Αντιπολίτευση, αντίσταση και διώξεις

 ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ http://www.kathimerini.gr/909478/article/epikairothta/ellada/antipoliteysh-antistash-kai-diw3eis

*Χιλιάδες άτομα εκτοπίστηκαν στην ακατοίκητη Γυάρο των Κυκλάδων κατά τη διάρκεια της Δικτατορίας, όπου διέμεναν υπό άθλιες συνθήκες σε παροπλισμένες εγκαταστάσεις.

*Η καταστολή των πολιτικών δυνάμεων

και οι δίκες στα στρατοδικεία

κατά τον πρώτο χρόνο της Δικτατορίας

Του κ. ΜΙΧΑΛΗ Ν. ΚΑΤΣΙΓΕΡΑ*

Η Γυάρος είναι ένα μικρό ακατοίκητο νησί των Κυκλάδων. Κατά την περίοδο της ρωμαϊκής κατάκτησης χρησιμοποιήθηκε ως τόπος εξορίας. Το ίδιο και κατά τη σύγχρονη εποχή, μετά τον Εμφύλιο και κατά τη συνέχειά του, δηλαδή κατά τη Δικτατορία που προέκυψε από το στρατιωτικό πραξικόπημα τη νύχτα της 21ης Απριλίου 1967.

Τη νύχτα εκείνη, από τις 2.05 που βγήκαν τα τανκς στους δρόμους του κέντρου των Αθηνών και μέχρι τις 5 το πρωί οι ομάδες συλλήψεων των πραξικοπηματιών, σε συνεργασία με τη Χωροφυλακή και την Αστυνομία, είχαν περίπου ολοκληρώσει τη σύλληψη των 6.135 πολιτών που προέβλεπε το σχέδιο «Ιέραξ ΙΙ», παραλλαγή και επέκταση του σχεδίου «Προμηθεύς». Η νομική βάση των ενεργειών υπήρχε τύποις και δυνάμει στη νομοθεσία της περιόδου του Εμφυλίου, τα κατάλοιπα της οποίας, παρά την- αρχής γενομένης από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή- σταδιακή άρση των συνεπειών, εξακολουθούσαν να υπάρχουν, διά παν ενδεχόμενον.

Στον κατάλογο των συλληφθησομένων περιλαμβάνονταν εκτός από τα κομμουνιστικά στελέχη που προέβλεπε ο «Προμηθεύς» και στελέχη άλλων κομμάτων ή παράγοντες του πολιτεύματος όπως ο πρωθυπουργός και αρχηγός της ΕΡΕ Παναγιώτης Κανελλόπουλος, ο ηγέτης της Ενώσεως Κέντρου Γεώργιος Παπανδρέου, ακόμα και αυτός ο γραμματέας του Βασιλέως, ο ταγματάρχης Μιχάλης Αρναούτης. Πάντως, ο κύριος όγκος των συλληφθέντων- πλην στελεχών του αστικού πολιτικού κόσμου όπως ο Ανδρέας Παπανδρέου και ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης- ήσαν κομμουνιστές και πολίτες εαμογενών φρονημάτων· αυτοί, άνδρες και γυναίκες, στην πλειονότητά τους εκτοπίστηκαν στη Γυάρο όπου εκρατούντο κάτω από άθλιες συνθήκες σε εγκαταστάσεις παροπλισμένες.

*Αριστερά, Μαρία Καλαβρού και δεξιά Βασίλης Πεσλής

Τα πρώτα θύματα της χούντας

Οι πρώτοι νεκροί, ωστόσο, του πραξικοπήματος δεν ήσαν στους καταλόγους. Επρόκειτο για πολίτες που αρνήθηκαν να υπακούσουν σε κελεύσματα πανικόβλητων στρατιωτικών. Έτσι εκτελέστηκαν στις 21 Απριλίου η 24χρονη Μαρία Καλαβρού στην οδό Πατησίων και ο 15χρονος Βασίλης Πεσλής στην πλατεία Αμερικής. Ευτυχώς, δεν υπήρξαν νεκροί κατά τη συλλογική, αλλά μικρής κλίμακας, ανοιχτή αντίδραση που εκδηλώθηκε την πρώτη ημέρα του πραξικοπήματος στο Ηράκλειο της Κρήτης και συγκεκριμένα στη Χανιόπορτα, αλλά και την άλλη που κατεστάλη βίαια στα Γιάννενα. Θύμα του εκνευρισμού και του πανικού των χαμηλόβαθμων πραξικοπηματιών υπήρξε στον Ιππόδρομο του Φαλήρου και ο Παναγιώτης Ελής, κομμουνιστής με πλούσια αντιστασιακή δράση κατά τη διάρκεια της βουλγαρικής κατοχής.

Δεν είναι όμως ίδια η περίπτωση της δολοφονίας του Νικηφόρου Μανδηλαρά που βρέθηκε νεκρός στις 19 Μαΐου 1967 σε παραλία της Ρόδου. Ο Μανδηλαράς ήταν εκ των πλέον μαχητικών συνηγόρων υπεράσπισης των κατηγορουμένων αξιωματικών της υπόθεσης «Ασπίδα» και είχε προκαλέσει την οργή των σκευωρών.

Ένας ακόμα νεκρός που προσμετράται στα θύματα της Δικτατορίας εκείνη την πρώτη χρονιά είναι ο Γιάννης Χαλκίδης, μέλος του Πατριωτικού Μετώπου, ο οποίος πυροβολήθηκε θανάσιμα από τη Χωροφυλακή στην προσπάθειά του να αποφύγει τη σύλληψη στη Θεσσαλονίκη.

*Η Βουλή κυκλωμένη από άρματα μάχης στις 21 Απριλίου 1967

Οι πρώτες αντιστασιακές οργανώσεις

Αν και η Αριστερά φάνηκε να κατελήφθη εξαπίνης τη νύχτα του πραξικοπήματος, η εμπειρία και η δυναμικότητα στελεχών της που δεν είχαν συλληφθεί τούς οδήγησε άμεσα στη συγκρότηση των πρώτων αντιδικτατορικών οργανώσεων. Αυτή είναι η περίπτωση του προέδρου της Νεολαίας Λαμπράκη, του Μίκη Θεοδωράκη. Έτυχε τις πρώτες στιγμές ο Ρένος Αποστολίδης να αντιληφθεί την εισβολή των τανκς στην Αθήνα· έσπευσε να τηλεφωνήσει στον Γιάννη Ρίτσο αλλά δεν τα κατάφερε. Στη συνέχεια τηλεφώνησε στον Μποστ για να κρυφτεί. Έτσι από τη σύζυγο του Μποστ ειδοποιήθηκε ο Μίκης και διέφυγε τη σύλληψη. Δύο ημέρες μετά, και ενώ ακόμη ίσχυαν οι περιορισμοί στην κυκλοφορία, έστειλε σε ξένες πρεσβείες μήνυμα κατά της Δικτατορίας και στις 30 Απριλίου- στο διαμέρισμα της οδού Παξών 3 στην Κυψέλη του μετέπειτα υφυπουργού της Νέας Δημοκρατίας Παναγιώτη Δελημήτσου- με τους Γιώργο Βότση, Αριστείδη Μανωλάκο, Γιώργο Κουπαρούσο, Χρόνη Μίσσιο και Θέμη Μπανούση συντάσσουν τη «Διακήρυξη του Πάσχα» που είναι και το πρώτο συλλογικό κείμενο κατά της Δικτατορίας. Ακολουθεί η ίδρυση του Πατριωτικού Μετώπου. Ο Μίκης συλλαμβάνεται στις 21 Αυγούστου. Στις 21 Νοεμβρίου βγαίνει η απόφαση του Εκτάκτου Στρατοδικείου Αθηνών (το πρώτο από τα δέκα που συγκροτήθηκαν ανά την επικράτεια) για τους 31 του Πατριωτικού Μετώπου: Οι Κώστας Φιλίνης και Ιωάννης Λελούδας (προερχόμενος από τον συντηρητικό χώρο) καταδικάζονται σε ισόβια δεσμά και η Σύλβα Ακρίτα σε 10 χρόνια.

*Παράνομη εφημερίδα της "Δημοκρατικής Άμυνας" τον Ιούλιο του 1971

Η Δημοκρατική Άμυνα

Το Πατριωτικό Μέτωπο ήταν η πρώτη, αλλά όχι η μόνη αντιδικτατορική οργάνωση που συγκροτήθηκε τον πρώτο καιρό της Δικτατορίας. Η άλλη μεγάλη οργάνωση ήταν η κεντροαριστερή Δημοκρατική Άμυνα που ιδρύθηκε τον Μάιο. Μέλη της υπήρξαν τότε οι Γεώργιος Μυλωνάς, Γεώργιος- Αλέξανδρος Μαγκάκης, Βασίλης Φίλιας, Σάκης Καράγιωργας, Κώστας Σημίτης κ.ά. και η δράση της εντάθηκε τα επόμενα χρόνια. Από τον χώρο της Ένωσης Κέντρου και της ΕΔΗΝ προήλθε το ιδρυθέν τον Μάιο Εθνικό Κίνημα Δημοκρατικής Αντιστάσεως, ενώ από τον χώρο των Λαμπράκηδων και της ΕΔΑ προέκυψε, στα τέλη του 1967, η οργάνωση νεολαίας Ρήγας Φεραίος.

Κύρια δραστηριότητα των οργανώσεων αυτών υπήρξε αρχικά η διανομή προκηρύξεων, η εκ των ενόντων οργάνωση συντόμων μικροδιαδηλώσεων στο κέντρο της Αθήνας, η μετάδοση αντιδικτατορικών συνθημάτων μέσω μαγνητοφώνων σε πολυσύχναστα μέρη, η ανάρτηση πανό, η ενημέρωση ξένων δημοσιογράφων και ραδιοσταθμών του εξωτερικού και σπάνια, το 1967, η χρήση εκρηκτικών. Ήταν οι πρώτες αντιδράσεις. Το βασιλικό αντικίνημα της 13ης Δεκεμβρίου έδειξε στους αντιπολιτευόμενους το καθεστώς ότι μπορούσαν να το αμφισβητήσουν, μαζί ή παράλληλα με άλλες οργανώσεις, εντονότερα. Ήταν όμως μια εξέλιξη βραδεία και στην ουσία της κυριολεκτικά βασανιστική.

* Ο Μιχάλης Κατσίγερας είναι δημοσιογράφος.

*Ο Παναγιώτης Ελής

Οι συνθήκες θανάτου του Παναγιώτη Ελή

Του ΑΝΤΩΝΗ ΚΑΡΚΑΓΙΑΝΝΗ*

« [...] Στις 22 ή 23 Απριλίου του 1967, όταν οι συνταγματάρχες διέπραξαν το πραξικόπημά τους, είχα την ατυχία να είμαι αυτόπτης και αυτήκοος μάρτυρας του φόνου του άτυχου [Παναγιώτη] Ελή, σε μια μεγάλη αίθουσα ή απλώς υπόστεγο του παλιού Ιπποδρόμου, στο Δέλτα του Φαλήρου. Είχαμε συλληφθεί από το πρωί της πρώτης μέρας του πραξικοπήματος, μερικοί από τα χαράματα. Μαζί με όλους και ο Ελής. Φονιάς, ένας νεαρός ανθυπολοχαγός ή υπολοχαγός, ο οποίος μετά το 1974 καταδικάστηκε και έμεινε αρκετά χρόνια στη φυλακή. Ο χρόνος του φόνου: Προχωρημένο απριλιάτικο και βροχερό απόγευμα, δεν είχε ακόμη σουρουπώσει. Ακριβής τόπος: Ο Ελής, μαζί με άλλους κρατουμένους, ερχόταν βιαστικά, αν όχι τρέχοντας, από την αλάνα του Ιπποδρόμου, όπου μια μικρή ομάδα στρατιωτών, με προτεταμένες λόγχες και αυτόματα, τους συνόδευε για τις σωματικές τους ανάγκες. Επικεφαλής ο θερμοκέφαλος ανθυπολοχαγός, ο οποίος κραδαίνοντας περίστροφο εκραύγαζε τα γνωστά συνθήματα, “κουμμούνια θα πεθάνετε” κ.λπ. Η όλη ατμόσφαιρα θύμιζε λίγο “καψόνι” νεοσυλλέκτων, που τουλάχιστον εκείνη την εποχή συνηθιζόταν στα στρατόπεδα εκπαίδευσης. Είχαν δυστυχώς τη γνώμη ότι με τον τρόπο αυτόν θα πετύχουν ταυτόχρονα σωματική άσκηση, διαμόρφωση φρονήματος και αναγκαστική αποδοχή της πιο ανόητης πειθαρχίας. Πιστεύω ότι μέσα σ’ αυτήν την περίπλοκη διαδικασία, οι διωκόμενοι τρομοκρατούνται, αλλά οι διώκτες εξάπτονται (επιτέλους, μια ευκαιρία για να ασκήσουν εξουσία, κάποια εξουσία, και ήδη αισθάνονται την ηδονή της) και... τα όπλα εκπυρσοκροτούν από μόνα τους! Έτσι, μόλις ο άτυχος Ελής πέρασε τη μεγάλη πόρτα του θαλάμου και δεν υπήρχε η παραμικρή πιθανότητα να... δραπετεύσει ή κατά άλλο τρόπο να απειθαρχήσει... το περίστροφο του ανθυπολοχαγού εκπυρσοκρότησε από μόνο του, μισό μέτρο πίσω από το κεφάλι του θύματος! Καθόμασταν σε μια κουβέρτα στο δάπεδο του θαλάμου μαζί με τον μακαρίτη γιατρό Μανώλη Σιγανό και τον επίσης μακαρίτη Κυριάκο Τσακίρη. Ακούσαμε τον πυροβολισμό και είδαμε τον Ελή να πέφτει. Δίπλα από μας καθόταν ο Γιάννης Ρίτσος, άκουσε και αυτός και είδε και αμέσως, με απόγνωση και αποτροπιασμό, έκρυψε το πρόσωπό του στα χέρια του. [...].»

* Ο Αντώνης Καρκαγιάννης (1932 - 2010) υπήρξε διευθυντής της «Κ». Το κείμενο είναι απόσπασμα από άρθρο του με τίτλο «Απρεπής ιστοριούλα» (16-12-2009).

*Η Γυάρος

Ο Μυσόνιος εις την Γύαρον

« [...] Οι δε μετά ταύτα Αυτοκράτορες της Ρώμης διώρισαν την Γύαρον ως την σκληροτέραν εξορίαν των κακούργων, και προς άλλοις πολλοίς εξωρίσθη εις αυτήν και ο στοϊκός φιλόσοφος Μυσόνιος· ο ανήρ ούτος επί πολύν χρόνον επότιζε την νεολαίαν της Ρώμης τα νάματα της φιλοσοφίας, έζησε διαπαντός ανεπίληπτος και δι’ ευγενούς ελευθεριότητος προσεκτήσατο την πρέπουσαν αυτώ φήμην, ουδέποτε επαινών, αλλ’ ελευθέρως και δημοσίως μεμφόμενος αεί τας πράξεις του Νέρωνος και των φίλων αυτού· όθεν ενεδρευόμενος υπό της υποψίας και του φθόνου, εκατηγορήθη άνευ ουδεμιάς αποδείξεως ότι μετέσχε της κατά του τυράννου τούτου συνομωσίας του Πίσωνος, και εξωρίσθη εν έτει 818 ή 819 από κτίσεως Ρώμης (65 ή 66 μ.Χ.) εις ταύτην την μικράν νήσον Γύαρον. [...].»

ΙΑΚΩΒΟΣ Ρ. ΡΑΓΚΑΒΗΣ «Τα Ελληνικά, ...» 1854