Η άγνωστη (υπαρκτή άραγε;) Θρακιώτισσα ηρωίδα Στυλιανή Ορταξίδου

*Η αναφορά στην Στυλιανή Ορταξίδου, 
στο βιβλίο του Ανδρέα Σκανδάμη "Ελληνίδες που πολέμησαν" 

*Υπερασπίστηκε την τιμή της

στην Καρυδιά Ροδόπης, το 1941

*Ερωτηματικά για την ύπαρξή της

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

                Στη Θράκη, υπήρξε μια ηρωίδα κατά τη διάρκεια της Βουλγαρικής Κατοχής 1941-44, την ύπαρξη της οποίας αγνοούμε, δυστυχώς, αλλά και αμφισβητούμε. Και όμως η ύπαρξή της μνημονεύεται σε βιβλίο που εκδόθηκε το 1945, την επομένη δηλαδή της Κατοχής, αλλά και σε έγγραφα του υπουργείου Εξωτερικών του 1946, όταν υπουργός και πρωθυπουργός  ήταν ο Κωνσταντίνος Τσαλδάρης. Τα έγγραφα που σχετίζονται με την υπόθεση αυτή, βρίσκονται στο αρχείο της οικογένειας Δραγούμη στη Γεννάδιο Βιβλιοθήκη.

                Μιλάμε για την Στυλιανή Ορταξίδου, κάτοικο Καρυδιάς Ροδόπης.

        Η Καρυδιά είναι ένα όμορφο χωριό σε απόσταση 6 χιλμ. από την Κομοτηνή, στα βορειοδυτικά της. Κατά την Τουρκοκρατία ήταν γνωστή ως Κουζλούκιοϊ. Μετά τις μετακινήσεις πληθυσμών που πραγματοποιήθηκαν κατά τις δεκαετίες του 1910 και του 1920, εγκαταστάθηκαν στον οικισμό αυτό πρόσφυγες από την Ανατολική Θράκη και τη Μικρά Ασία.

                Ας ξετυλίξουμε όμως το κουβάρι αυτής της συγκλονιστικής ιστορίας της Στυλιανής Ορταξίδου…

*Ο Κωνσταντίνος Τσαλδάρης μιλώντας στη Βουλή

Μια πρωτοβουλία του Κωνσταντίνου Τσαλδάρη

                Το Μάιο του 1946 ο πρωθυπουργός και υπουργός Εξωτερικών Κωνσταντίνος Τσαλδάρης είχε την ιδέα να προβάλλει η Ελλάδα διεθνώς, το ρόλο που διαδραμάτισαν οι γυναίκες της κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Άλλωστε τα γεγονότα ήταν πρόσφατα και ο ξένος Τύπος και το ραδιόφωνο είχαν ασχοληθεί επανειλημμένα, σχολιάζοντας ευμενώς το θέμα της ολόψυχης συμμετοχής του ελληνικού λαού στον αγώνα των συμμάχων, έναντι του ναζισμού και του φασισμού.

                «Ομόφωνος υπήρξε η γνώμη των κρινόντων τα ελληνικά πράγματα ξένων, καθ’ όσον αφορά τον βαθμόν της εξάρσεως και της εντάσεως με τον οποίον άνδρες, γυναίκες και παιδιά όλων των κοινωνικών τάξεων επεδόθησαν εις την άνισον πάλην εις την οποίαν ο τελευταίος πόλεμος έρριψε την πατρίδα μας. Αι ομόφωνοι ουχ’ ήττον και ενθουσιώδεις αύται κρίσεις δεν έδωσαν αρκετά ανάγλυφον την εικόνα της δράσεως της Ελληνίδος εντός του πλαισίου της καθόλου αντιστάσεως του Έθνους» διαπίστωνε σε έγγραφό του προς όλες τις ελληνικές πρεσβείες, ο Κωνσταντίνος Τσαλδάρης.

                Με το ίδιο έγγραφο της 16^ης Μαΐου 1946, ζητούσε από τις ελληνικές πρεσβείες και τις προξενικές αρχές να προσπαθήσουν να συλλέξουν στοιχεία για τη συμμετοχή των Ελληνίδων στον εθνικό αγώνα των ετών 1940-44, και των περιφερειών τους. Τα στοιχεία αυτά θα συνέβαλαν κατά τον Κωνσταντίνο Τσαλδάρη, στην αξιοποίηση των τίτλων μας «το σπουδαιότερον ίσως κεφάλαιον των οποίων αποτελεί η συνεχής ενίσχυσις της εντυπώσεως την οποίαν προεκάλεσεν εις την ξένην κοινή γνώμην η ολοκληρωτική αντίστασις του έθνους εις τους εισβολείς».

                Εξηγούσε επίσης ο πρωθυπουργός ότι η συμμετοχή και των Ελληνίδων του εξωτερικού σε συμμαχικές οργανώσεις, η συνεργασία στο μυστικό συμμαχικό Τύπο των καταληφθεισών περιοχών, η βοήθεια που πρόσφεραν στους συμμαχικούς στρατούς, σε Εβραίους κυνηγημένους, η κοινωφελής δράση τους στον πληθυσμό που πεινούσε και πέθαινε, θα ήταν χρήσιμα για την πρωτοβουλία της ελληνικής κυβέρνησης.

*Το εξώφυλλο του βιβλίου του Ανδρέα Σ. Σκανδάμη

Το βιβλίο του Ανδρέα Σκανδάμη

                Ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Τσαλδάρης στο έγγραφό του υπεδείκνυε ως υπόδειγμα, το βιβλίο του δημοσιογράφου Ανδρέα Σκανδάμη, που είχε εκδοθεί το 1945 από το Τυπογραφείο Δ. Πετσάλη με τίτλο «Ελληνίδες που πολέμησαν» στο οποίο περιέχονταν βιογραφικές σημειώσεις για τη δράση διαφόρων Ελληνίδων, οι οποίες διακρίθηκαν στον εθνικό αγώνα.  Και αυτό είναι το σημείο που ενδιαφέρει τη Θράκη και τους Θρακιώτες.

                Ανάμεσα στις 61 ηρωικές μορφές που βιογραφούνται, με πρώτη την δοξασμένη Λέλα Καραγιάννη, αλλά και άλλες γνωστές γυναίκες, αναφέρεται για την ηρωική στάση της μια γυναίκα από την Καρυδιά της Ροδόπης. Η Στυλιανή Ορταξίδου!!!

                Ποιος την ξέρει σήμερα; Ποιος τιμάει τη μνήμη της; Ποιος διδάσκει στα νέα Θρακιωτόπουλα την ιστορία της; Πρώτος θα ομολογήσω την δική μου άγνοια. Όμως είναι γεγονός, ότι σήμερα στην Καρυδιά αλλά και στην Κομοτηνή, κανένας δεν γνωρίζει την Στυλιανή Ορταξίδου και αν πράγματι αυτή υπήρξε! Κανένας δεν την μνημονεύει, κανένας δεν την θυμάται, κανένας δεν της έστησε μνημείο… Τι συνέβη άραγε; Την κάλυψε η λήθη ή ο συγγραφέας (που δεν ζει πλέον) δημιούργησε μια φανταστική ηρωίδα στη Θράκη; Ποιος μπορεί να δώσει απάντηση; Και πώς στο πρωθυπουργικό έγγραφο περιλαμβάνεται η περίπτωσή της;  Κανένας στο υπουργείο Εξωτερικών δεν έψαξε τότε το θέμα αυτό; Παρασύρθηκαν από τα πολλά άλλα ονόματα γυναικών που πήραν μέρος δραστήρια στην Εθνική Αντίσταση;
                 Έψαξα στην Κομοτηνή ρωτώντας παλαιούς Κομοτηναίους, κανένας δεν γνώριζε κάτι. Στα Γενικά Αρχεία του Κράτους (Ροδόπης) δεν είχαν σχετικά στοιχεία. Ρώτησα μία συνάδελφό μου δημοσιογράφο, που είχε κάνει μεταπτυχιακή εργασία την οποία εξέδωσε σε βιβλίο, σχετική με την βουλγαροκρατία του 1941-44, αλλά αγνοούσε αυτό το συμβάν. Ο πρόεδρος του πολιτιστικού συλλόγου Καρυδιάς κ. Πέτρος Φιλιππίδης, επίσης αγνοούσε  το περιστατικό αυτό. Ρώτησε όμως συμπολίτες του με το επώνυμο Ορταξίδης. Κανένας δεν γνώριζε ούτε το περιστατικό ούτε τη Στυλιανή. Οι έχοντες το όνομα Ορταξίδης, είναι πρόσφυγες, από τα Μάλγαρα της Ανατολικής Θράκης.

                Πάντως ο Σκανδάμης σε ένα προλογικό σημείωμά του με τίτλο «Γυναίκες της Θράκης» έγραφε μεταξύ άλλων (όπως αυτό εικονίζεται στα συνοδευτικά έγγραφα, του κυρίως εγγράφου του Κωνσταντίνου Τσαλδάρη προς τις διπλωματικές υπηρεσίες της Ελλάδας και αποτελεί αντιγραφή από το βιβλίο «Ελληνίδες που πολέμησαν») τα ακόλουθα:

                Στη συνέχεια υπό τον τίτλο «Στυλιανή Ορταξίδου» (όπως φαίνεται και στη φωτογραφία) περιγράφεται από τον συγγραφέα του βιβλίου, η ηρωική πράξη της Θρακιώτισας από την Καρυδιά της Κομοτηνής, ως ακολούθως:

                "Ένα από τα αναρίθμητα  θύματα της Θράκης, που το όνομά του θα μείνει σαν ένας ματωμένος θρακιώτικος θρύλος, για να δείχνει το δρόμο της τιμής και της θυσίας είναι η Στυλιανή Ορταξίδου.

                Ήταν μια γυναίκα ως 30 χρονών,ψηλή, με γερά χέρια και γενναία καρδιά. Κατοικούσε στο χωριό Καρυδιά, έξι χιλιόμετρα από την Κομοτηνή και 18 από τα βουλγαρικά σύνορα. Μοίραζε τις ώρες της στη δουλειά των χωραφιών, όπου βοηθούσε τον άντρα της και στο μεγάλωμα των δυο παιδιών της- το ένα έξι και τ’ άλλο τεσσάρων χρονών. Στον πόλεμο ο άντρας της πήγε στρατιώτης και σκοτώθηκε σε μια μάχη στο μακεδονικό μέτωπο κι έτσι η Στυλιανή έμεινε μόνη, με τα δυο ορφανά.

                Το μακεδονικό μέτωπο έσπασε, μπροστά στο γερμανικό κύμα και οι βούλγαροι κατόπιν μπήκαν στη Θράκη με το ύφος του νικητή- του άγριου και αιμοβόρου νικητή, που δεν πολέμησε πουθενά". 

                Και η συνέχεια της ανάγνωσης του κειμένου του Ανδρέα Σκανδάμη, όπως αυτό εμφανίζεται στα συνοδευτικά κείμενα του πρωθυπουργού και υπουργού Κωνσταντίνου Τσαλδάρη.  

"Έτσι σου έπρεπε άτιμε"!!!

*Η κεφαλίδα του εγγράφου του πρωθυπουργού και υπουργού Εξωτερικών 

Κωνσταντίνου Τσαλδάρη, προς τις διπλωματικές υπηρεσίες της Ελλάδας

                Όπως γράφει ο Ανδρέας Σκανδάμης την τραγική αυτή ιστορία της Στυλιανής Ορταξίδου- μια ιστορία που πολλές όμοιές της γράφτηκαν στη μαρτυρική Θράκη- του την διηγήθηκε ένας συγχωριανός της ηρωικής Ελληνίδας, ο Μιχάλης Τσαουσίδης, που είχε κατορθώσει , έπειτα από πολλές περιπέτειες να δραπετεύσει από τη Θράκη και να περάσει στην Παλιά Ελλάδα. Την αφηγήθηκε στο συγγραφέα ένα απόγευμα του Νοεμβρίου 1942, στο Θησείο.

                Αργότερα και αυτός έπεσε θύμα των Γερμανών. «Γλύτωσε από τον ένα βάρβαρο, για να βρει την τύχη του από τον άλλο» καταλήγει ο Σκανδάμης.

                Πικρή η ιστορία της Στυλιανής Ορταξίδου, όπως την περιέγραψε στο βιβλίο του ο Ανδρέας Σκανδάμης, αλλά και πικρή σήμερα η γεύση, από το ενδεχόμενο ανάδειξης μιας ανύπαρκτης ηρωίδας.   

  

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης