Οδός Ζυμπρακάκη… Οδός δόξας! Στην Κομοτηνή…

*Ο Παμίκος Ζυμπρακάκης

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

                Στην Κομοτηνή προς την ανατολική έξοδό της υπάρχει η οδός Ζυμβρακάκη, αφιερωμένη στον απελευθερωτή της πόλης το 1920, Παμίκο ή Επαμεινώνδα Ζυμπρακάκη. Η οικογένεια έγραφε το επώνυμό της  Ζυμπρακάκης. Οι λόγιοι το εξελλήνισαν σε Ζυμβρακάκης.

                Οι Ζυμπρακάκηδες ήταν μεγάλη και ιστορική οικογένεια της Κρήτης. Τα μέλη της οποίας πρόσφεραν σημαντικές υπηρεσίες τόσο στην Ελληνική επανάσταση του 1821 όσο και στις Κρητικές Επαναστάσεις, αλλά και στους αγώνες μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας.

        Ο Παμίκος Ζυμπρακάκης, που συνέδεσε το όνομά του με την Κομοτηνή, γεννήθηκε στο Ναύπλιο το 1863.  Ήταν γιος του στρατιωτικού και πολιτικού Χαράλαμπου Ζυμπρακάκη.

                Μετά τις εγκύκλιες σπουδές του, κατετάγη ως εθελοντής στο στράτευμα το 1882 και μετέβη εν συνεχεία στο Βέλγιο, όπου άρχισε να σπουδάζει. Όμως ένα ακατανόητο γεγονός, δεν του επέτρεψε να συνεχίσει τις στρατιωτικές σπουδές του. Ο Ζυμπρακάκης έμπλεξε σε μονομαχία με ένα Βέλγο, γιο του άλλοτε προξένου του Βελγίου στην Ελλάδα. Έτσι αναγκάσθηκε να φύγει από τη σχολή και να επιστρέψει στην Ελλάδα, όπου φοίτησε στη σχολή υπαξιωματικών και εξήλθε με βαθμό του ανθυπίλαρχου. 

        Εκρηκτικός και παρορμητικός χαρακτήρας του άρεσε να αναμιγνύεται σε προσωπικές υποθέσεις και να αναλαμβάνει μάρτυρας στις διάφορες μονομαχίες, που τότε ακόμη επιτρέπονταν.

                Το 1886 αλλά και το 1897, όταν ξέσπασαν Κρητικές επαναστάσεις ο Παμίκος Ζυμπρακάκης έσπευσε ως εθελοντής στη Μεγαλόνησο για να ενισχύσει τα επαναστατικά κινήματα.

*Η ημέρα της απελευθέρωσης της Κομοτηνής. Στο κέντρο ο Μέραρχος Παμίκος Ζυμπρακάκης και ο Γάλλος στρατηγός Σαρπύ

        Αργότερα μερικά χρόνια,  ήταν η εποχή που ο Ελευθέριος Βενιζέλος μέσα από τις στήλες της εφημερίδας «Κήρυξ» την οποία εξέδιδε στα Χανιά, στήριζε και συμβούλευε τους αξιωματικούς του Στρατιωτικού Συνδέσμου που είχαν αρχίσει να κινούνται παρασκηνιακά στην Ελλάδα. Τότε δεν είχε διανοηθεί να έλθει στην Αθήνα για να αναμιχθεί ενεργά στα ζητήματα που απασχολούσαν έντονα τους αξιωματικούς, αλλά και την χώρα. Μερικά χρόνια όμως αργότερα, είχε ομολογήσει, ότι όταν ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος της Αθήνας του απηύθυνε πρόσκληση στην οποία υπήρχε και η υπογραφή του Παμίκου Ζυμπρακάκη, αποφάσισε να έρθει στην Αθήνα. Πράγματι το 1909 ο Παμίκος Ζυμπρακάκης ήταν από τους κυριότερους εμπνευστές και δημιουργούς του Κινήματος του 1909 ως μέλος της διοικούσας επιτροπής του Στρατιωτικού Συνδέσμου, με τον βαθμό του ιλάρχου.

 Κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους ο Παμίκος Ζυμπρακάκης πήρε μέρος σε μάχες στην  Ήπειρο και στη Μακεδονία ως επιτελάρχης της Μεραρχίας Ιππικού υπό τον υποστράτηγο Σούτσο.

*Ο Παμίκος Ζυμπρακάκης στη Θεσσαλονίκη με την τριανδρία του κινήματος 

Βενιζέλο, Κουντουριώτη και Δαγκλή (με την πλάτη)

Στη συνέχεια, όταν ο Βενιζέλος έκανε με το κίνημα του το κράτος της Θεσσαλονίκης το 1916, ο Ζυμπρακάκης είχε άκρως ενεργό ρόλο για την επιτυχία του εγχειρήματος, το οποίο προετοίμασε με τη βοήθεια της χωροφυλακής. Θέλησε μάλιστα να τοποθετήσει στην ηγεσία, τον αδελφό του  Εμμανουήλ, ο οποίος δεν δέχθηκε και προτίμησε να σχηματίσει Μεραρχία και να μεταβεί στο μέτωπο.

Νωρίτερα στις 6 Δεκεμβρίου 1915 είχαν διεξαχθεί στην Ελλάδα βουλευτικές εκλογές, με το κόμμα των Φιλελευθέρων του Βενιζέλου να απέχει. Πρωθυπουργός επανεξελέγη ο Στέφανος Σκουλούδης του κόμματος των Εθνικοφρόνων. Την ίδια μέρα, οι βενιζελικοί Αλέξανδρος Ζάννας, Περικλής Αργυρόπουλος, Δημήτριος Δίγκας, Κωνσταντίνος Αγγελάκης, Νικόλαος Μάνος, Δημήτριος Πάζης, δικηγόρος Παναγιώτης Γραικός (εκπρόσωπος Φλώρινας), βουλευτής Γεώργιος Ζερβός (εκπρόσωπος Δράμας), Εμμανουήλ Χ. Ζυμπρακάκης, Νικόλαος Πλαστήρας, Θαλής Κουτούπης και Παμίκος Ζυμπρακάκης συγκροτούν στη Θεσσαλονίκη την Επιτροπή Εθνικής Άμυνας.

Ως αντισυνταγματάρχης του ιππικού ο Παμίκος Ζυμπρακάκης, από τα ιδρυτικά μέλη της Επιτροπής Εθνικής Αμύνης, ανέλαβε την ηγεσία των κινηματιών και αφού τους οδήγησε στο Γενικό Στρατηγείο, ανακοίνωσε στον Στρατηγό Σαράιγ, ότι τάσσονται κάτω από τις διαταγές του.

Όταν μετά από λίγες μέρες μετέβη στη Θεσσαλονίκη ο Βενιζέλος και εγκατέστησε εκεί προσωρινή Κυβέρνηση, ο Παμίκος Ζυμπρακάκης παρέλαβε την Μεραρχία Σερρών, η οποία διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο στις μεγάλες και ιστορικές μάχες του Σκρα και της Δοϊράνης εναντίον των Βουλγάρων.

*Η είσοδος των ελευθερωτών στην Κομοτηνή

Μπαίνει ελευθερωτής στην Κομοτηνή

Το 1920 όταν η Ελλάδα κατέλαβε τη Δυτική Θράκη και βάδιζε προς απελευθέρωση και της Ανατολικής Θράκης, ο Παμίκος Ζυμπρακάκης εκτελώντας διαταγές της Στρατιάς η οποία τελούσε υπό την ηγεσία του αδελφού του, έφτασε από τους πρώτους στη Θράκη με τη Μεραρχία του, μπήκε στην Γκιουμουλτζίνα (Κομοτηνή) και ανέλαβε στη συνέχεια την προκάλυψη των συνόρων με αποσπάσματα και την εξασφάλιση των πλευρών του στρατεύματος κατά τις επιχειρήσεις στην Ανατολική Θράκη.

Η είσοδός του στην Κομοτηνή αποθεώθηκε από το λαό της περιοχής. Το 2015 η εφημερίδα «Χρόνος» δημοσίευσε την προσωπική μαρτυρία  του λοχία του 1ου Τάγματος του 1ου Συντάγματος Πεζικού της Μεραρχίας Σερρών Κωνσταντίνου Μαστορίδη με καταγωγή από την Μεσορώπη Καβάλας, ο οποίος μεταξύ άλλων έγραφε:

«Περί την 10ην προμεσημβρινήν ώραν εδόθη το σύνθημα της εκκινήσεως προπορευομένων των σαλπίγγων. Όλοι οι πεζοπορούντες στρατιώτες με πλήρη εξάρτηση και με τα όπλα επ’ ώμου με βήμα σταθερό προχωρούσαν δια μέσου των Ελλήνων πολιτών που ήσαν από την αρχήν των σπιτιών και καταστημάτων της σημαιοστολισμένης πόλεως και με ζητωκραυγάς υπεδέχοντο τους αδελφούς των ελευθερωτάς.

Εκείνο όμως που υπερέβη κάθε προσδοκίαν ήτο το εις την πλατείαν ασφυκτικώς αναμένον πλήθος με επί κεφαλής τις δημοτικές αρχές, τους μαθητάς και μαθήτριες γυμνασίου και δημοτικών σχολείων με επικεφαλής καθηγητάς και διδασκάλους, τις νεάνιδες με τις τοπικές ενδυμασίες με κάνιστρα στο χέρι ραίνουσες με ροδοπέταλα το προελαύνον τάγμα. Το βάδην ήρχισε να γίνεται σημειωτόν λόγω των εκφωνουμένων λόγων και του παραληρούντος από ενθουσιασμόν ελληνικού πληθυσμού της πόλεως και των ζητοκραυγών που μετεφέροντο εις τις πλαγιές των βουνοκορφών της Ροδόπης και αντανακλαστικώς εγέμιζαν τον ηλιόλουστον ουρανόν της πόλεως.

Ήτο κάτι το απερίγραπτα συγκινητικόν. Θα μου μείνη αξέχαστη η μέρα εκείνη που είχα την τιμήν να συμμετέχω εις την παρέλασιν της καταληφθείσης υπό του 1ου τάγματος πόλεως και θα μου μείνη αλησμόνητος (…..  ). Την όλην παρέλασιν παρηκολούθει ο Μέραρχος Παμίκος Ζυμβρακάκης μετά του επιτελείου του».

*Μάιος του 1920. Ένα από τα ενθουσιώδη τηλεγραφήματα του Παμίκου Ζυμπρακάκη στον Ελευθέριο Βενιζέλο

Ο Παμίκος Ζυμβρακάκης με το επιτελείο του (συνταγματάρχης Ψαρράς, ταγματάρχης Μπιτσάκης, λοχαγός Δαβάκης, ο κατοπινός ήρωας της Πίνδου το 1940 κ.ά.) έφιπποι κατευθύνθηκαν στην κεντρική πλατεία μπροστά στο Δημαρχείο. Εκεί έγινε από το Γάλλο στρατηγό Σαρπύ η παράδοση της πόλης στον ελληνικό στρατό. Αφού ο Σαρπύ παρέδωσε το πρωτόκολλο παράδοσης της πόλης, πήγαν στην εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, όπου εψάλη Δοξολογία για την απελευθέρωση. Ειδικά για την περίσταση εψάλη το ακόλουθο τροπάριο:

«Εν τη Αγία Θεογενήτορ, εικόνι Σου, Κομοτηναίων η πόλις, επαγγέλλεται καυχωμένη, Ροδόπης δε λαός ταύτη προστρέχει πανευλαβώς, ήν προσφυώς Φανερωμένην καλούμεν, Προστασία των ψυχών ημών».

Ο Παμίκος Ζυμπρακάκης είχε δηλώσει στον αρχισυντάκτη της εφημερίδας «Νέα Ελλάς» Δημήτριο Σβολόπουλο, που παρακολουθούσε την προέλαση του στρατού ο οποίος απελευθέρωνε τη Θράκη: «Ήλθον με την απόφασιν να τηρήσω την τάξιν εις την χώραν και να εφαρμόσω το μέγα πρόγραμμα του Βενιζέλου απέναντι του λαού».

*Ελευθέριος Βενιζέλος και Παμίκος Ζυμπρακάκης 

Ο Ζυμπρακάκης παρέμεινε πιστός στο Βενιζέλο

Εξαιτίας του Διχασμού, πήγε στην Κωνσταντινούπολη, ακολουθώντας τους βενιζελικούς αξιωματικούς της Εθνικής Αμύνης. Κατά τον καθηγητή Θάνο Βερέμη, περίπου 150 βενιζελικοί αξιωματικοί, τέσσερις από αυτούς στρατηγοί, εγκατέλειψαν τις θέσεις τους και αναβίωσαν το κίνημα της "εθνικής άμυνας" στην Κωνσταντινούπολη, διαφωνώντας με την πολιτική κατάσταση της Αθήνας.

Το 1922 όταν επικράτησε η Επανάσταση των Γονατά- Πλαστήρα, ο Ζυμπρακάκης επανήλθε στο στράτευμα και τοποθετήθηκε στρατιωτικός διοικητής Κρήτης. Μόλις έφτασε εκεί, εξέδωσε προκήρυξη στην οποία μεταξύ άλλων τόνιζε:

«Έχομεν υποχρέωσιν τιμής, ιδιαιτέρως ημείς οι Κρήτες να συντρέξωμεν την αρξαμένην από της Επαναστάσεως Εθνικήν Αναγέννησιν, διότι είμαι βεβαιος ότι δεν θα παρέλθη πολύς χρόνος και θα ευρεθώμεν εις την ευχάριστον θέσιν ν’ αποπλύνωμεν το αίσχος, το οποίον ενεκόλαψεν επί της ενδόξου ιστορίας του Έθνους η προδοσία, οδηγούντες την πατρίδα προς τα τελικά όνειρα της Εθνικής της αποκαταστάσεως».

*Η είδηση του θανάτου του στο "Σκριπ"

Ο υποστράτηγος Παμίκος Ζυμπρακάκης πέθανε στην Κρήτη στις 2 Δεκεμβρίου 1922, σε ηλικία 60 ετών. Η κηδεία του έγινε από τη Μητρόπολη Αθηνών. Την νεκρώσιμη ακολουθία παρακολούθησαν ο αρχηγός της Επαναστάσεως Νικόλαος Πλαστήρας, το υπουργικό συμβούλιο, ο ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης, ο στρατηγός Παναγιώτης Δαγκλής, η Γαλλική Στρατιωτική Αποστολή, πολλοί ανώτεροι και κατώτεροι αξιωματικοί, αντιπροσωπείες Μικρασιατικών, Θρακικών και Κρητικών σωματείων και πλήθος κόσμου.

*Η κηδεία του

Εκ μέρους του κόμματος των Φιλελευθέρων εκφώνησε επικήδειο ο στρατηγός Δαγκλής τονίζοντας μεταξύ άλλων: «Διεκρίθης πάντοτε δια τα ευγενή και πατριωτικά σου αισθήματα, επρωτοστάτησες εις τους υπέρ του μεγαλείου της πατρίδος αγώνας εν τε τη ειρήνη και εν πολέμω, ηγωνίσθης γενναίως εν Μακεδονία κατά τον παγκόσμιον πόλεμον ως Διοικητής της ενδόξου Μεραρχίας Σερρών και ωδηγήσας ταύτην εις την νίκην κατά τας αιματηράς μάχας του Σκρα και της Δοϊράνης».

Εκπροσωπώντας την «Κρητική Αδελφότητα» ο Δ. Καλλιτσουνάκης υπογράμμισε: «Η κρήτη αποκαλυπτομένη προς της μνήμης του Στρατηγού και αναλογιζομένη υπερηφάνως, ότι εις αυτήν αντανακλά η τιμή της πολυσχιδούς του δράσεως αναλύεται εις δάκρυα εις το αντίκρισμα της σορού του λατρευτού της Παμίκου».

Τμήματα όλων των στρατιωτικών σωμάτων υπό το γενικό πρόσταγμα του υποστράτηγου Παπαθανασίου απέδωσαν τις τιμές στο νεκρό, ο οποίος ετάφη στο Α΄ Νεκροταφείο. Στην σορό του κατατέθηκαν είκοσι και πλέον στεφάνια.

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

ΠΗΓΕΣ

*Αρχείο εφημερίδων 1922 «Πατρίς», «Ελεύθερος Τύπος», «Σκριπ», «Εμπρός» Αθηνών, «Χρόνος» Κομοτηνής (2015).

*Θάνου Βερέμη «Οι επεμβάσεις του στρατού στην ελληνική πολιτική 1916-1936».