11-12 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 1949. Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΦΛΩΡΙΝΑΣ

 *Η προτομή του υπερασπιστή της Φλώρινας, στρατηγού Νικόλαου Παπαδόπουλου "Παππού"

Γράφει ο Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Πατιαλιάκας

 Με τις επιτυχείς επιχειρήσεις κατά της Καρδίτσας (11-13 Δεκεμβρίου 1948), Νάουσας (22-23 Δεκεμβρίου 1948) και Καρπενησίου (19 Ιανουαρίου- 8 Φεβρουαρίου 1949) τα ανταρτικά τμήματα εφοδιάστηκαν με τρόφιμα και υλικά, μετά από λαφυραγωγία και στρατολόγησαν εκατοντάδες πολιτών, ακόμα και ανήλικων αγοριών και κοριτσιών.

Μετά την αναπτέρωση του ηθικού τους η ηγεσία του ΚΚΕ αποφάσισε τη διεξαγωγή επιχείρησης κατά της Φλώρινας. Η επιχείρηση αυτή εντάσσονταν στο χειμερινό πρόγραμμα αντιπερισπασμού των ανταρτών και απέβλεπε στην εξασφάλιση του χώρου της πεδινής διάβασης της Φλώρινας για μελλοντικές επιθετικές ενέργειες καθώς και στην εγκατάσταση της προσωρινής κυβέρνησης στην πόλη.

 Η επιχείρηση διεξήχθη για δύο λόγους:

                1. Πολιτικούς. Μόλις είχε αναλάβει τη Διοίκηση των Ενόπλων Δυνάμεων και τη Διεύθυνση των Επιχειρήσεων ο Αρχιστράτηγος Αλέξανδρος Παπάγος και έπρεπε το γεγονός αυτό να συνδεθεί με την απώλεια μιας σημαντικής πόλης, ώστε να προκληθεί κρίση και απογοήτευση, τόσο στην πολιτική, όσο και στην στρατιωτική ηγεσία. Η απώλεια της Φλώρινας και μάλιστα τη στιγμή, που είχαν προηγηθεί οι ισχυρές επιθέσεις σε άλλες πόλεις, θα προκαλούσε ανησυχία και φόβο στον πληθυσμό.

                2. Στρατιωτικούς. Με την επιχείρηση της Φλώρινας η ΙΙα Μεραρχία, απομονωμένη στην ακριτική περιοχή, θα εξουδετερωνόταν, μαζί με όσες ενισχύσεις θα κατέφθαναν στην περιοχή. Επίσης οι ανταρτικές δυνάμεις θα λαφυραγωγούσαν την περιοχή και θα στρατολογούσαν μεγάλο αριθμό πολιτών.

*Χάρτης της περιοχής των μαχών

                Εκτός από τους παραπάνω πολιτικούς και στρατιωτικούς λόγους η ηγεσία του ΚΚΕ αποφάσισε την επιχείρηση της Φλώρινας, γιατί πίστευε ότι ήταν βέβαιη η επιτυχία της, η οποία κυρίως βασιζόταν στον αιφνιδιασμό, λόγω των δυσμενών καιρικών συνθηκών, στη σύνταξη καλού σχεδίου ενεργείας και στην επιμελημένη προπαρασκευή της, στη διάθεση επαρκών δυνάμεων με πολύ υψηλό ηθικό και στις αδυναμίες των Μονάδων του Ελληνικού Στρατού, που είχαν υποστεί πλήγματα από τις τελευταίες επιθέσεις.

ΣΧΕΔΙΟ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΑΝΤΑΡΤΩΝ. ΔΙΑΤΕΘΕΙΣΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ

                Με το σχέδιο της η στρατιωτική ηγεσία των ανταρτικών δυνάμεων επιδίωκε:

                 1. Να καταληφθούν ταχέως, μετά από ισχυρή επίθεση, τα εξωτερικά βασικά στηρίγματα άμυνας, τα υψώματα Σολίσιτο-1641 και τα υψώματα που βρίσκονταν Βόρεια και Βορειοδυτικά της πόλης, δίπλα στον αμαξωτό δρόμο.

                2. Να καταληφθούν ταχέως με αποφασιστική διείσδυση τα υψώματα 1125-Γκιούπκα, τα οποία δεσπόζουν στην πόλη Δυτικά και Νοτιοδυτικά, και στη συνέχεια να εγκατασταθούν αμυντικά επ΄ αυτών, ώστε να απομονωθούν τα τμήματα της 21ης Ταξιαρχίας και να εμποδισθεί οποιαδήποτε κίνηση δυνάμεων από Νοτιοδυτικά και Νότια (περιοχή Παναγιά- Υδρούσα- Δερβέν- Λιουτάτο ) προς τη Φλώρινα.

                  3. Να εκτελεσθεί, ταυτόχρονα με τις δύο παραπάνω ενέργειες, αποφασιστική διείσδυση από Βόρεια και Βορειοδυτικά με ισχυρές δυνάμεις για τη ταχεία κατάληψη της πόλης.

                 4. Να εγκλωβισθούν και να φθαρούν οι δυνάμεις της περιοχής Βεύης και Κλειδίου με ενέργειες από τους ορεινούς όγκους του Βόρα (Καϊμακτσαλάν) και Βερμίου και να εμποδισθεί η κίνηση δυνάμεων από το Αμύνταιο προς τη Φλώρινα.

*Ο Γούσιας (Γεώργιος Βοντίτσιος)

                 Η νέα ηγεσία των ανταρτικών δυνάμεων υπό τον «Αρχιστράτηγο» Γούσια (Γεώργιο Βοντίτσιο) μετά την αντικατάσταση στις 30 Ιανουαρίου 1949 του Μάρκου Βαφειάδη, προτίμησε να εφαρμοσθεί η κυρία επίθεση κατά της Φλώρινας από Βορρά, γιατί τα δρομολόγια θα ήταν καλυμμένα και οι χώροι εξόρμησης των τμημάτων κοντά στην πόλη.

                Για την εκτέλεση του σχεδίου διατέθηκαν η Χη Μεραρχία ( 14η και 103η Ταξιαρχία)  με συμπληρωματικά μέσα (Λόχο σαμποτέρ, Λόχο κυνηγών αρμάτων, Αντιαεροπορικό Ουλαμό και Αντιαρματική Πυροβολαρχία), η ΧΙη Μεραρχία (18η και 198η Ταξιαρχία) με συμπληρωματικά μέσα (Διλοχία σαμποτέρ, Λόχο κυνηγών αρμάτων, Αντιαεροπορικό Ουλαμό και Αντιαρματική Πυροβολαρχία), η Σχολή Αξιωματικών του Γενικού Αρχηγείου, η 108η Ταξιαρχία (2 Τάγματα) της ΙΧης Μεραρχίας, 3 1/2 Ορειβατικές Πυροβολαρχίες, Τάγμα Μεταφορών και Τάγμα Τραυματιοφορέων. Η δύναμη των ανταρτικών τμημάτων στην επιχείρηση κατά της Φλώρινας ανήλθε σε 6000 έως 7000 μαχητές, συμπεριλαμβανομένων και των τμημάτων υποστήριξης και εφεδρείας. Οι δυνάμεις αυτές συγκροτήθηκαν κατά την επίθεσή τους εναντίον της Φλώρινας σε έξι (6) φάλαγγες με συγκεκριμένη αποστολή, τη Σχολή Αξιωματικών ως εφεδρεία σε κεντρική θέση και την 108η Ταξιαρχία για απασχόληση των Μονάδων της 21ης Ταξιαρχίας του Ελληνικού Στρατού στην τοποθεσία Κουλκουθούρια-  Δερβέν. Ως ώρα επίθεσης καθορίστηκε η 03.30 ώρα της 12ης Φεβρουαρίου 1949.

ΣΧΕΔΙΟ ΙΙ ΜΕΡΑΡΧΙΑΣ- ΔΙΑΤΑΞΗ ΜΟΝΑΔΩΝ-ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

                Η Διοίκηση της ΙΙας Μεραρχίας του Ελληνικού Στρατού εντός της πόλης της Φλώρινας με τις οργανικές της Ταξιαρχίες και λοιπές Μονάδες είχαν ταχθεί ως ακολούθως:

                 1. Η 3η Ταξιαρχία με Στρατηγείο εντός της πόλης Φλώρινας και τα Τάγματά της (501, 502 και 503) για άμυνα της πόλης και των πέριξ υψωμάτων της.

                2. Η 21η Ταξιαρχία με Στρατηγείο στην Παναγιά και τα Τάγματά της (504, 505 και 506) για άμυνα στα υψώματα της περιοχής Υδρούσα- Δερβέν- Κουλκουθούρια- Λουτάτο.

                3. Η 22η Ταξιαρχία με Στρατηγείο στη Βεύη και τα Τάγματα της (507, 508, 509 και 48) για άμυνα στα υψώματα της περιοχής Βεύης- Μελίτης- Άρνισσας- Νυμφαίου-Αμυνταίου.

                4. Μονάδες Υποστήριξης και Διοικητικής Μέριμνας εντός και πέριξ της Φλώρινας.

                Η δύναμη της ΙΙας Μεραρχίας κατά την επίθεση εναντίον της Φλώρινας δεν υπερέβαινε τους 4500 άνδρες μαζί με τις Μονάδες Ασφαλείας Υπαίθρου (ΜΑΥ) και Χωροφυλακής. Ο Διοικητής της Μεραρχίας Υποστράτηγος Νικόλαος Παπαδόπουλος, γνωστός και ως «Παππούς», είχε ακριβείς πληροφορίες από αξιόπιστες πηγές και όργανα για επικείμενη επίθεση κατά της Φλώρινας. Η πόλη ήταν ούτως ή άλλως εκτεθειμένη από Βορρά και Δυσμάς, καθώς οι περιβάλλοντες την πόλη ορεινοί όγκοι απείχαν μικρές αποστάσεις, γεγονός που διευκόλυνε τις συγκεντρώσεις των ανταρτικών τμημάτων και την εκτόξευση επίθεσης χωρίς καθυστερήσεις. Για την επικείμενη επίθεση είχε ζητήσει από το Β΄ Σώμα Στρατού ενισχύσεις. Οι ενισχύσεις δεν διατέθηκαν, λόγω στενότητας και των επιχειρήσεων στην Πελοπόννησο και Καρπενήσι, πλην όμως είχαν προϊδεασθεί Μονάδες αφενός για ενίσχυση και αφετέρου για επίθεση κατά του Βίτσι με την εκδήλωση της εχθρικής επίθεσης. Ο Διοικητής της Μεραρχίας γνωρίζοντας ότι έπρεπε να στηριχθεί πλέον στις δικές του δυνάμεις στις 21 Ιανουαρίου 1949 εξέδωσε διαταγή επαγρύπνησης των τμημάτων και συνεχούς επιτήρησης της περιοχής, η οποία κατέληγε ως ακολούθως: «... Πάσα ιδέα εγκατάλειψης θέσεων μάχης οδηγεί στο θάνατο και στην ατίμωση. Τηρήσατε με θρησκευτική ευλάβεια τα ανωτέρω και να είστε βέβαιοι ότι πάντοτε θα σας συνοδεύουν η νίκη και η δόξα». Οι ακριβείς πληροφορίες του Μεράρχου για την επικείμενη επίθεση συνετέλεσαν στην άμεση και έγκαιρη κινητοποίηση των δυνάμεων του και έτσι σώθηκε η πόλη.

*Συλληφθέντες αντάρτες στη μάχη της Φλώρινας

ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ  ΤΗΣ  ΜΑΧΗΣ ΤΗΣ  ΦΛΩΡΙΝΑΣ

                1. Γεγονότα της νύχτας 11ης προς 12η Φεβρουαρίου και της ημέρας της 12ης Φεβρουαρίου.

Τα μεσάνυκτα τα ανταρτικά τμήματα πλησίασαν τις αμυντικές γραμμές, με σκοπό να προετοιμάσουν την καταστροφή του συρματοπλέγματος για να ανοίξουν διαδρόμους. Στις 03.30 ώρα εκδηλώθηκε η επίθεση στα υψώματα 1641- 1033- Λίπας (1.215 μετ.) και μέχρι της 04.00 ώρας ασκήθηκε ισχυρή πίεση στα τμήματα της 3ης Ταξιαρχίας από Βορρά και Δυσμάς, καθώς και στο Στρατηγείο της 21ης Ταξιαρχίας. Μετά από αιματηρή μάχη οι αντάρτες κατέλαβαν στις 07.00 ώρα τα υψώματα 1641- 1033- Γκιούπκα- 1181 και επιτέθηκαν στη Σκοπιά. Αποπειράθηκαν να μπουν στην πόλη από τις δυτικές παρυφές της, αλλά αποκρούσθηκαν.

Κατά τις μεσημβρινές ώρες κατόπιν αντεπίθεσης από Μονάδες της 22ας Ταξιαρχίας και την υποστήριξη μαχητικών αεροσκαφών, που ενεργούσαν από της 08.30 ώρας, ανακαταλήφθηκαν τα υψώματα 1033 και 1181.

                 2. Γεγονότα της 13ης Φεβρουαρίου.

                Οι ανταρτικές δυνάμεις δεν κατόρθωσαν  να προωθήσουν τις θέσεις τους και τη νύχτα αναγκάσθηκαν να υποχωρήσουν, γιατί στο μεταξύ άρχισαν ενέργειες αντιπερισπασμού από τις Μονάδες της ΙΙας Μεραρχίας και της 77ης Ταξιαρχίας της Χης Μεραρχίας, κυρίως στην κατεύθυνση Κλαδορράχη- Τρύπια- Μπαστροβίτσα.

                 3. Γεγονότα της 14ης και 15ης Φεβρουαρίου.

                 Επιδιώχθηκε η εκμετάλλευση της αποτυχίας των ανταρτικών τμημάτων. Προς τούτο η 21η Ταξιαρχία επετέθηκε προς Βίγλα- Λούντζα και η 22α Ταξιαρχία προς τον αυχένα του Πισοδερίου. Όμως οι επιθέσεις αυτές, που εκδηλώθηκαν τη νύχτα της 14ης προς 15η Φεβρουαρίου δεν ευοδώθηκαν, γιατί είχε υπερβολικό ψύχος και χιόνιζε.

                Οι απώλειες των ανταρτικών τμημάτων ανήλθαν στους 700 νεκρούς, 400 αιχμαλώτους και άγνωστο αριθμό τραυματιών. Οι απώλειες του Ελληνικού Στρατού ανήλθαν σε 44 νεκρούς και 224 τραυματίες.

*Ανταρτίνες αιχμάλωτες στη μάχη της Φλώρινας

ΑΙΤΙΑ ΑΠΟΤΥΧΙΑΣ

                   1. Η ανικανότητα των Διοικητών των ανταρτικών δυνάμεων, από του Διοικητού της επιχείρησης μέχρι τους Διοικητές των Ταγμάτων και των Λόχων, να διεξάγουν αγώνα. Τους έλειψαν η ψυχραιμία, η ευελιξία και η πρωτοβουλία κατά την αντιμετώπιση των αντιξοοτήτων σε κάθε εμφανιζόμενη τακτική κατάσταση στο πεδίο της μάχης.

                2. Η Διεύθυνση της επιχείρησης από ανικανότητα δεν χρησιμοποίησε έγκαιρα την εφεδρεία της.

                 3. Οι Διοικητές των Λόχων δεν προέβησαν από κοντά σε αναγνωρίσεις των αντικειμενικών σκοπών, τους οποίους θα κατελάμβαναν, ενώ οι Διοικητές των Ταγμάτων αναγνώρισαν τους αντικειμενικούς σκοπούς τους από τον αυχένα του Πισοδερίου.

                4. Ο ανεδαφικός υπερενθουσιασμός που επικράτησε στα ανταρτικά στελέχη, μετά τις επιτυχείς επιθέσεις στην Καρδίτσα, Νάουσα και Καρπενήσι, χωρίς να μελετήσουν τις δυσκολίες, που θα συναντούσαν στη Φλώρινα, την οποία υπεράσπιζε η ΙΙα Μεραρχία, μία από τις πιο αξιόμαχες και εμπειροπόλεμες Μεραρχίες του Ελληνικού Στρατού.

                5. Με τις πρώτες αντιξοότητες, που συνάντησαν τα στελέχη των ανταρτικών τμημάτων, αιφνιδιάσθηκαν, απώλεσαν την αυτοκυριαρχία τους, ενήργησαν σπασμωδικά και κατέληξαν να μάχονται ως απλοί μαχητές.

ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΑΠΟ ΠΛΕΥΡΑΣ ΑΡΧΗΓΕΙΟΥ ΑΝΤΑΡΤΩΝ

                Η μάχη της Φλώρινας έληξε με καταστροφική ήττα των ανταρτικών δυνάμεων και αποτέλεσε τη ταφόπλακα της νέας «τακτικής» του Ζαχαριάδη να μετατρέψει το «Δημοκρατικό Στρατό» από έναν ευέλικτο ανταρτικό στρατό σε «τακτικό λαϊκό επαναστατικό». Η έκθεση των Γούσια και Βλαντά, που δημοσιεύθηκε τον Απρίλιο του 1949 στο περιοδικό «Δημοκρατικός Στρατός» είναι ενδεικτική του μεγέθους της αποτυχίας. Οι συντάκτες της έκθεσης παραλείπουν να αναφέρουν τις ευθύνες των στην προετοιμασία των τμημάτων και στον συντονισμό των κινήσεων και επιρρίπτουν τις ευθύνες στα κατώτερα στελέχη τους.

Αποσπάσματα της έκθεσης, που αποδεικνύουν τις αδυναμίες παρέχονται παρακάτω: «...Οι Μέραρχοι είπαν στους Ταξίαρχους να οργανώσουν τη δουλειά. Οι Ταξίαρχοι το είπαν στους Ταγματάρχες, που είτε κρέμασαν στους ανιχνευτές τη δουλειά, είτε έκαναν μια χοντρική αναγνώριση. Αναφέρουμε το γεγονός ότι ο Ταξίαρχος μας, που θα έμπαινε στην πόλη, με όλη τη Ταξιαρχία του, πήρε τους Διοικητές των Μονάδων της Ταξιαρχίας, πήγε στον αυχένα του Πισοδερίου-από εκεί ούτε με κιάλια δεν βλέπεις την πόλη- και έκανε αναγνώριση... Η Διοίκηση της 14ης Ταξιαρχίας, αντί να δημιουργήσει με την πρώτη διλοχία της πραγματικό ρήγμα με γερά στηρίγματα, άνοιξε μια πόρτα περίπου δύο μέτρων κόβοντας τα συρματοπλέγματα και από αυτή την πόρτα επέτρεψε να περάσει, κάτω από τα καταιγιστικά πυρά, όλη η δύναμη της Ταξιαρχίας. Δηλαδή άνοιξε την πόρτα μιας φάκας, που μέσα σε αυτή κλείστηκε όλη η Ταξιαρχία. Αυτή η πόρτα ήταν ανάμεσα σε δύο εχθρικά πολυβολεία, που είχαν απόσταση το ένα από το άλλο περίπου 80 μέτρα. Αυτά θέριζαν το ρήγμα... Η Διοίκηση της 18ης Ταξιαρχίας έφτασε μπρος στα εξωτερικά φυλάκια της Φλώρινας και κει σταμάτησε για να ξαναεξηγήσει τις αποστολές στους Ταγματάρχες. Αυτό ούτε χρειαζόταν, ούτε και γίνεται μπρος στη μύτη του εχθρού. Ο εχθρός είδε πιθανόν αυτή τη συγκέντρωση και άρχισε πυρά όλμων. Επιτέλους σπάζει μερικά εξωτερικά φυλάκια, αλλά βρέθηκε, λέει μπρος σε άλλη σειρά, που γι’ αυτά δεν είχαμε πληροφορίες... Τα τμήματα της 103ης Ταξιαρχίας ενήργησαν στο τομέα Γκιούπκα- 1115- 1215 και αυτά δεν εκπλήρωσαν την αποστολή τους. Εδώ το τμήμα που θα ενεργούσε στη Γκιούπκα από ανάγκη ύπαρξης κατέλαβε όχι το στόχο, που είχε αναλάβει, αλλά το ύψωμα 1115...».

*Ο συνήθης θλιβερός επίλογος όλων των εμφυλίων. 

Εδώ πτώματα ανταρτών προς αναγνώριση σε αγρό της Φλώρινας

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

                 Η μάχη της Φλώρινας ήταν η καμπή του τριετούς και πλέον αδελφοκτόνου πολέμου, η προφανής ένδειξη ενός θεμελιώδους λάθους στη τακτική του ΚΚΕ και του Αρχηγείου των ανταρτικών δυνάμεων. Στη μάχη αυτή, όπως και στις προηγούμενες της Καρδίτσας, της Νάουσας, του Καρπενησίου καθώς και άλλων οι απώλειες ήταν δυσαναπλήρωτες. Δεν είναι υπερβολή ότι η μάχη της Φλώρινας ήταν η αρχή του τέλους του ένοπλου αγώνα του ΚΚΕ για κατάληψη της εξουσίας ή δημιουργίας «ανεξάρτητου κράτους» στη Βόρεια Ελλάδα. Παράλληλα δημιούργησε και ένα νέο δεδομένο σε βάρος του, μετά την αποχώρηση του Τίτο από την Κομμουνιστική Διεθνή. Δεν ήταν πλέον πια υποχρεωμένος ο Τίτο να επιλέξει ανάμεσα στη Δύση και στην Ανατολή. Ήταν αναγκασμένος να ενταχθεί το ταχύτερο στο Δυτικό στρατόπεδο, για να διατηρήσει μέσω Ελλάδας και Ιταλίας εδαφική επαφή με τη Δύση και να αποφύγει το «θανάσιμο εναγκαλισμό» της Σοβιετικής Ένωσης. Είχε λοιπόν συμφέρον να ενισχύσει με τη στάση του απέναντι στο ΚΚΕ τη νόμιμη Ελληνική Κυβέρνηση στην προσπάθειά της να συντρίψει τα ανταρτικά τμήματα.

Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Πατιαλιάκας