Ο Ιερεμίας Β΄ Τρανός: Ένα σημαντικό βιβλίο

*Το ενδιαφέρον βιβλίο του κ. Κατελή Βίγκλα

                Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Ιερεμίας Β’ (1536-1595) έμεινε στη ιστορία με το προσωνύμιο «Τρανός» λόγω της δράσης του, σε θρησκευτικό όσο και σε εθνικό επίπεδο. Γεννήθηκε στην Αγχίαλο της Βόρειας Θράκης και τρεις φορές ανήλθε στο ύπατο αξίωμα της Ορθοδοξίας, ως Οικουμενικός Πατριάρχης. Ανήκε στην παλιά βυζαντινή οικογένεια των Τρανών, η οποία έπειτα από την άλωση της Κων/πόλεως βρήκε καταφύγιο στην Αγχίαλο της Μαύρης Θάλασσας

                Ο σύλλογος των Αγχιαλιτών της Αθήνας, τιμώντας τη μνήμη του Ιερεμία Β΄ ανέθεσε στον ιστορικό και θεολόγο Κατελή Βίγκλα, τη συγγραφή μελέτης για τη ζωή και το έργο του σημαντικού αυτού συμπατριώτη τους. Ο τόμος αυτός κυκλοφορεί ήδη και αποτελεί κόσμημα κάθε βιβλιοθήκης.

                Ποιος όμως ήταν ο Ιερεμίας Β΄ που είναι γνωστός ως «Τρανός» και ανήλθε για πρώτη φορά στον πατριαρχικό θρόνο σε ηλικία μόλις 36 ετών;

                Στη ζωή του Ιερεμία, υπήρξαν μεταξύ άλλων σημαντικές εξελίξεις, τις οποίες ο Ιερεμίας αντιμετώπισε με σωφροσύνη, και επιτυχία. Η πρώτη πρόκληση που συνέβη κατά τη διάρκεια της θητείας του ήταν η εμφάνιση του Προτεσταντισμού, που ο Ιερεμίας την αντιμετώπισε με πνεύμα διαλόγου και συνεργασίας. Η επόμενη πρόκληση ήταν η ίδρυση του Πατριαρχείου της Μόσχας το 1588. Η ίδρυση αυτή επιτεύχθηκε χάρη στην αποφασιστικότητα και τη στήριξη του Ιερεμία.

Η τρίτη και σημαντικότερη πρόκληση ήταν η κακή κατάσταση της Ελληνικής Παιδείας, του υπόδουλου Γένους. Ο Ιερεμίας αντελήφθη το πρόβλημα και προχώρησε με τόλμη το 1593 στην περίφημη έκδοση της συνοδικής και πατριαρχικής πράξης, που καθόριζε την αδήριτη ανάγκη της ίδρυσης σχολείων για να μην χαθεί το γένος.   

                Ο Ιερεμίας, όπως γράφει ο κ. Βίγκλας, συγκέντρωσε γύρω του πολλούς Έλληνες λόγιους, για την στηρίξουν στα μεγαλεπήβολα σχέδια του. Και κυριολεκτικά με τις πρωτοβουλίες του διέσωσε την ελληνική παιδεία  με την ανάληψη από την Εκκλησία, όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης. Οι συντεχνίες των Ελλήνων (ρουφέτια) ανέλαβαν την οικονομική ενίσχυση της Παιδείας. Το 1593 Ο Ιερεμίας Β΄ο Τρανός συγκάλεσε Σύνοδο, η οποία αποφάσισε να φροντίσουν οι Ορθόδοξοι μητροπολίτες για την ίδρυση σχολείων «ώστε τα θεία και τα ιερά γράμματα δύνασθαι διδάσκεσθαι, βοηθείν δε κατά δύναμιν τοις εθέλουσιν διδάσκειν και τους μαθείν προαιρουμένοις». Ιστορικά, είναι η πρώτη επίσημη απόφαση της Ορθόδοξης Εκκλησίας να οργανωθεί η Ελληνική Παιδεία, συστηματικά και σε όλη την αχανή έκταση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Από τότε, άρχισε να γενικεύεται η ίδρυση σχολείων.  Μέχρι τότε λειτουργούσε μόνο η Μεγάλη του Γένους Σχολή. Με τις πρωτοβουλίες του Ιερεμία Β του Τρανού, άρχισαν να ιδρύονται ελληνικά σχολεία σε πόλεις όπως η Αθήνα, η Λειβαδιά, η Χίος, η Σμύρνη, οι Κυδωνίες, η Πάτμος και τα Ιωάννινα. Αυτή ήταν η αρχή.

                Συνεχίσθηκε όμως η δημιουργία άλλων 40 ελληνικών σχολείων σε όλη την Ελλάδα και τη Μικρά Ασία. Μεταξύ άλλων ξεφύτρωσαν σχολεία σε διάφορες πόλεις, όπως στη Φιλιππούπολη, την Αδριανούπολη, τη Σωζόπολη, την Αγχίαλο, την Κωνσταντινούπολη, την Κεφαλονιά, τις Σέρρες, τα Γιαννιτσά, την Κορυτσά, τη Βλαχοκλεισούρα, τη Βέροια, τη Θεσσαλονίκη, την Καλλίπολη, την Κοζάνη, τα Τρίκαλα, την Παραμυθιά, τα Άγραφα, την Άρτα, το Καρπενήσι, τη Βαρνάκοβα, το Αιτωλικό, τις Θήβες, τη Χαλκίδα, το Άργος, το Ναύπλιο, την Κορώνη, τη Μονεμβασιά, τη Μεθώνη, τα Κύθηρα, τη Ζάκυνθο, το Ηράκλειο, τη Ρόδο, τν  Κω, τη Λέσβο, τη Μύκονο, τη Νάξο κ.λπ.  Ο Ιερεμίας δεν δίστασε ακόμα και να ζητήσει να τυπωθεί στη Βενετία η Θεία Λειτουργία σε γλώσσα και ερμηνεία κατανοητή από όσους δεν γνώριζαν καλά ελληνικά.  Πράγμα που τελικά έγινε το 1574 με επιμέλεια του Ιωάννη Ναθαναήλ, όπως αναφέρει ο Μάριο Βίττι στην «Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας».

                Η έκδοση αυτού του συγγράμματος, που τιμά τον Σύλλογο Αγχιαλιτών Αθήνας, στην πράξη, με την εργώδη προσπάθεια του συγγραφέα Κατελή Βίγκλα, διαιωνίζει τη μνήμη του Ιερεμία Β΄
του Τρανού, περιγράφοντας και αναλύοντας τη ζωή και το έργο του μεγάλου αυτού Ιεράρχη, στον οποίο οφείλουν τιμές οι φορείς της Ελληνικής Παιδείας.

Π.ΑΘ.