1945: Τα πρώτα βήματα ανασυγκρότησης του κράτους στο μακρινό Διδυμότειχο

*Κατοχή στο Διδυμότειχο. Η κεντρική πλατεία με τη σβάστικα

*Το άγνωστο υπόμνημα

του Οικ. Εφόρου Διδυμοτείχου

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

Το Διδυμότειχο, ήταν η πρώτη πόλη που απελευθερώθηκε από τους Γερμανούς πολύ νωρίς στις 29 Αυγούστου 1944, με μάχη που έδωσαν οι αντιστασιακές δυνάμεις του ΕΛΑΣ. Διαδοχικά απελευθερώθηκαν οι υπόλοιπες πόλεις του νομού Έβρου, αλλά και των άλλων νομών της Θράκης (ειδικά της Ροδόπης και της Ξάνθης) που είχαν παραδοθεί τους Ναζί στους συμμάχους τους Βουλγάρους.

        Η Κατοχή υπήρξε φρικτή περίοδος και η απελευθέρωση που άρχισε με τα Δεκεμβριανά στην Αθήνα, άρχιζε με τους χειρότερους οιωνούς. Στο νομό Έβρου μετά την εκδίωξη των κατακτητών, εγκαταστάθηκε το καθεστώς της Αυτοδιοίκησης Έβρου ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, που ανέλαβε όλες τις εξουσίες. Όργανο της Λαϊκής Αυτοδιοίκησης ήταν η Νομαρχιακή Επιτροπή με 15 μέλη, που έδρευε στην Αλεξανδρούπολη. Το ΚΚΕ καθοδηγούσαν ο Γιώργος Ερυθριάδης (Πετρής) μέλος του Γραφείου Περιοχής Ανατολικής Μακεδονίας- Θράκης και Νίκος Κανακαρίδης (Λάμπρος).

Η ανώμαλη κατάσταση που επικράτησε δεν επέτρεψε στην κεντρική κυβέρνηση να στείλει αμέσως στρατό και κρατικούς λειτουργούς στον πλέον απομακρυσμένο νομό. Το κράτος και ο στρατός μαζί με Άγγλους, έκαναν την εμφάνισή τους στο Διδυμότειχο, μετά τα μέσα Απριλίου του 1945. Η περιοχή έβγαινε από τη δοκιμασία της Κατοχής με συνθήκες δυσμενείς.

*Η Αυτοδιοίκηση Έβρου ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, χρησιμοποίησε και επισημασμένα γραμματόσημα, τιμολογημένα σε βουλγαρικά λέβα

Στην Αθήνα, ήδη είχαν πέσει οι μεταπελευθερωτικές κυβερνήσεις του Γεωργίου Παπανδρέου (24 Μαΐου 1944- 18 Οκτωβρίου 1945) και του Νικολάου Πλαστήρα (3 Ιανουαρίου 1945-6 Απριλίου 1945. Την Κυριακή 8 Απριλίου 1945, ορκίσθηκε η νέα κυβέρνηση του ναυάρχου Πέτρου Βούλγαρη.

        Το «Εμπρός» σε πρωτοσέλιδο σχόλιό του ζητούσε να σταλούν στη Βόρεια Ελλάδα αριστείς δημόσιοι υπάλληλοι λόγω των συσσωρευμένων προβλημάτων, θεωρώντας ότι οι δύο προηγούμενες κυβερνήσεις (Γεωργίου Παπανδρέου και Νικόλαου Πλαστήρα) διέπραξαν σφάλματα στέλνοντας ως κρατικούς εκπροσώπους ανθρώπους που δεν διέθεταν ούτε τις απαιτούμενες στοιχειώδεις γνώσεις, μόνο και μόνο για να ικανοποιηθούν κομματικές αξιώσεις. Η εφημερίδα επεσήμαινε: «Να σταλούν λοιπόν, οι αριστείς των υπαλλήλων και κρατικών λειτουργών και επικεφαλής των να τεθούν πρόσωπα γνωρίζοντα τας ειδικάς συνθήκας των περιοχών και πιστεύοντα βαθύτατα εις την ελληνικότητα των εδαφών τα οποία θα διοικήσουν». Αυτό ήταν το κλίμα τότε και αυτό γίνεται κατανοητό…

*Η Αυτοδιοίκηση Έβρου ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, κυκλοφορούσε και λαχεία για την ενίσχυση των οργανώσεών της

        Ο υπουργός- διοικητής Βορείου Ελλάδος Θ. Μανέτας, με έδρα τη Θεσσαλονίκη, που επισκέφθηκε την Αθήνα, δήλωσε ότι στις πόλεις που υπάρχουν Άγγλοι ή η Εθνοφυλακή επικρατεί ησυχία. Στην ύπαιθρο όμως υπήρχαν πολλοί ένοπλοι, κυρίως Ελασίτες, ενώ τα σύνορα δεν είχαν επανδρωθεί επαρκώς, με αποτέλεσμα να είναι δυνατή η είσοδος στο ελληνικό έδαφος βουλγαρικών συμμοριών.

                Ο στρατός της χώρας τον Απρίλιο του 1945 αποτελούνταν από τρεις μεραρχίες και πολλά τάγματα Εθνοφυλακής, ενώ με δυσκολίες προχωρούσε η περαιτέρω ανάπτυξη του και η στελέχωσή του.

Με άλλα λόγια επικρατούσε στη Βόρεια Ελλάδα εύλογη ανασφάλεια, αφού ουσιαστικά δεν υπήρχε κράτος μετά την εκδίωξη των κατακτητών.

*Έγγραφο με την υπογραφή του νέου Οικονομικού Εφόρου Ιωάννη Κωνσταντόπουλου

Το Διδυμότειχο αποκτά Οικονομικό  Έφορο!

Ας επικεντρωθούμε όμως στο Διδυμότειχο, όπου τοποθετήθηκε ως Οικονομικός Έφορος ο Ιωάννης Κωνσταντόπουλος και κυρίως στο δεύτερο δεκαπενθήμερο του Απριλίου 1945. Διασώθηκε μια αναφορά του που περιγράφει τα πρώτα βήματα ενός κράτους που προσπαθεί να σταθεί στα πόδια του, ανασυγκροτώντας τις διαλυμένες υπηρεσίες του, τόσο από τους κατακτητές Ναζιστές, όσο και από τα αποτελέσματα μιας ανώμαλης εσωτερικής κατάστασης, που για την Αθήνα περιγράφεται με την ονομασία «Δεκεμβριανά», ενώ συνήθως δεν έχουμε εικόνα τι συνέβαινε στην άλλη Ελλάδα.

                Η αφήγηση του Κωνσταντόπουλου αρχίζει από την άφιξή  του στο Διδυμότειχο το μεσημέρι της 12^ης Απριλίου. Ήρθε με το τρένο και συνταξίδευσε με τον προκάτοχό του Αλέξανδρο Καραθάνο, ο οποίος λόγω της κατάργησης της Οικονομικής Εφορίας Διδυμοτείχου από την Αυτοδιοίκηση Έβρου ΕΑΜ/ΕΛΑΣ στις 27 Ιανουαρίου, έφυγε και για λόγους ασφάλειας πήγε στο Σουφλί. Η κυβέρνηση όμως των Αθηνών, τον τοποθέτησε πλέον στην Ξάνθη. Στο Διδυμότειχο, τις αρμοδιότητες της καταργηθείσας Οικονομικής Εφορίας, είχε αναλάβει η ΕΤΑ, δηλαδή η λεγόμενη Επιμελητεία Του Αντάρτη, με την υπ’ αριθμ. 931 απόφαση του Νομαρχιακού Συμβουλίου.

*Ο επίλογος της αναφοράς του Ιωάννη Κωνσταντόπουλου με την υπογραφή του

                Ο Κωνσταντόπουλος με τον Καραθάνο πήγαν στα γραφείο της Οικονομικής Εφορίας, όπου παρουσιάσθηκαν και τέσσερις νεοτοποθετηθέντες υπάλληλοι. Ήταν ο Νικόλαος Χατζηνικολαΐδης έκτακτος υπάλληλος με βαθμό εφοριακού ελεγκτή β’, ο οποίος κατά το διάστημα της Εαμοκρατίας (Οκτώβριος 1944- Απρίλιος 1945) είχε διατελέσει αντιπρόεδρος και ταμίας της Δημοτικής Επιτροπής Διδυμοτείχου. Ο Σταύρος Παπασταύρου μόνιμος εφοριακός γραμματέας β΄ τάξεως, που είχε διατελέσει αξιωματικός του ΕΛΑΣ. Ο Στέφανος Σαραϊτίδης έκτακτος οικονομικός υπάλληλος με μισθό ακολούθου, που είχε υπηρετήσει ως απλός στρατιώτης στις τάξεις του ΕΛΑΣ. Ο Απόστολος Χατζηπεντίδης έκτακτος εφοριακός υπάλληλος με μισθό ακολούθου, που δεν είχε αναμιχθεί στις οργανώσεις της Κατοχής και απολύθηκε κατά τη διάρκεια της Εαμοκρατίας. Και ο Γεώργιος Αγγελίδης εφοριακός κλητήρας, που είχε απολυθεί από την υπηρεσία του κατά τη διάρκεια της Αυτοδιοίκησης Έβρου ΕΑΜ/ΕΛΑΣ (απόφαση 2925/22-12-1944  του Νομαρχιακού Συμβουλίου).

                Όλοι τους ζήτησαν να αναλάβουν αμέσως υπηρεσία δηλώνοντας ότι «επιθυμώσι να εργασθώσι νομιμοφρόνως» και όσοι από αυτούς είχαν αναμιχθεί στις οργανώσεις δεν βαρύνονταν με εγκληματικές πράξεις. Όλοι τους ήταν δημότες Διδυμοτείχου. Υπέβαλαν δηλώσεις για τη στάση τους κατά την Κατοχή και αντίγραφα των πράξεων διορισμών τους, υποβλήθηκαν στη Γενική Διοίκηση Θράκης.

                Ο Καραθάνος που τους γνώριζε από την προϋπηρεσία του στο Διδυμότειχο, βεβαίωσε τον Κωνσταντόπουλο ότι δεν έχουν κατηγορηθεί για εγκληματικές πράξεις.

*Το Διδυμότειχο στην περίοδο της Κατοχής. Εδώ η συμβολή των οδών Θεοφίλου 

και Καντακουζηνού, διαγωνίως απέναντι από το μικρό τζαμί.

Η παραλαβή της υπηρεσίας

                Από την επομένη 13 Απριλίου 1945 ο νέος Οικονομικός Έφορος Διδυμοτείχου άρχισε την παραλαβή της υπηρεσίας και του αρχείου της, που ολοκληρώθηκε στις 14 Απριλίου ημέρα Σάββατο. Αμέσως μετά όλοι μαζί άρχισαν να τακτοποιούν το αρχείο που παρέλαβαν, ενώ δημιουργήθηκε νέα Δημαρχιακή Επιτροπή υπό την προεδρία του δραστήριου μητροπολίτη Ιωακείμ κατά κόσμον Σιγάλα. Η επιτροπή αυτή είχε στόχο, έστω και χωρίς την παρουσία του Εθνικού Στρατού, που δεν είχε φτάσει ακόμα εκεί να προβαίνει σε κατασχέσεις και περισυλλογή όσων εγκατέλειψαν οι Γερμανοί και το ΕΑΜ (έπιπλα, σκεύη, τρόφιμα και άλλα κινητά αντικείμενα) έστω και χωρίς τη στήριξη του στρατού. Δύο μέρες αργότερα, στις 16 Απριλίου, κοινοποιήθηκε στο Δήμο Διδυμοτείχου επείγουσα πρόσκληση με την οποία καλούσαν όσους κατέχουν τρόφιμα, έπιπλα κ.λπ. που ανήκαν στους Γερμανούς ή στις διαλυθείσες οργανώσεις, ή σε Βουλγάρους και τα κατείχαν με οποιοδήποτε τρόπο (αρπαγή, παραχώρηση κ.λπ.) μέσα σε πέντε μέρες να τα παραδώσουν στις αρχές, για να αποφύγουν αυστηρότατες κυρώσεις.

                Ο στρατός έφτασε στο Διδυμότειχο στις 17 Απριλίου και από την επομένη, άρχισε η περισυλλογή όλου αυτού του υλικού, που γίνονταν υπό την εποπτεία ενός υπενωμοτάρχη, που τους διέθεσε η Στρατονομία. Είχαν προηγηθεί από τα τέλη Μαρτίου 1945 οι αγγλικές συμμαχικές δυνάμεις, που είχαν μαζί τους και αποικιακά στρατεύματα από την Ινδία. Στο Διδυμότειχο ειδικά κατέλαβαν τα γραφεία της Περιφερειακής Επιτροπής του ΚΚΕ και τα διέλυσαν, όπως συνέβη και με ορισμένα σπίτια κομμουνιστών.

*Το ιστορικό τζαμί του Διδυμοτείχου κατά την Κατοχή. Δίπλα η περίφημη τεράστια μουριά.

Αποθήκευση στο ιστορικό τζαμί…

                Χώρος για να μαζέψουν όλα αυτά τα υλικά δεν υπήρχε. Ούτε πιστώσεις για να νοικιαστούν αποθήκες. Έτσι αποφάσισαν να τα μαζεύουν στο μεγάλο τζαμί της πλατείας, το οποίο δεν λειτουργούσε ως χώρος θρησκευτικής λατρείας. Τα μάζευαν από διάφορα κτίρια, στα οποία έδρευαν οι Εαμικές οργανώσεις, από ιδιωτικές κατοικίες και καταστήματα. Ο Δήμος είχε διαθέσει στον Κωνσταντόπουλο δύο κάρα καθαριότητας και δύο οδοκαθαριστές, μαζί με άλλους αχθοφόρους (χαμάληδες) και τα στοίβαζαν στο τζαμί, που και κατά το παρελθόν είχε χρησιμοποιηθεί ως αποθήκη. Εκεί ως τις 30 Απριλίου συγκεντρώθηκαν και ταξινομήθηκαν όλα αυτά τα υλικά, καταχωρήθηκαν σε καταστάσεις και πήραν αριθμούς. Το επόμενο βήμα ήταν να αρχίσει η διάθεση επίπλων και σκευών βάσει πρωτοκόλλων στις στρατιωτικές υπηρεσίες που είχαν αρχίσει να αναπτύσσονται και μάλιστα των ταγμάτων Εθνοφυλακής 101 και 306, στις αγγλικές μονάδες που υπήρχαν στην περιοχή και στη νεοσυσταθείσα προσκοπική οργάνωση. Έπιπλα και σκεύη δόθηκαν ακόμα και στην Στρατιωτική Διοίκηση της Αλεξανδρούπολης, με εντολή του νομάρχη.

*Πολυγραφημένη εφημερίδα της ΕΠΟΝ (Νεολαίας του ΕΑΜ) Έβρου

Πέταλα και υνία!!!

Οι εφοριακοί εκτός των επίπλων και σκευών, δέσμευσαν και πολλά τρόφιμα και μεγάλες ποσότητες σιδηρικών ειδών των Γερμανών, όπως λαμαρίνες, σίδερα μπετόν, σιδερένιες ράβδους κ.λπ.  μέταλλα δηλαδή που ήταν κατάλληλα και για την κατασκευή πετάλων και καρφιών για τα ζώα ή για υνία οργώματος. Αυτά κατά τον Κωνσταντόπουλο τα είχε κατάσχει προηγουμένως η ΕΤΑ, αλλά ο Κωνσταντόπουλος έγραψε στην αναφορά του ότι τα διέθετε μόνο σε ομοϊδεάτες της πεταλωτές (ναλμπάντηδες) και σιδεράδες μέσω της Ένωσης Γεωργικών Συνεταιρισμών. Επιπλέον πρότεινε στο νομάρχη Έβρου να διατεθούν τάχιστα με δημοπρασίες ή με απευθείας εκποιήσεις (πέταλα, υνία κ.λπ.) σε αγρότες της πόλης  και της επαρχίας Διδυμοτείχου, ώστε να προλάβουν την καλλιεργητική περίοδο οι γεωργοί και να μην περιπέσουν σε κατάσταση ανεργίας οι πεταλωτές και οι σιδεράδες, λόγω έλλειψης πρώτων υλών. Μια πρώτη δημοπρασία, που όμως κηρύχθηκε άγονη γιατί δεν δόθηκαν συμφέρουσες προσφορές, έγινε στις 29 Απριλίου.

                Παράλληλα οι εφοριακοί άρχισαν τις κατασχέσεις των επίπλων και των εργαλείων στο κουρείο ενός Ισραηλίτη, που το κατείχε ένας… Ελασίτης, και ανάλογες ενέργειες έγιναν σε ραφείο, που είχε ραπτομηχανές, σε ποδήλατα και άλλα είδη που βρέθηκαν σε άλλα καταστήματα, γραφεία αλλά και στο σιδηροδρομικό σταθμό.

                Με τη βοήθεια της Στρατονομίας κατασχέθηκαν 13 άλογα, προερχόμενα από τον ΕΛΑΣ, αλλά τα παρέδωσαν στα χέρια των ίδιων ανθρώπων για φύλαξη με πρωτόκολλα, γιατί η εφορία δεν είχε στάβλους.

*Το κτίριο του εβραϊκού σχολείου, το οποίο στα χρόνια της κατοχής και για πολλά χρόνια μετά, μετατράπηκε σε κρατικό νοσοκομείο Διδυμοτείχου

Οι Εβραϊκές περιουσίες του Διδυμοτείχου

                Ένας άλλος τομέας δραστηριότητας ήταν τα εγκαταλελειμμένα σπίτια των Εβραίων του Διδυμοτείχου που τους είχαν στείλει στα στρατόπεδα συγκέντρωσης οι Ναζί. Εντοπίστηκαν και ερευνήθηκαν σε πρώτη φάση 30 σπίτια στα οποία από το Σεπτέμβριο, που άρχισε η Εαμοκρατία, είχαν κατοικήσει άλλοι Διδυμοτειχίτες. Υπολείπονταν η έρευνα περίπου άλλων 100 εβραϊκών σπιτιών και 30 καταστημάτων, που επίσης είχαν καταληφθεί.

                Ανάλογο ζήτημα είχε προκύψει και με σπίτια, χωράφια και καταστήματα, Οθωμανών οι οποίοι για άγνωστη αιτία, κατέφυγαν στην Τουρκία εγκαταλείποντες τα πάντα, σπίτια, χωράφια, αμπέλια κ.λπ.

                Εδώ ας κάνουμε μια παρένθεση για να δούμε τι συνέβη με τους Μουσουλμάνους. Πράγματι οι εφημερίδες των Αθηνών είχαν γράψει ότι μετακινούνται οι Μουσουλμάνοι της Θράκης προς την Τουρκία, χωρίς να αναφερθούν σε αριθμούς. Κυβερνητική πηγή παρέσχε την πληροφορία ότι αυτή η μετακίνηση δεν αποτελεί σπουδαίο γεγονός γιατί αφορά μόνο μερικές οικογένειες και αυτό επειδή δεν έβλεπαν αποκαθιστάμενο το κράτος του νόμου και ανησύχησαν. Υπήρχαν όμως πληροφορίες ότι η μετακίνηση αυτή γίνονταν με την έγκριση και τη βοήθεια του Τουρκικής κυβέρνησης, η οποία παρείχε και σχετικές διευκολύνσεις. Διευκρινίζονταν επίσης ότι η αναχώρηση οικογενειών  από τη Θράκη δεν είχε τη μορφή ομαδικής εξόδου. Το ακριβές είναι- έλεγαν κυβερνητικές πηγές ότι κατά την περίοδο της εσωτερικής ανωμαλίας, υπονοώντας τα Δεκεμβριανά, αναχώρησαν μερικές οικογένειες Μουσουλμάνων της Δυτικής Θράκης. Από την πλευρά του ο «Ριζοσπάστης» διέψευδε ότι υπήρχε προπαγάνδα του ΕΑΜ, γι’ αυτές τις μετακινήσεις, τις οποίες απέδιδε «αποκλειστικά στην τρομοκρατία και στα άγρια πιεστικά μέτρα που εφαρμόζουν εναντίον των Τούρκων οι συμμορίες του περιβόητου Τσαούς Αντών και οι στρατολογημένοι στην Εθνοφυλακή Χίτες και αξιωματικοί των Ταγμάτων Ασφαλείας».

*Από το "ΕΜΠΡΟΣ" της 25ης Απριλίου 1945

    

                Ο Κωνσταντόπουλος πάντως συνέστησε επιτροπές στα χωριά με Οθωμανούς, ώστε μέσα σε 5 μέρες να καταγραφούν οι εγκαταλειφθείσες περιουσίες. Για παράδειγμα η Κυανή είχε τότε 55 Οθωμανικές οικογένειες που κατείχαν περί τα 4.000 στρέμματα καλλιεργειών κυρίως. Το Θούριο είχε 30 Οθωμανικές οικογένειες με 3.000 στρέμματα καλλιεργειών.

                Ο νομάρχης Έβρου ζητούσε από τον  Έφορο Διδυμοτείχου να ενισχύσει και την προσωρινή αποκατάσταση αγροτών σε 19 χωριά της Αλεξανδρούπολης, που τα είχαν καταστρέψει οι κατακτητές.

                Ένα άλλο ζήτημα που έπρεπε να αντιμετωπίσει ο Έφορος Διδυμοτείχου ήταν το ζήτημα του αλατιού, που ήταν μονοπωλιακό είδος που το διέθετε το κράτος στους καταναλωτές. Βρέθηκαν, κατασχέθηκα και παραδόθηκαν στο Κρατικό Μονοπωλείο της πόλης 12.764 κιλά, ενώ άλλα 12.375 κιλά βρέθηκαν στις αποθήκες της Ένωσης γεωργικών Συνεταιρισμών. Στην ίδια Ένωση βρέθηκαν και ποσότητες τσιγάρων, για τα οποία δεν είχε καταβληθεί φόρος, γιατί δεν λειτουργούσε ως τις 30 Απριλίου 1945 η Εφορία Καπνού.

                Επίσης πλείστα όσα ζητήματα κρατικής διοίκησης έπρεπε να τακτοποιηθούν, όσο προχωρούσε η ανασυγκρότηση του κράτους, μετά τον πόλεμο και την τετραετή κατοχή.

                Τέτοια ζητήματα ήταν π.χ. η σύνταξη καταλόγων απόρων οικογενειών των Διδυμοτειχιτών, που είχαν καταφύγει στη Μέση Ανατολή και είχαν καταταγεί στις εκεί ελληνικές ένοπλες δυνάμεις, πολεμώντας τους Γερμανούς. Έπρεπε να μεθοδευτεί η διανομή βοηθημάτων και τροφίμων από τις κρατικές αποθήκες σε οικογένειες θυμάτων της Κατοχής. Έπρεπε να μελετηθούν και άλλα ζητήματα καθαρώς φορολογικά όπως ή έκδοση νέων αδειών ποτοποιίας, η προκήρυξη δημοπρασιών για τους ενοικιαστές των φόρων αλιείας, καυσοξύλων, λατομείων, η παράδοση της διαχείρισης του Δημόσιου Ταμείου στο νέο διευθυντή κ.ά. Δούλευαν από τις 7 το πρωί ως τις 7 το απόγευμα με διακοπή μιας ώρας το μεσημέρι. Πολλές φορές έπαιρναν και δουλειά στο σπίτι, τα βράδια. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Οικονομική Εφορία Διδυμοτείχου ήταν την εποχή εκεί βεβαρημένη με τη διαχείριση 2.500 κτημάτων του Δημοσίου. Η δουλειά που είχε πέσει στους ώμους των εφοριακών τότε ήταν τεράστια. Μόνο η αλληλογραφία   με τη Διοίκηση Δημοσίων Κτημάτων μέσα στο 16 μέρες είχε υπερβεί τους 100 αριθμούς πρωτοκόλλου!!!

*Ο κατοχικός νομάρχης Σταύρος Ευταξίας (που αργότερα διέφυγε στη Μέση Ανατολή) με Γερμανό αξιωματικό στο Διδυμότειχο (Αρχείο Γιώργου Αγγέλη)

                Αυτή ήταν η τυπική εικόνα μιας επαρχιακής πόλης, και ενός αδύναμου κράτους,  που προσπαθούσε να ανασυγκροτηθεί μετά από βάρβαρη και εξοντωτική τετραετή τριπλή  Κατοχή (Γερμανοί, Ιταλοί, Βούλγαροι), χωρίς ακόμα να υποπτεύεται κανένας, ότι θα ακολουθούσε και ένας τετραετής αιματηρός εμφύλιος πόλεμος.

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης