Η Ελεύθερη Πολιτεία της Ικαρίας το 1912

*Οι εξεγερμένοι Ικάριοι με τη βαθυγάλανη σημαία τους με τον λευκό σταυρό στη μέση

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

                Η Ικαρία, είναι ένα νησί, που όλοι το ζηλεύουν για την ευζωία των κατοίκων του, για την ιστορική του φήμη από τους μυθικούς χρόνους, για τις θαυμαστές περιβαλλοντικές και ενεργειακές επιπτώσεις του, για τα εξαίρετα εδώδιμα προϊόντα του και για τα ονομαστά πανηγύρια, με τους περίφημους παραδοσιακούς χορούς και τους φημισμένους οργανοπαίκτες του.

                Ωστόσο εξίσου θαυμαστή είναι και η νεώτερη ιστορία του νησιού και ειδικά η απελευθέρωσή του, που υπήρξε το 1912 πολιτική και διπλωματική έκπληξη, αλλά συνήθως την αγνοούμε και την προσπερνούμε αδιάφορα.

                Στα μέσα του 1912 η Ελλάδα, ετοιμάζονταν για τους Βαλκανικούς Πολέμους σε συνεννόηση με τα άλλα χριστιανικά κράτη της Βαλκανικής. Οι πόλεμοι αυτοί άρχισαν τις πρώτες ημέρες του Οκτωβρίου εκείνης της σημαδιακής χρονιάς. Οι Ικάριοι όμως ανυπομονούσαν!!! Και είχαν λόγους… Δεν ήταν μόνο η μακρά υποδούλωση στους Τούρκους.  Ήταν και η απογοήτευση του 1830. Τότε, που η Ικαρία, παραχωρήθηκε στην Τουρκία, ενώ  η Ελλάδα με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου αναγνωρίζονταν ως ελεύθερο Κράτος. 

*Ο αρχηγός της Ικαριακής Επανάστασης γιατρός Ιωάννης Μαλαχίας

                 Επιπλέον το 1912 διαφαινόταν έντονα και ο κίνδυνος ενός ενδεχόμενου τουρκικού εποικισμού από Κούρδους και Λαζούς στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου. Όλα αυτά δημιούργησαν την ατμόσφαιρα της μεγάλης ανάγκης να αποτιναχθεί ο Οθωμανικός ζυγός. Και οι Ικάριοι πήραν γρήγορα τις αποφάσεις τους. Προγραμμάτισαν την εξέγερση για να κατακτήσουν την πολυπόθητη ελευθερία τους. Ήταν Ιούλιος του 1912. Είχαν προηγηθεί παρασκηνιακές συνεννοήσεις με την κυβέρνηση Ελευθερίου Βενιζέλου, μέσω και του διπλωμάτη Ίωνα Δραγούμη. Βασικά το εθνικό κέντρο, χωρίς να αποθαρρύνει τους Ικάριους τους συνιστούσε αυστηρά να αποφεύγουν κάθε διακήρυξη, ότι το ελληνικό κράτος είναι αναμεμειγμένο  στο εγχείρημά τους . Έπρεπε δηλαδή να βασίζονται στις δικές τους εγχώριες δυνάμεις και να αποφύγουν την εμπλοκή της Ελλάδας σε απρόβλεπτους κινδύνους σε μια διεθνώς κρίσιμη περίοδο. Υπενθυμίζεται ότι υπήρχε τότε σε εξέλιξη η ιταλοτουρκική σύγκρουση στην περιοχή της Κυρηναϊκής από το Σεπτέμβριο του 1911 (σ.σ. σημερινή Λιβύη) και η Ιταλία έδειχνε κατακτητικές διαθέσεις στο Αιγαίο, όπως απέδειξε η κατάκτηση των Δωδεκανήσων την επόμενη χρονιά.

*Εικόνα της Επανάστασης των Ικαρίων 

Οι βραδύνοντες ου στεφανούνται…

                Η απόφαση για εξέγερση αφορούσε αρχικά την 9^η Ιουλίου, αλλά τελικά μετατέθηκε για τις 17 του ίδιου μήνα. Ο Βενιζέλος είχε ήδη δώσει τη συγκατάθεσή του μέσω του γιατρού Αναγνωστόπουλου. Είχε γράψει προς τον επικεφαλής της εξέγερσης γιατρό Ιωάννη  Μαλαχία: “Θαρσείν χρει. Οι βραδύνοντες ου στεφανούνται”.

                Στις 17 Ιουλίου, οι 30 Τούρκοι χωροφύλακες και οι 20 οπλισμένοι υπάλληλοι παραδόθηκαν μετά την πολιορκία του διοικητηρίου στον Άγιο Κήρυκο, όπου στεγάζονταν. Την επομένη, ο Ιωάννης Μαλαχίας μιλώντας στους επαναστατημένους Ικάριους τόνισε: «Κηρύσσομεν την νήσον ημών πολιτείαν αυτόνομον και ελευθέραν μέχρις ότου συμπληρώσωμεν την ιστορικήν ημών αποστολήν ενούμενοι μετά της μητρός Ελλάδος». Όλο το νησί, παραληρούσε από χαρά. Ένα από τα ηγετικά στελέχη της Ικαριακής Επανάστασης, έχασε τη ζωή του σε αιματηρή μάχη στο χωριό Χρυσόστομος. Ήταν ο Γεώργιος Σπανός, πατέρας επτά παιδιών! Μέλη της οικογένειας των Σπανών, ήταν μέλη της Διοικούσας Επιτροπής της Ελεύθερης Πολιτείας Ικαρίας.

*Ο Γεώργιος Σπανός

                Έτσι γεννήθηκε η αυτόνομη και Ελεύθερη Πολιτεία της Ικαρίας. Είχε κυβέρνηση, στρατό, αστυνομία, δικαστήρια, έκοψε γραμματόσημα, είχε δικό της εθνικό ύμνο και δικιά της σημαία. Γενικά λειτούργησε κανονικότατα σαν ένα οργανωμένο κράτος. Για 5 μήνες παρέμεινε ανεξάρτητη πολιτεία, αλλά επρόκειτο για πέντε μήνες δυσχερούς ανεξαρτησίας. Οι κάτοικοι του νησιού αντιμετώπισαν ελλείψεις σε προμήθειες, δεν είχαν συχνή ακτοπλοϊκή συγκοινωνία και ταχυδρομικές υπηρεσίες, ενώ κινδύνευαν να γίνουν τμήμα της αδηφάγου Ιταλικής Αυτοκρατορίας στο Αιγαίο, η οποία ήδη κατείχε τα Δωδεκάνησα!

*Γραμματόσημα της Ελεύθερης Πολιτείας της Ικαρίας

Διχόνοια  για την έπαρση της σημαίας!

                Πάντως και κατά τη στιγμή της απελευθέρωσης οι Ικάριοι απέδειξαν ότι… είναι Έλληνες, που κουβαλούσαν μέσα τους το μικρόβιο της διχόνοιας. Η ευτυχισμένη στιγμή, παραλίγο να καταλήξει σε… Ικαριακό εμφύλιο!!! Όμως αυτό δεν συνέβη, χάρη στο πρακτικό πνεύμα που επέδειξε ένας κυβερνήτης αντιτορπιλλικού.

                Ο Σπύρος Μαρκεζίνης στην «Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος, σημειώνει για τη μέρα της κατάληψης της Ικαρίας από τις δυνάμεις του ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού: «Ως εξιστορεί ο ναύαρχος Δ. Φωκάς, ο κυβερνήτης του αντιτορπιλλικού «Θύελλα» καταλαμβάνων την νήσον αντιμετώπισεν αντιδικίαν μεταξύ των ενθουσιωδών νησιωτών δια το μέρος εις το οποίον θα υψούτο η ελληνική σημαία: εις τον Εύδηλον ή εις τον Άγιον Κήρυκον. Ο κυβερνήτης ύψωσε και εις τας δύο κωμοπόλεις την ελληνικήν σημαίαν και ησύχασεν».

Το 1912 ο Τύπος της Αθήνας και η τότε Κυβέρνηση δεν πρόβαλαν επαρκώς την κατάληψη της Ικαρίας.  Οι μεν εφημερίδες, αποσπασματικά ανέφεραν το γεγονός, ενώ η κυβέρνηση, προσπαθούσε να παραμείνει διπλωματικά αποστασιοποιημένη για να μπορέσει να αξιολογήσει και να αξιοποιήσει τις τυχόν απρόβλεπτες συνέπειες, που θα μπορούσε να της δημιουργήσει η Επανάσταση της Ικαρίας. Όμως, τέλος καλό όλα καλά…

*Η προτομή του Ιωάννη Μαλαχία 

Ο ύμνος της Ελεύθερης Πολιτείας της Ικαρίας

Απ' το δώμα του Πλάστη σταλμένη

η Θεά η γλυκιά, κατεβαίνει

με ρομφαία στο ένα της χέρι

και στο άλλο αναμμένο δαδί,

τη χαρά και το φως για να φέρει

στο μικρό αλλά ανδρείο νησί.

Και τα σίδερα σκίζει, σκορπάει

καίει τα ράκη, μακριά τα πετάει

που από χρόνια το είχαν ζωσμένο

το νησάκι τ’ ωραίο σφικτά,

γιατί ήταν το μαύρο δεμένο

στην πικρή του βαρβάρου σκλαβιά.

Και κινώντας το κάτασπρο χέρι

με το πύρινο που ‘χε μαχαίρι

με ολόχρυσα γράφει ψηφία

στου μαρμάρου την πλάκα βαθειά:

«Είσαι αθάνατη, ναι, ΙΚΑΡΙΑ

και στεφάνια σου πρέπουν πολλά»

Ποίηση Φραγκίσκος Καρρέρ, Μελοποίηση: Κωνσταντίνος Ψάχος.

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

*Η  σφραγίδα και οι υπογραφές της Ικαριακής άνοιξης του 1913

*"Εμπρός" 6 Νοεμβρίου 1912. Η ολιγόλογη είδηση για την κατάληψη της Ικαρίας