Ο εθνομάρτυς Αναστ. Χρυσάφης και η προφητική επιστολή του από τις Σέρρες

*Ο εθνομάρτυς Αναστάσιος Χρυσάφης

Γράφει ο Αθανασιάδης Στεφ. Παντελής

                Η πόλη των Σερρών είναι μια μαρτυρική πόλη με δεκάδες σφαγιασθέντες από τους Βουλγάρους κατοίκους, στην κυριολεξία εθνομάρτυρες. Η περιγραφή αυτή αφορά τον Β’ Βαλκανικό Πόλεμο, όταν η Ελλάδα, με ορμή άρχισε να εκδιώκει από τα εδάφη της Μακεδονίας τους χθεσινούς συμμάχους της, που τα είχαν καταλάβει από τους Οθωμανούς κατά τον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο.

                Ανάμεσα στους εθνομάρτυρες των Σερρών εξέχουσα θέση καταλαμβάνει ο ιατρός Αναστάσιος Χρυσάφης, θύμα των Βουλγάρων, που τα οστά του παραμένουν ακόμα στη σημερινή Βουλγαρία.

                Ο Αναστάσιος Χρυσάφης ήταν ένθερμος πατριώτης. Κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα, 1904-1908, θυσίασε την προσωπική περιουσία του, ενισχύοντας  τους μακεδονομάχους. Ως ιατρός νοσήλευσε τραυματίες μακεδονομάχους. Επανειλημμένα διώχθηκε και φυλακίσθηκε και τελικά θυσίασε και τη ζωή του για την πατρίδα.

                Είχε γεννηθεί στις Σέρρες από φτωχούς γονείς. Το 1875 άρχισε να φοιτά στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Νυμφεύθηκε με την πλούσια Αθηναία Αθανασία Ηλιοπούλου. Με τη βοήθεια της οικογένειας της συζύγου του συνέχισε τις σπουδές του στη Βιέννη και έλαβε την ειδικότητα του χειρουργού- μαιευτήρα. Αργότερα επέστρεψε με τη σύζυγό του και τον νεογέννητο γιο του Κωνσταντίνο στις Σέρρες.

*Η αναγγελία της απελευθέρωσης των Σερρών, στον Τύπο

                Επί πολλά χρόνια διηύθυνε το Δημοτικό Νοσοκομείο Σερρών, βοηθώντας φτωχούς Σερραίους αλλά και φιλανθρωπικά και εκπαιδευτικά ιδρύματα. Μυήθηκε στον Μακεδονικό Αγώνα και συνεργάζονταν στενά με το ελληνικό προξενείο, που το διηύθυνε ο Αντώνιος Σαχτούρης. Ο Χρυσάφης είναι πολλά κτήματα στο χωριό Σιτοχώρι. Εκεί έκρυβε όπλα που στέλνονταν κρυφά από την Ελλάδα με πλοία, στον Στρυμονικό κόλπο. Αναφέρεται σχετικά όταν σε κάποια φάση του Αγώνα μειώθηκαν αριθμητικά οι αντάρτες στην Ανατολική Μακεδονία λόγω έλλειψης χρημάτων, ο Χρυσάφης πρόσφερε αυθορμήτως 1.500 λίρες Τουρκίας.

                Κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων ο γιός του κατετάγη στη Θεσσαλονίκη στον ελληνικό στρατό και με εντολή του διαδόχου Κωνσταντίνου, που ήταν  αρχιστράτηγος εστάλη για να πολεμήσει στο Μπιζάνι, στο 1^ο Σύνταγμα Πεζικού.

                Η Βουλγαρία όπως είναι γνωστό, κήρυξε αιφνιδιαστικά τον πόλεμο κατά της Ελλάδας και Σερβίας το καλοκαίρι του 1913, χωρίς καμιά προειδοποίηση, χωρίς επίσημη κήρυξή του, χωρίς ανάκληση πρεσβευτών και χωρίς να τηρηθεί καμιά άλλη διαδικασία, που πρόβλεπε το Διεθνές Δίκαιο.

                Όταν οι Βούλγαροι προκάλεσαν το Β΄ Βαλκανικό Πόλεμο, με τις αδηφάγες και παράλογες απαιτήσεις τους, πολλοί συμβούλευσαν τον Χρυσάφη να εγκαταλείψει τις Σέρρες γιατί κινδύνευε η ζωή του από τους εκδικητικούς Βουλγάρους, που ήδη είχαν καταλάβει τα εδάφη της Ανατολικής Μακεδονίας από τους Οθωμανούς κατά τον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο. Ο ηρωικός Χρυσάφης, αρνήθηκε να φύγει θέλοντας να είναι αυτός που θα παραδώσει την πόλη των Σερρών στους Έλληνες ελευθερωτές.

Τα πράγματα δεν πήγαν καλά για τους Βουλγάρους, όταν άρχισαν οι εχθροπραξίες με τους Έλληνες και άρχισαν να υποχωρούν. Εν τω μεταξύ, από τις 20 Ιουνίου 1913 οι Βουλγαρικές αρχές άρχισαν να συλλαμβάνουν ως ομήρους επιφανείς πολίτες των Σερρών. Ανάμεσά τους, ο γυμνασιάρχης Λεωνίδας Παπαπαύλου, ο γιατρός Αναστάσιος Χρυσάφης, ο φαρμακοποιός Νέστωρ Φωκάς, ο αρτοποιός Γεώργιος Βλάχος και ο διευθυντής της Τράπεζας της Ανατολής  Κωνσταντίνος Σταμούλης, οι οποίοι αργότερα βρέθηκαν κατακρεουργημένοι. Ο μητροπολίτης Σερρών Απόστολος τέθηκε σε κατ’ οίκον περιορισμό, ενώ του διεμηνύθη από τις βουλγαρικές αρχές να παραγγείλει στους Σερραίους να μην προβούν σε εχθρικές ενέργειες, γιατί διαφορετικά θα πυρπολούσαν την πόλη. Στις 22 Ιουνίου οι Βουλγαρικές αρχές των Σερρών άρχισαν να εγκαταλείπουν την πόλη, με προορισμό τη Βουλγαρία. Η κυκλοφορία των πολιτών απαγορεύτηκε. Οι Σέρρες παρουσίαζαν όψη νεκρής πόλης. 

*Ο δολοφονηθείς διευθυντής της Τράπεζας της Ανατολής Κωνσταντίνος Σταμούλης

Η άγρια εκτέλεση των ομήρων

                Οι Βούλγαροι πράγματι συνέλαβαν το Χρυσάφη και άλλους διακεκριμένους Σερραίους και τους οδήγησαν αλυσοδεμένους προς τη Βουλγαρία.  Καθ’ οδόν όμως, τον σκότωσαν χτυπώντας με τον υποκόπανο όπλου. Με σε ένα χωράφι καλαμποκιού στο Λιβούνοβο, μαζί με άλλους Σερραίους πρόκριτους. Τα οστά τους παραμένουν ακόμα και σήμερα στη Βουλγαρία, γιατί το ελληνικό κράτος δεν έκανε καμιά ενέργεια για την μεταφορά και την ταφή τους στις Σέρρες. Ο Δήμος Σερρών έδωσε το όνομά του Χρυσάφη σε μια οδό της πόλης.

                Η εκτέλεση του Χρυσάφη βρήκε την επταμελή οικογένεια του χωρίς προστάτη.  ‘Ετσι αναγκάσθηκαν να φύγουν στην Αθήνα. Το σπίτι του λεηλατήθηκε και τελικά κάηκε.  Το 1914 εγκρίθηκε στη χήρα του και στα πέντε ανήλικα παιδιά μια ελάχιστη σύνταξη 300 δραχμών. 

*Οι πυρπολημένες Σέρρες μετά την υποχώρηση των Βουλγάρων το 1913

Η προφητική επιστολή

               

                Ο άτυχος Χρυσάφης από τον Ιανουάριο του 1913 είχε προβλέψει τι θα συμβεί με τις Σέρρες, όταν θα αναγκασθούν να φύγουν από εκεί οι Βούλγαροι.

                Σε μια προφητική επιστολή του στις 17 Ιανουαρίου 1913 μέρος της οποίας είχε δημοσιευθεί στην εφημερίδα «Πατρίς» έγραφε σε γνωστό του μάλλον στην Αθήνα τα ακόλουθα μεταξύ άλλων:

                «Μας παρηγορεί ακόμη η ελπίς, ότι ηρχίσατε και σεις εκεί κάτω να εννοήτε τι είναι οι Βούλγαροι.

                Τα καθ’ ημάς ευρίσκονται εις απελπιστικόν σημείον, των Βουλγάρων καθισταμένων οσημέραι οχληροτέρων και απεχθεστέρων, απειλούντων φανερά, ότι μετά την σύναψιν της ειρήνης θα τιμωρήσωσιν ημάς παραδειγματικώς δια τα Ελληνικά μας αισθήματα. Μας λέγουν καθαρά, ότι και εν ή περιπτώσει αναχωρήσουν εκ Σερρών (όπερ ουδέποτε πιστεύουν) και πάλιν θα τιμωρήσωσιν ημάς δια σφαγής και πυρπολήσεως της πόλεως. Αλλά ταύτα πάνυ ευχαρίστως τα δεχόμεθα, αρκεί μόνον να ξεκουμπισθούν εντεύθεν,  ως ελπίζομεν και να υψωθή η υπερήφανος γαλανόλευκος επί των πτωμάτων μας και των ερειπίων της πόλεως…».

                Πράγματι οι Βούλγαροι ηττώμενοι κατά κράτος όταν εγκατέλειψαν τις Σέρρες, άφησαν πίσω τους ερείπια και πτώματα. Η πόλη κάηκε κατά το μεγαλύτερο μέρος της, αφού οι Βούλγαροι έχυναν στους δρόμους και στα κτίρια πετρέλαιο και έβαζαν παντού φωτιά.

                Το πρώτο τηλεγράφημα προς το Γενικό Στρατηγείο, όταν μπήκα  στις Σέρρες οι Έλληνες, ήταν του διοικητή της 7^ης Μεραρχίας υποστράτηγου Ναπολέοντα Σωτήλη και έλεγε, ότι οι Σέρρες είχαν καεί από τους Βουλγάρους και ότι: «Πληθύς γυναικοπαίδων ευρέθησαν φονευμένα ή απανθρακωμένα εντός των οικιών».

*Ο πρώτος φρούραρχος Σερρών ταγματάρχης Κων. Μαζαράκης και ο μητροπολίτης Απόστολος

                Εκείνες τις πρώτες μέρες συνεργάτης του Γραφείου Τύπου Θεσσαλονίκης τηλεγραφούσε από τις Σέρρες: «Θέαμα πυρποληθείσης πόλεως οικτρόν. Οικίαι χριστιανικαί συνοικιών Αγίου Νικολάου, Αγίου Βλασίου, Αγίου Παντελεήμονος, Αγίου Αντωνίου, Αγίου Γεωργίου, Αγίας Φωτεινής, Μητροπόλεως Ταξιαρχών μετά ναών επυρπολήθησαν υπό Βουλγάρων στρατιωτών βοηθουμένων υπό κομιτατζήδων, πετώντων πυρ οικίας και διαρπαζόντων τα πάντα».

                Η κοινοβουλευτική επιτροπή η οποία περιόδευσε στις περιοχές, που κατείχαν οι Βούλγαροι, σε τηλεγράφημά της προς τον Πρόεδρο της Βουλής ανέφερε μεταξύ άλλων ότι 17 Έλληνες, φυλακισμένοι εκτελέσθηκαν μέσα στα κελιά τους με φρικτό τρόπο. Πυρπολήθηκαν 18 εκκλησίες. Από 2350 εβραϊκές κατοικίες  έμειναν μόνο 26. Οι λοιπές κάηκαν, όπως συνέβη με την εβραϊκή συναγωγή και το σχολείο.    

                Οι πρώτες διαπιστώσεις ανέφεραν ότι μέσα στις φυλακές εσφάγησαν οι Σερραίοι Αρ. Σαμολαδάς, Σταμ. Διγατσής, Μιχ. Μπακιρτζής, Ευάγγ. Μάγειρος, Ρήγας Νικολάου, Αβ. Σιδεράς, Αλέξ. Μαρινίδης, Αντ. Μουχτάρης, Στέργ. Χατζής, Σ. Βιούτσης, Μιχάλης Φραγκοράπτης, Αλέξ. Παναγιάς, Μιχ. Χατζής, Δημ. Κιοτολώνης, Ι. Παπίτσας, Γρηγ. Σάντρης, Δοξάκης και άλλοι χωρικοί.

                Επίσης κάηκαν τελικά, οι φονευμένοι με ξιφολόγχες οι Στέργιος Ράπτης, Κ. Τενουτζής, Χατζη Στεργιος Τσιρολίγκας, Νικολάου κηπουρός, Άγγενος Μόσχου, Νίκος Νασιτζής, η συζυγος του Τζιχούλα Γούναρη, η 15χρονη θυγατέρα του Ν. Ναλημένου και άλλοι επτά, που δεν διαπιστώθηκαν οι ταυτότητές τους.

                Στη συνοικία Κατινίκια εσφάγησαν 28 άτομα.

                Και αυτά που αναφέρονται εδώ, είναι ελάχιστα σχετικά με τον τελικό απολογισμό, του ολοκαυτώματος που υπέστησαν το 1913 οι μαρτυρικές Σέρρες.

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

ΠΗΓΕΣ

*Αρχείο εφημερίδων «Ακρόπολις» και «Πατρίς» Ιουλίου 1913

* ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΠΑΠΑΚΥΡΙΑΚΟΥ «Ο ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΣΕΡΡΩΝ»  ΣΕΡΡΕΣ 2012