Η επίθεση των ανταρτών κατά της Μάκρης Αλεξανδρούπολης, το 1948

 

*Δημοσίευμα της εφημερίδας "Ελευθερία" (15/12/1948). Πρόκειται για ανακοινωθέν του υπουργείου Στρατιωτικών. Είναι εντελώς λιτό στη διατύπωση. Υπάρχει μια μικρή αναντιστοιχία ως προς τις απώλειες από την επίθεση κατά της Μάκρης, σε σχέση με την αναφορά των στρατιωτικών αρχών  Θράκης.

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

Η Μάκρη είναι μια όμορφη παραλιακή κωμόπολη δυτικά της Αλεξανδρούπολης, σε απόσταση περίπου 12 χιλιομέτρων. Είναι γνωστή για λεγόμενο σπήλαιο του Κύκλωπα Πολύφημου και για τον λεγόμενο αρχαίο Ελαιώνα της. Οι αρχαιολογικές ανασκαφές, που έγιναν τα τελευταία χρόνια, έφεραν στο φως ένα νεολιθικό οικισμό περίπου του 3000 π.Χ.

Η ιστορική αυτή κωμόπολη, δοκιμάσθηκε, όπως πολλές πόλεις και χωριά σε όλη την Ελλάδα, κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου (1946-49).

Ας δούμε όμως τα γεγονότα της επίθεσης των ανταρτών εναντίον της Μάκρης, το Δεκέμβριο του 1948.

                Ένας πράκτορας του στρατού μέσα στις ανταρτικές ομάδες, αλλά και ομολογίες συλληφθέντων ανταρτών στο Ασπρονέρι Διδυμοτείχου, από δυνάμεις της 27^ης Ταξιαρχίας, οδήγησαν τους  επιτελείς της Διοίκησης της Εθνοφρουράς Θράκης να σκεφθούν πως τα γεγονότα αυτά οδηγούν, στην επίθεση που προετοίμαζαν οι αντάρτες κατά της σημαντικής κωμόπολης της Μάκρης στα παραθαλάσσια δυτικά της Αλεξανδρούπολης. Ήδη στην περιοχή είχαν σταλεί από το αρχηγείο των ανταρτών τρείς ελεύθεροι σκοπευτές για να συγκεντρώσουν πληροφορίες.

                Η Εθνοφρουρά, άρχισε να σχεδιάζει και να παίρνει μέτρα, ενισχύοντας αποτελεσματικά τη φρουρά που υπήρχε στη Μάκρη ώστε αν προσβληθεί, να είναι σε θέση να προστατεύσει την κωμόπολη και να καταδιώξει τους επιτιθέμενους.

                Το σχέδιο πρόβλεπε ταχεία ενίσχυση και προστασία από τη θάλασσα, με πυρά πυροβόλων από την κανονιοφόρο «Λάσκος» που ήταν ελλιμενισμένη στην κοντινή Αλεξανδρούπολη και με απόβαση στα δυτικά της Μάκρης στρατιωτικού τμήματος, το οποίο μετέφερε το πολεμικό πλοίο. Παράλληλα, διατάχθηκε αναγνώριση των γύρω περιοχών και ειδικά στις περιοχές Πλάκας- Ατάρνης- Περάματος- Μεσημβρίας, που αποτελούσαν σύνηθες δρομολόγιο των ανταρτών, όταν πραγματοποιούσαν επιθέσεις. Μελετήθηκε η περιοχή και ειδικότερα αναγνωρίσθηκαν τα υπάρχοντα δρομολόγια.

 *Ο Γιώργης Γκαγκούλιας μετά τον επαναπατρισμό του στην Ελλάδα.

Η επίθεση από τους Γκαγκούλια και Πάλλα

                Οι πληροφορίες, επαληθεύτηκαν. Η Μάκρη τελικά προσβλήθηκε από ισχυρή δύναμη ανταρτών στις 20.30 ώρα της 12ης  Δεκεμβρίου 1948. Επρόκειτο για δύναμη 300 ανταρτών υπό τους καπετάνιους Πάλλα και Γκαγκούλια. Διέθεταν βαρείς όλμους, οπλοβομβίδες, μπαζούκας και μυδράλια.

Παρενθετικά αναφέρουμε, για να φανεί η σπουδαιότητα που απέδιδαν οι αντάρτες στην επίθεση αυτή, ότι επικεφαλής ήταν ο Σουφλιώτης καπετάνιος Γκαγκούλιας. Ο Γιώργης Γκαγκούλιας, δάσκαλος, εντάχθηκε στην Εθνική Αντίσταση κατά την Κατοχή. Πήρε μέρος στον Εμφύλιο και υπηρέτησε (Οκτώβριος 1946 - Νοέμβριος 1949) ως Πολιτικός Επίτροπος (καπετάνιος) των Αρχηγείων Έβρου, Ροδόπης, της 132 Ταξιαρχίας (περιοχής Δράμας-Καβάλας) και του Αρχηγείου Θράκης. Έζησε τα τραγικά γεγονότα της ήττας της 7ης Μεραρχίας του ΔΣΕ και όσα επακολούθησαν, με τη μεταφορά του στη Βουλγαρία. Εκεί, θεωρήθηκε από τους Ζαχαριάδη και Βλαντά υπεύθυνος για την ήττα στη Ροδόπη. Συνελήφθη από τη Βουλγαρική Ασφάλεια και υπέστη βασανιστήρια και διωγμούς από τους συντρόφους του. Ίδρυσε παρά τις διώξεις τους πρώτους ομίλους ελληνικής γλώσσας στη Βουλγαρία για τα χιλιάδες Ελληνόπουλα του Παιδομαζώματος, που έτσι έμαθαν να μιλούν και να γράφουν τη μητρική τους γλώσσα. Επίσης, με δικές του ενέργειες, το Υπουργείο Παιδείας της Βουλγαρίας μεταξύ άλλων, αποφάσισε την ίδρυση και λειτουργία Έδρας Νεοελληνικής Γλώσσας στο Πανεπιστήμιο της Σόφιας. Στην έδρα αυτή εργάστηκε και ο ίδιος ως ωρομίσθιος καθηγητής από το 1975 έως το 1982, οπότε και επαναπατρίσθηκε. Πέθανε και ετάφη στο Σουφλί το 2012 σε ηλικία 94 ετών.

 *Η σπηλιά του Κύκλωπα Πολύφημου στη Μάκρη

Η άμυνα της Μάκρης

                Στη Μάκρη μέσα υπήρχε απόσπασμα Δημοσυντήρητου Τάγματος από την Αλεξανδρούπολη με 15 άνδρες υπό τον ανθυπολοχαγό Αντώνιο Κοκκίνη. Ο σταθμός Χωροφυλακής διέθετε 10 χωροφύλακες υπό τον ανθυπασπιστή Χωροφυλακής Αδαμαντίδη. Υπήρχαν και 6 άνδρες ΜΕΑ (Μονάδες Εθνικής Ασφαλείας).

                Οι αντάρτες είχαν πεζοπορήσει δύο νύχτες στις 10 και 11 Δεκεμβρίου ακολουθώντας την πρώτη μέρα από αργά το απόγευμα, το δρομολόγιο Ραγάδα- Πλατειά- Νέα Σάντα. Η Ραγάδα βρίσκεται πολύ κοντά στα Ελληνοβουλγαρικά σύνορα, στα Πομακοχώρια. Το απόγευμα της δεύτερης μέρας, πεζοπορώντας προς τα νότια, πέρασαν τη σιδηροδρομική γραμμή, κάπου μεταξύ Κίρκης και Συκορράχης (Συκαράγη την έλεγαν τότε) και έφτασαν στην κορυφογραμμή 8 χιλμ. βόρεια της Πλάκας (εκεί σήμερα βρίσκονται οι κεραίες των ραδιοσταθμών και των τηλεφωνικών εταιρειών)  απ’ όπου ξεκίνησε η επίθεση κατά της Μάκρης, στις 20.30’.  

Η επίθεση, γνωστοποιήθηκε στις 20.45’ τηλεφωνικά στη Διοίκηση Εθνοφρουράς Θράκης. Τα πρώτα μέτρα που άρχισαν να λαμβάνονται ήταν η ετοιμασία απόπλου της κανονιοφόρου «Λάσκος» προς την κατεύθυνση της Μάκρης. Από την Μαΐστρο, έξω από την Αλεξανδρούπολη διατάχθηκε η μεταφορά μιας διμοιρίας Ανιχνευτών υπό τον έφεδρο υπολοχαγό Φωτιάδη. Η διμοιρία μεταφέρθηκε στο λιμάνι, επιβιβάσθηκε στο πλοίο «Λάσκος» και αποβιβάσθηκε δυτικά της Μάκρης. Αποστολή της ήταν να ενισχύσει τη φρουρά της Μάκρης και να αποκόψει πιθανά δρομολόγια σύμπτυξης των επιτιθέμενων ανταρτών από τις περιοχές Δικέλων- Μεσημβρίας- Ιάσμου. Από τη Νέα Χηλή έξω από την Αλεξανδρούπολη κινήθηκε με αυτοκίνητα συνοδευόμενα από τεθωρακισμένα οχήματα δύναμη 50 ανδρών υπό τον υπολοχαγό Κοντό και δύναμη 15 χωροφυλάκων υπό τους μοίραρχο Σκαλούμπακα και υπομοίραρχο Σισκόπουλο, στο δρομολόγιο Νέα Χηλή- Αντά Τεπές- Καρά Τεπές- Τσομπάν Τεπές- Συκαράγη με εντολή να εγκαταστήσουν ενέδρες στις διαβάσεις του Τσομπάν Τεπέ, ώστε να αποκόψουν πιθανή σύμπτυξη των επιτιθεμένων από εκεί.

Δυο χιλιόμετρα δυτικά της Νέας Χηλής ένα αυτοκίνητο τύπου Τζέιμς (GMC) ανατινάχθηκε από δύο νάρκες που είχαν τοποθετηθεί από αντάρτες που ενέδρευαν κάπου εκεί κοντά. Οι αντάρτες μάλιστα, άρχισαν να βάλουν κατά του ανατιναχθέντος οχήματος με μυδράλια. Η νάρκη κατέστρεψαν τον κινητήρα του Τζέιμς. Ενός επιλοχία έσπασαν τα τύμπανα των αυτιών του από την δυνατή έκρηξη, ενώ ο οδηγός τραυματίσθηκε ελαφρά στο μέτωπο από τα τζάμια του παρμπρίζ. Ταυτόχρονα διατάχθηκαν τμήματα του 37^ου  Τάγματος Εθνοφυλακής να εγκαταστήσουν ενέδρα στις διαβάσεις Προφήτη Ηλία και Κίζερι για να αποκοπεί και από εκεί πιθανή σύμπτυξη των ανταρτών.

Ενδιαφέρον έχει και η ιστορία της κανονιοφόρου «Λάσκος» που βοήθησε στην άμυνα της Μάκρης.

Η κανονιοφόρος «Λάσκος» ένα πλοίο με μεγάλη ιστορία ναυπηγήθηκε το 1943, στα ναυπηγεία του Μίσιγκαν για λογαριασμό του Αμερικανικού Πολεμικού Ναυτικού. Έλαβε μέρος στη Μάχη της Οκινάουα, καθώς και σε επιχειρήσεις κατά της Ιαπωνίας τον Ιούλιο και τον Αύγουστο του 1945. Στις 2 Σεπτεμβρίου 1945 βρισκόταν, μαζί με άλλα συμμαχικά σκάφη, στον κόλπο του Τόκιο, κατά την τελετή παράδοσης της ηττημένης Ιαπωνίας. Παραχωρήθηκε στην Ελλάδα, στο πλαίσιο της αμερικανικής βοήθειας, στις 24 Νοεμβρίου 1947. Παρελήφθη στις 11 Δεκεμβρίου 1947 στο Νόρφολκ της Βιρτζίνια από τον Πλωτάρχη Μ. Σταυρίδη και κατέπλευσε στην Ελλάδα στις 11 Μαΐου 1948. Παροπλίστηκε το 1970 και πουλήθηκε ως παλιοσίδερα το 1974 σε αγγλική εταιρεία έναντι 37.111 δολαρίων…

*Η Μάκρη σήμερα

Η αποτυχία της επίθεσης

Ξημέρωσε η 13^η Δεκεμβρίου. Η φρουρά μέσα από τη Μάκρη παρουσίασε σθεναρή αντίσταση στη σφοδρή επίθεση. Οι αντάρτες δεν επέτυχαν τους στόχους τους και αντιλαμβανόμενοι την εξάπλωση ενεδρών του στρατού και την αποστολή ενισχύσεων από ξηρά και θάλασσα, αποφάσισαν να εγκαταλείψουν τη Μάκρη, αφήνοντας ένα νεκρό στο πεδίο της μάχης, αλλά πρόλαβαν και πήραν κάποιους άλλους νεκρούς και τραυματίες «ων ο αριθμός εικάζεται εκ των ανευρεθέντων αιμάτων και ανθρωπίνων μελών σημαντικός», κατά την υπηρεσιακή γλώσσα των στρατιωτικών εγγράφων. Η φρίκη κάθε εμφυλίου…  

Οι οπισθοχωρούντες αντάρτες στράφηκαν προς τα βόρεια, αλλά έπεσαν την  13^η Δεκεμβρίου σε ενέδρα του στρατού στη θέση Τσομπάν Τεπές, όπου υπέστησαν νέες απώλειες. Τελικά πέρασαν τη σιδηροδρομική γραμμή ανατολικά της Συκορράχης και κατευθύνθηκαν προς  την ελληνοβουλγαρική μεθόριο, όπου είχαν τα λημέρια τους.

Τα διάφορα τμήματα του στρατού που εστάλησαν για την προστασία της Μάκρης επέστρεψαν στις βάσεις τους τις απογευματινές ώρες της 13^ης Δεκεμβρίου.

Από την επίθεση κατά της Μάκρης σκοτώθηκαν από τα πυρά των ανταρτών ένας ιδιώτης κάτοικος της κωμόπολης. Τραυματίσθηκαν 5 άνδρες του στρατού (οι τρείς ελαφρά) και μια γυναίκα κάτοικος της Μάκρης. Υπήρχαν και οι δύο ελαφρά τραυματίες από τη νάρκη, που πάτησε το όχημα τύπου Τζέϊμς.

Οι αντάρτες είχαν έξι νεκρούς, από τους οποίους ο ένας που εγκατέλειψαν αναγκαστικά στο πεδίο της μάχης, διαπιστώθηκε ότι ήταν ο Αριστ. Τριανταφύλλου, γνωστός και ως Λάκης, διοικητής έφιππου τμήματος της Πολιτoφυλακής.

Επίσης παραδόθηκαν δύο ανταρτίνες και δύο αντάρτες με τον οπλισμό τους.

Η κόπωση των μονάδων του στρατού

Σε στρατιωτικές αναφορές, επισημαίνονταν τότε (υποστράτηγος Αθανάσιος Μούντριχας, διοικητής Εθνοφρουράς Θράκης) μιλάμε πάντα για το τέλος του 1948 ότι οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στο νομό Έβρου, δεν είχαν αποδώσει ακόμα τα αναμενόμενα αποτελέσματα, εξαιτίας της κόπωσης των μονάδων από τις συνεχείς μάχες και τις μεγάλες απώλειες από τις νάρκες που έβαζαν οι αντάρτες. Επίσης υπογραμμίζονταν μεταξύ άλλων ότι κάθε τμήμα που αποστέλλεται σε συγκεκριμένη αποστολή επιβάλλεται να είναι εφοδιασμένο με επαρκή πυρομαχικά για αγώνα τουλάχιστον 24 ωρών. Γεγονός που μαρτυρεί ότι και ο στρατός δεν είχε αφθονία υλικού.   

Αξίζει να σημειωθεί ότι το Στρατηγείο Εθνοφρουράς Θράκης με έδρα την Αλεξανδρούπολη δημιουργήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 1947 και είχε υπό την διοίκησή του τα Τάγματα Εθνοφρουράς Ξάνθης, Κομοτηνής, Σαππών, Σουφλίου, Διδυμοτείχου και Ορεστιάδας. Το στρατηγείο υπάγονταν στην VII Μεραρχία, που έδρευε στην Καβάλα. Η ίδρυση του Στρατηγείου έγινε με απόφαση του Α/ΓΕΣ αντιστράτηγου Δ. Γιατζή.

Η Μάκρη σήμερα, είναι ένας όμορφος τόπος για διακοπές. Οι κάτοικοί της ασχολούνται με αγροτικές εργασίες, με την αλιεία και τον τουρισμό. Τίποτα πλέον δεν μαρτυρεί τα δύσκολα περασμένα χρόνια . Για τα οποία ευχή όλων είναι, να μην τα ξαναζήσουμε…

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

ΠΗΓΕΣ

*ΔΙΣ/ΓΕΣ «Αρχεία Εμφυλίου Πολέμου (1944-1949) τόμος 11^ος , Αθήνα 1998.