1920: Η σύλληψη του Ταγιάρ, από ένα τσομπανόπουλο!!!

*Ο Τζαφέρ Ταγιάρ, αιχμάλωτος πλέον (σημειώνεται με σταυρό) εισέρχεται στο στρατιωτικό νοσοκομείο της Αθήνας...

*Το άδοξο τέλος 

ενός μιμητή του Ατατούρκ

 στην Ανατολική Θράκη,

κατά την απελευθέρωσή της

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

                Ο συνταγματάρχης του Οθωμανικού Στρατού Τζαφέρ Ταγιάρ, το 1920, υπήρξε κακός δαίμονας της Ανατολικής Θράκης, αλλά το τέλος των δραστηριοτήτων του, υπήρξε σύντομοo αλλά και άδοξο!

                Το Μάρτιο του 1920, στην Αδριανούπολη εξερράγη εθνικιστικό κίνημα, που οργάνωσε ο τουρκαλβανός Ταγιάρ ακολουθώντας το παράδειγμα του Κεμάλ Ατατούρκ. Δηλαδή να οργανώσει την αντίδραση του ηττημένου τουρκικού στρατού, έστω και των υπολειμμάτων του, στην εφαρμογή των όρων της ανακωχής, την οποία είχε υποχρεωθεί να υπογράψει η Τουρκία με τους συμμάχους της Αντάντ, στο λιμάνι του Μούδρου, στις 17 Οκτωβρίου 1918.

                Εν τω μεταξύ με τη Συνθήκη του Νεϊγύ (άρθρο 48) είχε ορισθεί ότι η Δυτική Θράκη θα υπάγονταν μέχρι του διακανονισμού της οριστικής τύχης της υπό την διοίκηση Διασυμμαχικής Δύναμης με επικεφαλής τον Γάλλο στρατηγό Σαρλ Αντουάν Σαρπύ. Η Δυτική Θράκη τελικά παραχωρήθηκε στην Ελλάδα τον Μάιο του 1920, ενώ το Ελληνικό Γενικό Στρατηγείο και η Στρατιά Θράκης, άρχισαν να προετοιμάζουν την κατάληψη της Ανατολικής Θράκης.

                Με βάση αυτές τις εξελίξεις, ο Ταγιάρ οδηγήθηκε στη δημιουργία κομιτάτου «προς προάσπιση των Θρακικών δικαιωμάτων». Διέταξε επίσης επιστράτευση 10 ηλικιών των Μουσουλμάνων της περιοχής του, η οποία απέδωσε παρά την υποχρεωτικότητά της μόνο 3.500 έφεδρους στρατιώτες, αν και ο ίδιος ισχυρίζονταν ψευδώς (στο Κούλελι Μπουργκάς)  ότι μπορεί… να παρατάξει 60.000 λόγχες!

*Χάρτης της περιοχής

                Όταν αποφασίσθηκε η απελευθέρωση της Ανατολικής Θράκης, το ελληνικό σχέδιο επιχειρήσεων πρόβλεπε συνδυασμένη προέλαση δυνάμεων με διάβαση του ποταμού Έβρου και μετωπικές επιθέσεις με ταυτόχρονη απόβαση δυνάμεων από πολεμικά πλοία στα παράλια της Ραιδεστού και της Ηράκλειας από την Προποντίδα. Όλες οι επιχειρήσεις έξελίχθηκαν σύμφωνα με το σχέδιο, αφού η τουρκική αντίσταση ήταν ανύπαρκτη, σε όλα τα μέτωπα.

 *Ο Σόλων Γκίκας, κυνηγάει τον Τζαφέρ Ταγιάρ...

Ο Σόλων Γκίκας στο προσκήνιο…

                Βρισκόμαστε στις 11 Ιουλίου 1920.

                Στις 7 το πρωί καταλήφθηκε το Μπαμπά Εσκή, από την φάλαγγα Αναγνώστου. Στο μεταξύ η προπορευόμενη ίλη του 3^ου Συντάγματος Ιππικού με επικεφαλής τον τότε ανθυπίλαρχο Σόλωνα Γκίκα (μετέπειτα υπουργό των κυβερνήσεων Κωνσταντίνου Καραμανλή) κατευθυνόμενη προς τη Χάφσα βρέθηκε στις 9 π.μ. αντιμέτωπη (6 χιλμ. ΒΔ του Μπαμπά Εσκή) με ομάδα εφίππων του επιτελείου του Ταγιάρ.

                Τι είχε συμβεί;

                Στον Ταγιάρ έφταναν πληροφορίες ότι επέκειτο απόβαση ελληνικών στρατευμάτων στη Ραιδεστό, αλλά τις θεώρησε υπερβολικές και αυτό κατά την ομολογία του υπήρξε το λάθος του. Αναγκάσθηκε όμως όταν έγινε η απόβαση, να ερευνήσει ο ίδιος τι συμβαίνει και για το λόγο αυτόν έφυγε από την Αδριανούπολη να επιθεωρήσει τις δυνάμεις του. Ήδη είχε ενισχύσει τις δυνάμεις του στα σημεία αντιστάσεως στην Τυρολόη, το Μουρατλή και την Χαριούπολη με έσχατο σημείο υποχώρησης το Λουλέ Μπουργκάς.

                Ο Τούρκος συνταγματάρχης επιχειρούσε αναγνώριση της περιοχής, προκειμένου να οργανώσει την άμυνα της Αδριανούπολης, μετά την δυσμενή γι’ αυτόν τροπή των επιχειρήσεων.

                Η ίλη Σόλωνα Γκίκα, κατόρθωσε να κυκλώσει τους Τούρκους ιππείς. Με τα σπαθιά στα χέρια οι Έλληνες μέσα σε λίγο χρόνο εξουδετέρωσαν του Τούρκους αφού σκότωσαν έξι στρατιώτες και ένα αξιωματικό. Επίσης συνέλαβαν τρεις αιχμαλώτους μεταξύ των οποίων και τον λοχαγό του 1^ου Γραφείου του Α΄ Σώματος Στρατού, Σελήμ Ογλού Αλή Μπέη και τον ιπποκόμο του Ταγιάρ. Οι αιχμάλωτοι ανέφεραν ότι με την ομάδα αυτή ήταν και ο ίδιος ο Ταγιάρ, ο οποίος διέφυγε τη σύλληψη, αφού ετράπη σε άτακτη φυγή.

*Η υπογραφή του Τζαφέρ Ταγιάρ, σε δύο εκδοχές

                Ο Ταγιάρ στάθηκε άτυχος κατά τη φυγή του. Τι ακριβώς συνέβη το αφηγήθηκε αργότερα ο ίδιος στην Αθήνα, όπου μεταφέρθηκε ως αιχμάλωτος.

                Σε συνέντευξή του στην «Ακρόπολη» περιέγραψε τις συνθήκες σύλληψής του, από ένα βοσκόπουλο…

                «Συνοδευόμενος από τον λοχαγό Χαλίτ Μπέη, αναχώρησα το Σάββατο από την Αδριανούπολη με αυτοκίνητο και πήγα στη Χάφσα. Εκεί αφήσαμε το αυτοκίνητο και πήραμε φοράδες. Με τον Χαλίτ Μπέη και 12 άνδρες κινήσαμε προς την κατεύθυνση του Μπαμπά Εσκή. Από εκεί έβλεπα ότι δύο ελληνικοί λόχοι είχαν ήδη ξεκινήσει από το Μπαμπά Εσκή προς τη Χάφσα. Βρήκαμε μια θέση κατάλληλη  για παρατήρηση. Διέκρινα 100 ιππείς σας να καλπάζουν λοξά προς το παρατηρητήριό μου. Έτσι άλλαξα θέση νομίζοντας ότι από εκεί θα μπορούσα να παρατηρώ, απαρατήρητος».

                Εκεί που παρατηρούσε ο Ταγιάρ, δεν αντιλήφθηκε ότι περίπου 30 ιππείς κάλπαζαν ήδη εναντίον του . Έτσι αναγκάσθηκε να δώσει διαταγή στους 12 έφιππους που τον συνόδευαν  να φύγουν. Αυτός με 2-3 ιππείς, θα έφευγε προς την αντίθετη κατεύθυνση για να μπορέσει να διαφύγει. Υπήρξε άτυχος γιατί οι Έλληνες ιππείς χωρίσθηκαν στα δυο και κάποιοι κατεδίωξαν τον Ταγιάρ.

*Ο Ταγιάρ με τον τότε υποστράτηγο Κ. Μαζαράκη

                Ο Τούρκος συνταγματάρχης μη έχοντας άλλη επιλογή, εμπιστεύθηκε πλέον την αραβική του φοράδα την Γκεϊλά, ότι θα τον σώσει με την φοβερή ταχύτητά της. Πριν από τον Ταγιάρ είχε φύγει ο λοχαγός Χακή Μπέης. Τον κατεδίωξε έως και δύο χιλμ. περίπου ο δεκανέας Ντέσκος. Τον έφθασε έως και 20 βήματα, πυροβολώντας ανεπιτυχώς με πιστόλι. Κατάκοπος από τις μεγάλες πορείες, κάποια στιγμή έπεσε από το άλογο και ο Ταγιάρ γλύτωσε. Η Γκεϊλά είτε διαισθάνθηκε τον κίνδυνο είτε γιατί οσφράνθηκε τη διαφυγή του αλόγου του Χακή Μπέη, τράπηκε προς την ίδια κατεύθυνση . Ο Ταγιάρ ίππευσε για χρονικό διάστημα περίπου τεσσάρων ωρών την αφηνιασμένη φοράδα του, αλλά κάποια στιγμή κατελήφθη από σκοτοδίνη, λόγω ηλίασης, έπεσε δίπλα σε ένα ρέμα και για 2,5 ώρες παρέμεινε αναίσθητος. ‘Όταν συνήλθε είχε ένα μεγάλο μώλωπα στο δεξί του φρύδι. Άρχισε να περπατάει (γιατί είχε φύγει και η Γκεϊλά) χωρίς να γνωρίζει πού βρίσκεται. Βάδιζε νηστικός και διψασμένος  επί 36 ώρες.

*Το πανέξυπνο τσομπανόπουλο (φωτογραφία από το αρχείο του στρατηγού Κ. Μαζαράκη). Το όνομά του δεν αναγράφεται πουθενά. Οι κάτοικοι του Θουρίου Διδυμοτείχου, ίσως μπορέσουν να βοηθήσουν να μάθουμε το όνομά του....

Συνάντηση με το Ελληνόπουλο

                Τότε συνάντησε ένα μικρό παιδί που έβοσκε τα πρόβατά του. Του ζήτησε νερό. Αυτό, του έδωσε καρπούζι. Ρώτησε πώς το λένε. Το παιδί απάντησε Μεχμέτ Αλή, αλλά είπε ψέματα, γιατί δεν ήταν Τουρκόπουλο. Ήταν Ελληνόπουλο. Εκεί ο Τούρκος συνταγματάρχης έμαθε, πως βρίσκεται στο χωριό Τσομπάνκιοϊ, κοντά στο Μποστανλή. Ο Ταγιάρ του ζήτησε να ειδοποιήσει δύο πρόκριτους του χωριού για να τους μιλήσει. Όταν ήρθαν οι πρόκριτοι που ήταν  Έλληνες, ο ένας από αυτούς αναγνώρισε τον Ταγιάρ έβγαλε πιστόλι «πολύκροτον και διέταξεν αυτόν να παραδοθεί. Ο Ταγιάρ κατεβίβασε δια των χειρών του το πολύκροτον, ωμολόγησεν ότι όντως ήτο ο Ταγιάρ και έρχεται να παραδοθεί». Οι χωρικοί τον συνέλαβαν τον έδεσαν σε ένα βοϊδάμαξο και πήγαν να συναντήσουν τον προελαύνοντα Ελληνικό Στρατό να τον παραδώσουν. Ήταν το άδοξο τέλος του Ταγιάρ… Τον παρέδωσαν στο συνταγματάρχη του 28^ου Συντάγματος της Μεραρχίας Σμύρνης Γρηγ. Γουλιανό.

*Ο Αθανάσιος Κατσαούνης (από το αρχείο του στρατηγού Κ. Μαζαράκη)

                Εδώ ας κάνουμε μια παρένθεση. Το μικρό βοσκόπουλο έβοσκε τα πρόβατα του Αθανάσιου Π. Κατσαούνη. Ο δεύτερος  Έλληνας ήταν ο συνεταίρος του, Αντώνιος Δημητρίου.

                Ο Τούρκος στρατιωτικός, όταν τον μετέφεραν αρχικά στην Αδριανούπολη, παρέδωσε στο ελληνικό στρατηγείο 50 λίρες για να σταλούν στην σύζυγό του στην Κωνσταντινούπολη. Τα χρήματα εστάλησαν στον υποστράτηγο Κατεχάκη για να τα παραδώσει στη σύζυγο του Ταγιάρ.

                Ο ύπατος αρμοστής Θράκης Αντώνιος Σαχτούρης, σε έκθεσή του προς την κυβέρνηση ανέφερε ότι ο Ταγιάρ όταν έφυγε από την Αδριανούπολη φορούσε πολιτική ενδυμασία. Σε άλλο σημείο της έκθεσής του επεσήμαινε ότι ο Ταγιάρ όταν έπεσε στην ενέδρα  της ελληνικής ίλης ιππικού «είδε σπαθιζομένους τους πλείστους των οπαδών του».

* Ο Ταγιάρ στην Αθήνα 

Με τρένο στην Αθήνα!

                Ο Ελληνικός Στρατός, τον επιβίβασε με φρουρά  στο τρένο και τον έστειλε στην Αθήνα. Περνώντας το τρένο από τον Κομοτηνή ο Ταγιάρ συναντήθηκε με τον τότε κυβερνητικό επίτροπο της Θράκης Χαρίσιο Βαμβακά και είχε συνομιλία μαζί του, εκφράζοντας την άποψη ότι με συμμετοχή της Ελλάδος θα πρέπει να εδραιωθεί ειρήνη και ευημερία για τους λαούς της Ανατολής.

                Όταν το τρένο έφτασε στη Θεσσαλονίκη, ο Ταγιάρ με την συνοδεία του ανθυπολοχαγού Τζεβελεκίδη (Αλεξανδρουπολίτη στην καταγωγή κατά την εφημερίδα «Πατρίδα») και αποσπάσματος Ευζώνων μεταφέρθηκε στο Φρουραρχείο Θεσσαλονίκης με άμαξα. Του επετράπη μάλιστα να διέλθει από τις κεντρικές οδούς της πόλης και να αγοράσει καινούργια ρούχα και κάποια άλλα είδη. Στη στρατιωτική λέσχη τον επισκέφθηκε ο στρατιωτικός διοικητής Θεσσαλονίκης Τσολακόπουλος. Αργότερα έφυγε με το τρένο για την Αθήνα, αλλά οι αρχές τον αποβίβασαν στο Μενίδι, αντί του σταθμού Λαρίσης και τον μετέφεραν στην Γ’ πτέρυγα του 6^ου στρατιωτικού νοσοκομείου, πίσω από τις φυλακές Αβέρωφ, σε ειδικό κατάλυμα που του είχαν ετοιμάσει. Διέθετε πολυτελές κρεβάτι. Παραπλεύρως υπήρχε μικρό γραφείο, είχε στρωμένο χαλί και πολυθρόνες και διέθετε θέα προς τον Υμηττό, τον Λυκαβηττό και το Σαρωνικό Κόλπο. Του διέθεσαν ακόμα και προσωπική γαλλομαθή νοσοκόμα και τουρκομαθή νοσοκόμο.

*Ο Τζαφέρ Ταγιάρ με πολιτική περιβολή

                Βασικά ο Ταγιάρ, στους δημοσιογράφους που τον επισκέφθηκαν παραδέχονταν ότι τα ελληνικά στρατεύματα διακρίθηκαν για την ταχύτητα της κίνησής τους, για την αντοχή τους κατά τις επιθέσεις, αλλά και ότι οι Τούρκοι τους οποίους στρατολόγησε από την Ανατολική Θράκη καταπτοήθηκαν στα πεδία των μαχών.

                Στη συνάντηση του Ταγιάρ με τους δημοσιογράφους εκ μέρους της εφημερίδας «Πατρίς» είχε παραστεί ο Α. Κωνσταντινίδης με καταγωγή από την Αλεξανδρούπολη (Σ.Σ. προσωπικά πιστεύω ότι κατάγονταν από την Αίνο). Στο ρεπορτάζ του έγραψε μεταξύ άλλων:

                «Εζήτησα κατόπιν τας εντυπώσεις του από την ιδιαιτέραν πατρίδα μου το Δεδέαγατς, οπόθεν, κατά σύμπτωσιν κατάγεται και ο συνοδός του ανθυπολοχαγός Τζεβελεκίδης.

                -Επέρασα πολλές φορές, μου είπεν, από το Δεδέαγατς. Είναι πολύ ωραία πόλις και θ’ αποβή τώρα μία από τας καλλιτέρας της Θράκης.

                Ο Ταγιάρ παρέμεινε στην Αθήνα, αιχμάλωτος επί 32 μήνες, με δυνατότητα όμως να κινείται κάπως ελεύθερα.

*Ο Ταγιάρ σε νεώτερη ηλικία

Ποιος ήταν ο Ταγιάρ;

Ο τουρκαλβανός Τζαφέρ Ταγιάρ είχε γεννηθεί στην Πρίστινα του Κοσσυφοπεδίου. Τελείωσε το τουρκικό γυμνάσιο Μοναστηρίου και κατόπιν εισήλθε στη στρατιωτική σχολή στην Κωνσταντινούπολη.

Έδρασε αρχικά στην περιοχή Ιπέκ και Μοναστηρίου εναντίον Βουλγάρων κομιτατζήδων. Πήρε μέρος στους Βαλκανικούς πολέμους στην περιοχή Σαράντα Εκκλησιών. Στον πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν διοικητής της Μεραρχίας Δαρδανελίων και από εκεί εστάλη στον Καύκασο ως διοικητής Σώματος Στρατού. Στη συνέχεια του ανετέθη η διοίκηση του Α’  Σώματος Στρατού στην Αδριανούπολη και τον ονόμασαν Στρατιωτικό Διοικητή Ανατολικής Θράκης. Ήταν ο αρχαιότερος των Τούρκων συνταγματαρχών.  Γνώριζε Γαλλικά και λίγα Ελληνικά. Πέθανε στις 3 Ιανουαρίου του 1958, στην Κωνσταντινούπολη, σε ηλικία 81 ετών.

*Αιχμάλωτοι Τούρκοι αξιωματικοί στην Αδριανούπολη

Η σύλληψή του έγινε κωμωδία…

Οι «Τάιμς» του Λονδίνου δημοσίευσαν εκείνες τις μέρες τηλεγράφημα του ανταποκριτή τους στην Κωνσταντινούπολη, υπογραμμίζοντας την ταπεινωτική αιχμαλωσία του, μετά από τις απειλές του ότι θα προτιμήσει να κάψει την Αδριανούπολη, να ποτίσει τη Θράκη με αίμα, να αυτοκτονήσει ο ίδιος παρά να παραδώσει την Ανατολική Θράκη στους Έλληνες. Στο τηλεγράφημα υπήρχε και το ακόλουθο σχόλιο:

«Τοιουτοτρόπως το στάδιον του Ταγιάρ ετερματίσθη κατά τρόπον υπενθυμίζοντα πολύ περισσότερον τα παθήματα του περιφήμου Σαρλώ εις τον κινηματογράφον…».

Στο εκδιδόμενο περιοδικό στην Κωνσταντινούπολη «Άνω- Κάτω» του Α. Δελή, δημοσιεύθηκε χρωμολιθογραφία, που παρίστανε τον Ταγιάρ πεσμένο από το άλογό του σε ένα χωράφι με καλαμποκιές να μονολογεί:

                -Τώρα κατάλαβα, γιατί ο Ενβέρ μας έλεγε, πως μ’ αυτόν τον πόλεμο θα φτάσουμε ως το Μισίρι!!!

Στα τουρκικά όμως Μισίρ λέγεται η Αίγυπτος αλλά μισίρ είναι και το καλαμπόκι…. 

Το πανέξυπνο τσομπανόπουλο μετά την υποχρεωτική εκδίωξη των Ελλήνων από την Ανατολική Θράκη, έζησε τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του στο χωριό Θούριο λίγο πιο έξω από το Διδυμότειχο, όπου οι συγχωριανοί του, τον αποκαλούσαν πλέον όχι με το όνομά του αλλά «Ταγιάρ». Το 1928 όταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος έκανε προεκλογική περιοδεία στον νομό Έβρου, πέρασε και από το Διδυμότειχο. Οι παλαιοί αφηγούνται, ότι τον παρουσίασαν στο Βενιζέλο, που τον ρώτησε τι χάρη θέλει να του κάνει. Και εκείνος απάντησε ότι θέλει… μια άδεια οπλοφορίας!!! Ούτε διορισμούς ούτε άλλα ρουσφέτια… Άλλες εποχές, άλλοι άνθρωποι...

Δεν μπόρεσα να βρω καταγεγραμμένο το όνομά του. Ίσως οι κάτοικοι του Θουρίου Διδυμοτείχου, να μπορέσουν να βοηθήσουν να καταγράψουμε το όνομά του! 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

ΠΗΓΕΣ

*«Επιχειρήσεις εν Θράκη» έκδοση ΔΙΣ/ΓΕΣ

*Έκθεση Υπάτου Αρμοστού Θράκης Αντωνίου Σαχτούρη, Ιούλιος 1920

*Αρχείο Εφημερίδων εποχής «Ακρόπολις», «Πατρίς», «Εμπρός», "Ελεύθερος Τύπος".

*Ο συλληφθείς από τους Τούρκους στρατηγός Κλαδάς, ο οποίος τελικά αντηλλάγη με τον Ταγιάρ.