Ο Εσάτ πασάς των Ιωαννίνων είχε και ελληνικό αίμα;

*Φωτογραφία του Εσάτ Πασά, που την πρόσφερε στον ιδιοκτήτη του σπιτιού, όπου διέμενε κατά την αιχμαλωσία του. Στην ιδιόχειρη αφιέρωση με την παλαιοτουρκική γραφή  σημειώνει: «Εις ανταπόδοσιν της ευγνωμοσύνης μου δια την φιλοξενίαν και τας φιλικάς περιποιήσεις, τω αξιοτίμω Κυρίω Ζίννη. Τη 27^η Οκτωβρίου 1914, Εσάτ» (Δημοσιευμένη στην Ιστορία του Σπ. Μαρκεζίνη).

 Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

                Ο Εσάτ Πασάς, υπήρξε ο πείσμων και μαχητικός υπερασπιστής των Ιωαννίνων και του Μπιζανίου, κατά τον πρώτο Βαλκανικό Πόλεμο, που όμως προ της ορμής του ελληνικού στρατού, αναγκάσθηκε να παραδοθεί. Αυτός λοιπόν ο σκληρός μαχητής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, είχε ελληνικό αίμα στις φλέβες του.

                Αυτή την άποψη υποστήριξε ο Γιαννιώτης ποιητής Χρήστος Χρηστοβασίλης το 1913, όταν έπεσαν τα Ιωάννινα και μπήκε μέσα ο νικητής ελληνικός στρατός. Σύμφωνα με όσα έγραψε το Φεβρουάριο του 1913 στην «Ακρόπολι» ο Εσάτ πασάς δεν ήταν Τούρκος ούτε Αλβανός, αλλά Έλληνας, απόγονος Ελλήνων, που κάποτε στο παρελθόν αρνήθηκαν την χριστιανική θρησκεία, λόγω των φοβερών συνθηκών που επικρατούσαν για το υπόδουλο έθνος. Ο παππούς του κατάγονταν από το Μπούλτζο του Ζαγορίου και η γιαγιά του από το Σούλι. Γεννήθηκε στα Ιωάννινα στις 18 Οκτωβρίου 1862 και πέθανε στην Τουρκία στις 2 Νοεμβρίου 1952.

                Ο ίδιος ο Εσάτ πάντως ισχυρίζονταν ότι πρόγονός του υπήρξε ένας Ουζμπέκος από την Τασκένδη, από αυτούς που έφερε το 1379 ο στρατηγός Γαζή Εβρενός και τους εγκατέστησε στην Ήπειρο. Αυτός άρπαξε νύχτα των Χριστουγέννων μια ελληνίδα τη Βασιλική της οικογένειας των Γλυκέων από την εκκλησία του Ταξιάρχη Μιχαήλ και την έκανε γυναίκα του. Γι’ αυτό θα τον βρείτε και με το προσωνύμιο Εσάτ πασάς Γλίκα.

*Ο Εσάτ πασάς σε νεώτερη ηλικία

                Ο Εσάτ, ήταν δευτερότοκος γιός, του επί πολλά έτη χρηματίσαντος δημάρχου Ιωαννίνων Αχμέτ Μπέη Εφέντη, που ήταν γνωστός με το παρατσούκλι «Χαλαστής» (ονομάστηκε έτσι γιατί αγνόησε την ισχύ επιφανών Τούρκων και κατεδάφισε τα σπίτια τους για να κάνει διάνοιξη μεγάλων οδών στην πόλη).

Αδελφός του ήταν και ο Βεχήπ μπέης, επιτελάρχης του και αρχηγός των οχυρωμάτων του Μπιζανίου. Τρίτος αδελφός ήταν ο Νακή μπέης, εισαγγελέας Σκοπίων, που του κόλλησαν το προσωνύμιο «Κρεμαστής» εξαιτίας των πολλών απαγχονισμών Αλβανών κακοποιών, που είχε διατάξει. 

                Όταν παρέδωσε τα Ιωάννινα ο Εσάτ πασάς  ήταν περίπου 50 ετών και έφερε το βαθμό του αντιστράτηγου. Ανήλθε στην οθωμανική στρατιωτική ιεραρχία μετά από ευδόκιμη υπηρεσία, αλλά και λαμπρές σπουδές. Υπήρξε μαθητής του Γκολτς πασά (του γερμανού φιλότουρκου στρατηγού, που είχε αναλάβει την αναδιοργάνωση του Οθωμανικού στρατού) ο οποίος διέκρινε την αξία του Εσάτ, στη στρατιωτική σχολή της Κωνσταντινούπολης. Ο Εσάτ πήρε υποτροφία, αλλά δεν φοίτησε στη στρατιωτική ακαδημία του Βερολίνου. Γιατί εστάλη κάποιος άλλος ευνοούμενος του σουλτανικού καθεστώτος. Μετά από καιρό ο Γκολτς τον συνάντησε και εξεπλάγη γιατί δεν είχε φύγει για το Βερολίνο. Όταν πληροφορήθηκε τι συνέβη πήγε αμέσως στον σουλτάνο Αβδούλ Χαμίτ και ζήτησε ως προσωπική χάρη να σταλεί ο Εσάτ στο Βερολίνο, εξηγώντας την αξία του νεαρού αξιωματικού κάτι που αποδέχθηκε ο σουλτάνος.

                Στη γερμανική πρωτεύουσα έμεινε οκτώ χρόνια, όπου για ένα διάστημα ήταν και συμμαθητής του διαδόχου του ελληνικού θρόνου Κωνσταντίνου (του πορθητή αργότερα των Ιωαννίνων). Ο Εσάτ επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη και με το βαθμό του ταγματάρχη των Γενικών Επιτελών, τοποθετήθηκε υπασπιστής του σουλτάνου και καθηγητής των ανωτέρων στρατιωτικών μαθημάτων στη στρατιωτική σχολή της Πόλης.

*Ο Εσάτ Πασάς, αιχμάλωτος στην Αθήνα

Σπούδασε στη Ζωσιμαία Σχολή Ιωαννίνων

Κατείχε ως μητρική την ελληνική γλώσσα και τη μιλούσε με τη γιαννιώτικη προφορά. Άλλωστε τις εγκύκλιες σπουδές του τις ολοκλήρωσε στη Ζωσιμαία Σχολή Ιωαννίνων.  Φυσικά και γνώριζε την τουρκική γλώσσα. Αργότερα έμαθε γερμανικά και γαλλικά.

Ο Χρηστοβασίλης υποστήριξε ότι κατά τη διάρκεια της πολιορκίας των Ιωαννίνων, ο Εσάτ  τιμώρησε πολλές φορές ακόμα και με κρεμάλα, αλβανικά κακοποιά στοιχεία, για διάφορες εγκληματικές πράξεις κατά των χριστιανών. Λόγω της πολιορκίας των Ιωαννίνων, σχεδόν 8.000 Αλβανοί είχαν λιποτακτήσει και κατάκλεβαν πόλεις και χωριά.

        Όπως γράφει ο Σπυρίδων Μαρκεζίνης στην «Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος» ο Εσάτ Πασάς αρχηγός του τουρκικού στρατού στην Ήπειρο κατά τον Α΄Βαλκανικό Πόλεμο «διεκρίθη κατά την ηρωικήν πράγματι άμυναν των Ιωαννίνων, ταυτοχρόνως δε ανεγνωρίσθη εις αυτόν η καλή συμπεριφορά έναντι των Χριστιανών της πόλεως».

Παλαιοί Γιαννιώτες αφηγούνταν ότι ο Εσάτ πασάς, πολλές φορές, κατά το διάστημα της εξάμηνης σκληρής πολιορκίας του Μπιζανίου, όταν μπορούσε, έβγαινε πεζός στους δρόμους της αγοράς, με μόνο συνοδό ένα στρατιώτη, που τον ακολουθούσε αρκετά μέτρα πίσω του, με την «κασατούρα» του, δηλαδή μια ξιφολόγχη τυφεκίου μάουζερ. 

*Ο Εσάτ Πασάς το 1914 στην εκστρατεία της Καλλίπολης

Αιχμάλωτος στην Αθήνα

                Ο Εσάτ Πασάς αιχμαλωτίσθηκε όταν έπεσαν τα Ιωάννινα και μεταφέρθηκε στην Αθήνα, όπου έμεινε αρχικά στην Κηφισιά στο ξενοδοχείο Μελά και μετά στην οικία Ζίννη στο Φάληρο, υπό περιορισμό. Μετά τη λήξη του πολέμου απελευθερώθηκε και επέστρεψε στην Τουρκία. Στη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου διακρίθηκε ως αρχηγός της βόρειας στρατιάς στην Καλλίπολη. 

                Ο συγκεκριμένος Εσάτ πασάς, δεν πρέπει να συγχέεται με τον συνώνυμο του Αλβανό στην καταγωγή, που πρωταγωνίστησε στο κίνημα των Νεοτούρκων το 1908 και ανέπτυξε μεγάλη δράση υπέρ των επαναστατών. Ο Αλβανός Εσάτ πασάς, είχε το προσωνύμιο Τοπιάνι.
                 Στη διάρκεια του μεσοπολέμου ο Εσάτ πασάς, ξαναγύρισε ως επισκέπτης στα Ιωάννινα. Ήταν Μάιος του 1928. Ίσως να τον έφερε εκεί, η νοσταλγία για την πόλη στην οποία γεννήθηκε… 

 Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

ΠΗΓΕΣ

*Αρχείο εφημερίδας «Ακρόπολις» Φεβρουάριος 1913

*Αρχείο εφημερίδας «Εμπρός» Φεβρουάριος 1913

*Σπ. Μαρκεζίνη «Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος», εκδόσεις Πάπυρος, τόμος 3^ος