*Κεφαλίδα επιστολόχαρτου του Θρακικού Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Ραιδεστού, του 1881 (Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων)
*Η δράση των θρακικών συλλόγων.
*Οι συντεχνίες και ο ρόλος τους.
*Μέριμνα των συλλόγων,
η παιδεία των αλύτρωτων.
Η εθνικά επωφελής δράση των ελληνικών
συλλόγων στη Θράκη, αλλά και σε άλλα μέρη της Ελλάδας, κατά το δεύτερο μισό του
19ου αιώνα, είναι μια πτυχή της εποποιίας του Ελληνισμού κατά τα
σκοτεινά χρόνια της Τουρκοκρατίας.
Αυτή η
πτυχή αξίζει να προβληθεί, γιατί οι άνθρωποι που συγκροτούσαν εκείνα τα χρόνια
τους συλλόγους και έδιναν τα χρήματά τους, έδειξαν αληθινή και ανιδιοτελή
φιλοπατρία. Στήριξαν τον υπόδουλο Ελληνισμό, οργάνωσαν την παιδεία των Ελλήνων,
διέσωσαν αρχαιολογικούς θησαυρούς, υποστήριξαν την ορθόδοξη πίστη των
συμπατριωτών τους, συνετέλεσαν να γίνουν γνωστά τα νέα ρεύματα σκέψης και
φιλοσοφίας της Ευρώπης.
Έχει
λεχθεί και είναι σωστό, ότι σε εποχές που το ελληνικό κράτος ήταν αδύναμο,
φτωχό και ανοργάνωτο, το ρόλο του υπουργείου Παιδείας για την εκπαίδευση των υπόδουλων Ελλήνων,
είχαν αναλάβει άτυπα, οι διάφοροι σύλλογοι που ξεκίνησαν τη δράση τους
στην Κωνσταντινούπολη και απλώθηκαν στις
αλύτρωτες περιοχές.