Η χώρα χρειάζεται σχέδιο για κρίσεις

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ http://www.kathimerini.gr/887126/article/politismos/vivlio/h-xwra-xreiazetai-sxedio-gia-kriseis

*Συγκέντρωση Κούρδων υποστηρικτών του Οτσαλάν στην Αθήνα. Οι κρίσεις (εσωτερικής και εξωτερικής προέλευσης) δεν είναι εξαιρετικά σπάνιο φαινόμενο για την Ελλάδα: Ίμια, ναυάγιο του Express Samina, υπόθεση Οτσαλάν, οδός Νιόβης, πυρκαγιές 2007, ταραχές Δεκεμβρίου 2008 κ.ά.

Γράφει ο κ. ΘΑΝΟΣ Π. ΝΤΟΚΟΣ*

Το βιβλίο του Νικόλαου Παπαναστασόπουλου αποτελεί μια σημαντική συνεισφορά στην ούτως ή άλλως αναιμική ελληνική βιβλιογραφία σε θέματα χειρισμού κρίσεων. Εξετάζει θεσμούς και δομές διαχείρισης κρίσεων (αλλά και εξωτερικής πολιτικής) στο διεθνές/παγκόσμιο, ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο και είναι γραμμένο με τρόπο που να αποτελεί ένα χρήσιμο διδακτικό εγχειρίδιο.

Οι κρίσεις (εσωτερικής και εξωτερικής προέλευσης) δεν είναι εξαιρετικά σπάνιο φαινόμενο για την Ελλάδα: Ίμια (όπου γίνεται εκτενής αναφορά στο βιβλίο), ναυάγιο του Express Samina, υπόθεση Οτσαλάν, οδός Νιόβης, πυρκαγιές 2007, ταραχές Δεκεμβρίου 2008, κ.ά. Στις περισσότερες περιπτώσεις, η διαχείριση εκτάκτων καταστάσεων στη χώρα μας δεν έγινε με ιδιαίτερα αποτελεσματικό τρόπο. Τα αίτια σε γενικές γραμμές γνωστά: έλλειψη συντονισμού ανάμεσα στις εμπλεκόμενες υπηρεσίες, περιορισμένη εμπειρία χειριστών, απουσία προεπεξεργασμένων σεναρίων αντίδρασης.

Το βιβλίο, όπως και το σύνολο σχεδόν των σχετικών αναλύσεων, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι υπάρχει σαφής ανάγκη ενός συντονιστικού οργάνου που θα συμβάλει στην αποτελεσματικότερη λειτουργία του κρατικού μηχανισμού σε θέματα χειρισμού κρίσεων, καθώς είναι μεν χρήσιμη η λειτουργία μονάδων σχεδιασμού και χειρισμού κρίσεων σε υπουργείο, αλλά χαρακτηρίζεται από υψηλό κόστος και περιορισμένη αποτελεσματικότητα, καθώς απουσιάζει ο συνολικός συντονισμός.

Όσον αφορά τις πιθανές λύσεις, οι απόψεις διχάζονται και το βιβλίο παρουσιάζει τις διάφορες απόψεις. Οι διαφωνίες εστιάζονται στη νομική μορφή και σύνθεση του «Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας»/ΣΕΑ, καθώς και στον ρόλο του Εθνικού Συμβουλίου Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΣΕΠ). Θεωρώ ότι το ΕΣΕΠ έχει σημαντικό ρόλο ως εργαλείο διαλόγου και διακομματικής συνεννόησης και συναίνεσης αλλά δεν μπορεί να παράξει και να επεξεργαστεί σε βάθος χρόνου εξωτερική πολιτική. Αντίθετα, το ΣΕΑ μπορεί να καλύψει το υφιστάμενο θεσμικό κενό όσον αφορά τόσο τη χάραξη υψηλής στρατηγικής όσο και τον χειρισμό κρίσεων. Αλλά τι μορφή και αρμοδιότητες θα έχει το προτεινόμενο όργανο; Σε δύο υψηλής ποιότητας αναλύσεις στην «Καθημερινή» (30/4/16 & 15/5/16), ο Παναγιώτης Χηνοφώτης, επίτιμος Α/ΓΕΕΘΑ, τονίζει την ανάγκη ετοιμασίας μιας Στρατηγικής Εθνικής Ασφάλειας και κάνει αναφορά στις δύο βασικές επιλογές για τον ρόλο του νέου οργάνου: αποφασιστικό (διά της μετεξέλιξης δύο κυβερνητικών οργάνων: της Κυβερνητικής Επιτροπής και του ΚΥΣΕΑ) και συμβουλευτικό/συντονιστικό. Στη «Λευκή Βίβλο για την Εξωτερική Πολιτική, Άμυνα και Ασφάλεια» του ΕΛΙΑΜΕΠ (Εκδόσεις Σιδέρη, 2016) υιοθετείται ξεκάθαρα η δεύτερη άποψη, θεωρώντας ότι το ΣΕΑ- στο ελάχιστο δυνατό μέγεθος για την αποτελεσματική λειτουργία- θα στελεχώνεται από διπλωμάτες, στρατιωτικούς και στελέχη άλλων συναρμόδιων κυβερνητικών υπηρεσιών, καθώς και από περιορισμένο αριθμό τεχνοκρατών- εμπειρογνωμόνων και θα έχει χαρακτήρα υποστηρικτικό προς το ΚΥΣΕΑ, που θα συνεχίσει να έχει κεντρικό και αποφασιστικό ρόλο στη λήψη αποφάσεων. Το όργανο αυτό θα πρέπει να αποφεύγει την εμπλοκή σε τακτικής φύσεως ζητήματα, τα οποία θα πρέπει να αποτελούν αντικείμενο ενασχόλησης των υπουργείων και υπηρεσιών.

*Το εξώφυλλο του βιβλίου

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι σχετικές θέσεις πολιτικών κομμάτων. Η Ν.Δ. έχει προτείνει τη «θεσμοθέτηση ενός υψηλού επιπέδου συλλογικού οργάνου που θα ονομάζεται Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας και θα λειτουργεί υπό τον πρωθυπουργό στα πρότυπα άλλων ευρωπαϊκών χωρών όπως η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία». Το προτεινόμενο ΣΕΑ θα βοηθήσει και στον στρατηγικό σχεδιασμό και στον χειρισμό κρίσεων και, σύμφωνα με το πρόγραμμά της, θα αποτελέσει μία από τις προτεραιότητες εφόσον έρθει στην εξουσία.

Αναμφίβολα θετική εξέλιξη, αν και θα πρέπει να σημειωθεί ότι προηγούμενη σχετική δέσμευση δεν υλοποιήθηκε. Το «Ποτάμι» αναφέρεται σε «συνταγματική πρόνοια για την αναβάθμιση και μετατροπή του ΕΣΕΠ σε Εθνικό Συμβούλιο Ασφαλείας. Θα υπάγεται και θα συγκαλείται από τον πρωθυπουργό σε επίπεδο πολιτικών αρχηγών. Θα μετέχουν οι υπουργοί Οικονομικών, Εξωτερικών, Εθνικής Άμυνας, Α/ΓΕΕΘΑ, διοικητής ΕΥΠ και επιτελείς του ΥΠΕΞ, ΓΕΕΘΑ και ΕΥΠ». 

Εντύπωση προκαλεί η απουσία αναφοράς των υπουργών Προστασίας του Πολίτη και ΥΠΕΚΑ, με δεδομένη τη σημασία της ενεργειακής διπλωματίας. Όπως ήδη αναφέρθηκε, διαφωνώ με τη συγκεκριμένη άποψη για τη στελέχωση και αρμοδιότητες του ΣΕΑ, αλλά είναι σημαντικό ότι το ζήτημα αποτέλεσε αντικείμενο ενδοκομματικού προβληματισμού και διαλόγου. Απουσιάζουν, δυστυχώς, οι σχετικές απόψεις και θέσεις των υπολοίπων κομμάτων και δη των κυβερνητικών.

Ο στρατηγικός σχεδιασμός και η αποτελεσματική διαχείριση κρίσεων είναι εξαιρετικά σημαντικός αν δεν θέλουμε να παραμείνουμε «προβληματικό κράτος» για τις επόμενες γενιές. Η χώρα χρειάζεται ένα συνολικό στρατηγικό σχέδιο, το οποίο θα χαρακτηρίζεται από ευελιξία και θα αποτελεί αντικείμενο συνεχούς επεξεργασίας, έτσι ώστε προσαρμόζεται στις εξελίξεις. Είναι απολύτως εφικτή και επιβεβλημένη η δημιουργία ενός οργάνου στρατηγικού σχεδιασμού και διαχείρισης κρίσεων (όπως λέει ο Παπαναστασόπουλος, με στενή σύνδεση με αντίστοιχα ευρωπαϊκά όργανα και αξιοποίηση των σχετικών δυνατοτήτων), απολύτως αξιοκρατικά στελεχωμένου από τους άριστους της δημόσιας διοίκησης, για την ετοιμασία ενός συνολικού σχεδίου για την Ελλάδα της επόμενης εικοσαετίας. Ιδέες και μοντέλα [χαμηλού κόστους] υπάρχουν. Πολιτική βούληση;

*Ο κ. Θάνος Π. Ντόκος είναι γενικός διευθυντής στο ΕΛΙΑΜΕΠ.