του.

Γεννήθηκε στο Διδυμότειχο το 1886, όπου έμαθε τα πρώτα γράμματα. Σπούδασε στην Αδριανούπολη. Συμμετείχε ενεργά στο Θρακομακεδονικό αγώνα κατά τα έτη 1904-1908. Ο Ποντίδης προσελήφθη για πρώτη φορά δάσκαλος από τη Δημογεροντία Διδυμοτείχου το 1906.

                Αργότερα υπηρέτησε για αρκετά χρόνια ως δάσκαλος στο Κάραγατς. Όταν με τη συνθήκη της Λωζάνης το 1923 το Κάραγατς δόθηκε στην Τουρκία ο Κωνσταντίνος Ποντίδης επέστρεψε στο Διδυμότειχο.  Το 1925 διετέλεσε διευθυντής του Γ΄ Δημοτικού Σχολείου το οποίο ιδρύθηκε λόγω της συρροής πολλών προσφύγων από την Ανατολική Θράκη. Αργότερα μετατέθηκε στο Β΄ Δημοτικό Σχολείο ως διευθυντής πάλι. Με ενέργειές του κατόρθωσε να επιτύχει την ανέγερση νέου διδακτηρίου, στο οποίο υπηρέτησε ως διευθυντής έως το 1951, οπότε παραιτήθηκε και ασχολήθηκε με την πολιτική, εκλεγείς το 1952 βουλευτής του Ελληνικού Συναγερμού.

                Το σχολείο αυτό συνετέλεσε αποφασιστικά στην μόρφωση πολλών νέων γενεών του Διδυμοτείχου. Παράλληλα βοήθησε σημαντικά στην επιμόρφωση των δασκάλων με τα περίφημα διδασκαλικά συνέδρια Διδυμοτείχου και Ορεστιάδας, που οργανώνονταν στο κτίριό του.

*Ο Κωνσταντίνος Ποντίδης το 1922

Και κάτι ακόμα, που έχει ιστορική αξία για την πόλη του Διδυμοτείχου. Η αρχική συλλογή που αποτέλεσε τον πυρήνα του Λαογραφικού Μουσείου, άρχισε να συγκεντρώνεται από εκπαιδευτικούς της περιοχής ήδη από το 1966 στο Β΄ Δημοτικό Σχολείο Διδυμοτείχου, με σκοπό τη διάσωση του λαογραφικού υλικού.

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

Η ΠΡΟΣΟΨΗ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΣΕ ΣΧΕΔΙΟ ΤΟΥ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑ Κ. ΔΗΜΟΥ

(Γενικά Αρχεία του Κράτους)