ΑΝΑΛΗΨΗ ΑΡΧΙΣΤΡΑΤΗΓΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ ΠΑΠΑΓΟ, ΤΗΝ 21η ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 1949

*Ζωγραφικό πορτρέτο του στρατάρχη Αλέξανδρου Παπάγου

 Γράφει ο Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Πατιαλιάκας

                Κατά τη συγκρότηση του νέου Ελληνικού Στρατού, μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας από τα Γερμανικά στρατεύματα, εφαρμόσθηκαν μερικές καινοτομίες, ξένες προς τις παραδόσεις και τη νοοτροπία του Έλληνα.

                Η Αμερικανική και Βρετανική Αποστολή, δεν περιορίσθηκαν μόνο στην οργάνωση και στην εκπαίδευση του στρατού, αλλά είχαν σημαντικό ρόλο στη διοίκηση και στη διεξαγωγή των επιχειρήσεων, με την ανώτατη ηγεσία του στρατού να ενδίδει εύκολα, ακόμα και σε περιπτώσεις, που είχε αντίθετη γνώμη. Στην ιεραρχία δεν υπήρχε αρμονία σκέψεων και αντιλήψεων, ενώ πολλές φορές διαπιστώθηκε απειθαρχία στην εκτέλεση διαταγών των προϊσταμένων κλιμακίων. Αυτό αποδόθηκε στη μικρή ιεραρχική απόσταση ανάμεσα στους Διοικητές των Σωμάτων Στρατού, των Μεραρχιών και των Ταξιαρχιών (τάξεις 1916, 1917 και επομένων της Σχολής των Ευελπίδων), στην έλλειψη σθένους και κύρους σε μερικές ανώτατες διοικήσεις και στην προβληματική συνεργασία.

*Ο Αλέξανδρος Παπάγος

ΝΟΟΤΡΟΠΙΑ ΚΟΙΝΗΣ ΓΝΩΜΗΣ

                Η κοινή γνώμη απέδωσε τη χαμηλή αποτελεσματικότητα των επιχειρήσεων του 1946 και του 1947, αλλά και την αποτυχία των επιχειρήσεων στο Βίτσι το Σεπτέμβριο του 1948 στην ηγεσία του στρατεύματος. Φυσικά η γνώμη αυτή δεν ήταν δικαιολογημένη απόλυτα, γιατί τα βασικότερα αίτια των αποτυχιών αφορούσαν την οργάνωση και πλημμελή εκπαίδευση του στρατού και κυρίως την αριθμητική ανεπάρκειά του, καθώς και το γεγονός ότι το κράτος δεν είχε κινητοποιηθεί στο βαθμό, που έπρεπε. Στις κυβερνήσεις είχε επικρατήσει η αντίληψη ότι η δυσμενής εξέλιξη της κατάστασης οφειλόταν στο ότι στην ανώτατη διοίκηση του στρατού επικρατούσε απειθαρχία, δεν υπήρχε συγκεντρωτική διοίκηση των ενεργειών των Ενόπλων Δυνάμεων, ενώ η δικαιοδοσία του Αρχηγού του Γενικού Επιτελείου Στρατού ήταν ελάχιστη. Ως αποτέλεσμα όλων αυτών δημιουργήθηκε η ανάγκη του θεσμού του Αρχιστρατήγου, για να αναλάβει τη διεύθυνση του αγώνα σε όλη την επικράτεια και την ευθύνη διεξαγωγής του, συγκεντρώνοντας τη γενική εκτίμηση και τον καθολικό σεβασμό των στελεχών.

                Η ανάγκη του Αρχιστρατήγου έγινε αισθητή από τις αρχές του 1947 και έλαβαν χώρα διάφορες κινήσεις και ενέργειες και υποβλήθηκαν προτάσεις για την ανάθεση της αρχιστρατηγίας στον Αλέξανδρο Παπάγο, που για διαφόρους λόγους απέτυχαν.

*Από τις περιοδείες του Αρχιστράτηγου Παπάγου

ΘΕΣΠΙΣΗ ΘΕΣΗΣ ΑΡΧΙΣΤΡΑΤΗΓΟΥ ΚΑΙ ΕΠΙΛΟΓΗ 

ΤΟΥ ΑΝΤΙΣΤΡΑΤΗΓΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΠΑΠΑΓΟΥ

                Μετά τις αποτυχίες στο Βίτσι τον Σεπτέμβριο του 1948 και την κρίσιμη κατάσταση, που δημιουργήθηκε στις τάξεις του στρατού, η Κυβέρνηση του Θεμιστοκλή Σοφούλη πιεζόμενη και από την κοινή γνώμη, που ανησυχούσε πλέον, ανακίνησε το θέμα της αρχιστρατηγίας και ζήτησε εγγράφως τις προτάσεις του Αλ. Παπάγου για το ενδεχόμενο να αναλάβει την αρχιστρατηγία.

                Ακολούθως ο Παπάγος το Νοέμβριο του 1948 υπέβαλε εγγράφως τις απόψεις του στην κυβέρνηση, που δεν έγιναν αποδεκτές. Αργότερα ο Παπάγος επανήλθε και υπέβαλε νέο αίτημα να καταργηθεί το Ανώτατο Συμβούλιο Εθνικής Άμυνας, που δεν αποδέχθηκε η κυβέρνηση. Μετά την επιμονή του Παπάγου η κυβέρνηση υποχώρησε και αντικατέστησε το Ανώτατο Συμβούλιο με το Πολεμικό Συμβούλιο, στο οποίο συμμετείχαν ο Πρόεδρος και ο Αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, τα μέλη του Συντονιστικού Συμβουλίου, οι Υπουργοί Εξωτερικών, Στρατιωτικών και Δημόσιας Τάξης, ο Αρχιστράτηγος και οι Αρχηγοί των Στρατιωτικών Αποστολών ΗΠΑ και Βρετανίας, συνολικά 15 μέλη.

                Η κυβέρνηση του Θ. Σοφούλη, που ανασχηματίσθηκε τον Ιανουάριο του 1949, συμπεριέλαβε στις προγραμματικές δηλώσεις της και την ανάθεση της αρχιστρατηγίας στον Αλ. Παπάγο (Αρχηγός Γενικού Επιτελείου Στρατού κατά τον Ελληνο- Ιταλικό Πόλεμο του 1940-41), γιατί ο Θεμ. Σοφούλης γνώριζε τα ειδικά προσόντα του, όπως την ισχυρή θέληση, την αποφασιστικότητα, τη σταθερότητα και την ειδική ικανότητα να επιλέγει τους κατάλληλους συνεργάτες στο στρατιωτικό τομέα. Πράγματι, μόλις ανέλαβε τη διοίκηση ο Παπάγος διέταξε και επέβαλε τάξη, επανέφερε ορισμένες διοικήσεις στον ορθό τρόπο εκπλήρωσης των καθηκόντων τους και περιόρισε τις εκδηλώσεις τους μέσα στα πλαίσια των κανονισμών.

*Η πρώτη Ημερήσια Διαταγή του Παπάγου

ΕΞΟΥΣΙΕΣ ΤΟΥ ΑΡΧΙΣΤΡΑΤΗΓΟΥ

                Αναγκασμένη να δεχθεί τις απαιτήσεις του Αλ. Παπάγου η κυβέρνηση θέσπισε το Νόμο 822/20 Ιανουαρίου 1949, με τον οποίο καθορίσθηκε η δικαιοδοσία του Αρχιστρατήγου. Τα κύρια στοιχεία του νόμου ήταν τα εξής:

                1. Ο Αρχιστράτηγος αποφασίζει και συντάσσει τα σχέδια των επιχειρήσεων, τις οποίες και διευθύνει.

                2. Ο Αρχιστράτηγος αποφασίζει για τη σύνθεση και συγκρότηση των Μονάδων του Ελληνικού Στρατού, όπως διάλυση, συγκρότηση νέων, μεταβολή σύνθεσης, οργάνωση κ.α.

                3. Ο Αρχιστράτηγος διατάζει κατά την κρίση του τις απαραίτητες μεταβολές στο προσωπικό των Μονάδων και των Σχηματισμών του Στρατού Ξηράς, όπως τοποθετήσεις, μεταθέσεις και αποσπάσεις των Αξιωματικών και Οπλιτών κ.ά.

                4. Ο Αρχιστράτηγος προτείνει την ανάκληση στην ενέργεια οποιουδήποτε κατά τη γνώμη του κατάλληλου Αξιωματικού σε αποστρατεία, εφεδρεία ή οποιαδήποτε κατάσταση. Η πρόταση είναι υποχρεωτική για τον Υπουργό Στρατιωτικών και κανένας Αξιωματικός δεν μπορεί να ανακληθεί σε ενέργεια, εκτός από εκείνους που ο ίδιος προτείνει, χωρίς τη σύμφωνη γνώμη του.

                5. Οι δυνάμεις του Ναυτικού, της Αεροπορίας και της Χωροφυλακής, που συμμετέχουν σε επιχειρήσεις, υπάγονται απευθείας στις διαταγές του.

                6. Αναστέλλεται η ισχύς του Νόμου 730/1945 περί λειτουργίας του Ανώτατου Συμβουλίου Εθνικής Άμυνας.

                7. Ο Αρχιστράτηγος εξουσιοδοτείται να προτείνει στην κυβέρνηση, ανάλογα με τις ανάγκες, την κήρυξη του στρατιωτικού νόμου σε ορισμένες περιοχές μεγάλων επιχειρήσεων και για περιορισμένο χρόνο.

*Μια από τις πρώτες επιτυχίες. Η ανακατάληψη του Καρπενησίου, 
που το κατείχαν οι αντάρτες

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ

                Με το νόμο αυτόν όλα τα πολιτικά κόμματα παραιτήθηκαν από κάθε ανάμιξη στα ζητήματα του στρατού και εμπιστεύθηκαν την ανεξέλεγκτη και «αυτοκρατορική» διοίκησή του στον Αρχιστράτηγο. Η κυβέρνηση παραιτήθηκε από τα δικαιώματά της στη διοίκηση του στρατεύματος, προσδοκώντας από τον Αρχιστράτηγο τα ακόλουθα:

                1. Να εμπνεύσει στο στράτευμα πειθαρχία και τάξη, που έλλειπαν στο παρελθόν, προκειμένου να παύσουν επαφές και ενέργειες στελεχών προς πολιτικά και όχι μόνο πρόσωπα, οργανώσεις, συνδέσμους κ.α.

                2. Να περιορίσει τον παραγοντισμό και τον αριβισμό, που διάβρωναν την ενότητα του στρατεύματος και είχαν διεισδύσει στα στελέχη του.

                3. Να παραμείνει ο ίδιος μακριά από τις παλαιές πολιτικές πεποιθήσεις του και να μην επηρεασθεί από τις προσωπικές μνησικακίες στην επιλογή των Αξιωματικών, αλλά να εργασθεί υπέρ της σωτηρίας του Έθνους.

                4. Να διατηρήσει καλές σχέσεις και αγαστή συνεργασία με τις Αμερικανική και Βρετανική Στρατιωτικές Αποστολές.

                5. Να γνωρίσει προσωπικά και από κοντά την κατάσταση του στρατεύματος και να ηγηθεί προσωπικά στον αγώνα κατά των ανταρτών.

                Είναι γεγονός ότι η στρατιωτική ιστορία δεν περιλαμβάνει πολλές παρόμοιες περιπτώσεις εκχώρησης δικτατορικών δικαιοδοσιών σε πρόσωπο δημοκρατικής χώρας. Είναι αλήθεια ότι αυτές αξιοποιήθηκαν μέχρι τη λήξη του Εμφυλίου Πολέμου προς όφελος του Έθνους.

*Ο Αρχιστράτηγος Αλέξανδρος Παπάγος στη Φλώρινα, 

αμέσως μετά την παταγώδη αποτυχία των ανταρτών να την καταλάβουν

ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΤΟΥ ΑΡΧΙΣΤΡΑΤΗΓΟΥ 

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΠΑΠΑΓΟΥ

               

                Από τότε που ο Αρχιστράτηγος ανέλαβε τη διοίκηση των Ενόπλων Δυνάμεων μέχρι την 29η Αυγούστου 1949 με τη σταθερή και εθνική στάση του, επέβαλε σε όλα τα στελέχη αφοσίωση στο καθήκον και ενέπνευσε αυτοπεποίθηση και πίστη στη νίκη. Επανέφερε την πειθαρχία στον στρατό, απομακρύνοντας τους ακατάλληλους Αξιωματικούς, επέβαλε το επιθετικό πνεύμα και οδήγησε τις Μονάδες σε επιθετικές ενέργειες, ενώ στέρησε από τα ανταρτικά τμήματα την πρωτοβουλία, καταδιώκοντάς τα χωρίς διακοπή, ημέρα και νύκτα. Είναι χαρακτηριστική  η διαταγή του, που εξέδωσε στις 2 Φεβρουαρίου 1949, με την οποία καυτηρίαζε τις παραλείψεις των διοικήσεων κατά το παρελθόν: «Διέταξα την αντικατάσταση ορισμένων διοικήσεων και καθιστώ γνωστό ότι θα λάβω τα πιο σκληρά μέτρα σε βάρος εκείνων των Διοικητών, οι οποίοι δεν αντιλαμβάνονται τους κινδύνους που διατρέχει το Έθνος μας και δεν αναπτύσσουν την επιβαλλόμενη δραστηριότητα και ευκαμψία απέναντι σε κάθε πρόβλημα που αντιμετωπίζουν. Όποιος αποδεικνύεται ότι δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του αγώνα, θα παραχωρεί τη θέση του σε άλλον, ικανότερο. Πιστεύω στη νίκη. Πιστεύω ότι τα μέσα που διαθέτουμε επαρκούν για να βελτιώσουμε την κατάσταση και να αφαιρέσουμε την πρωτοβουλία από το συμμοριτισμό. Αξιώνω από όλους πλήρη κατανόηση, αντίληψη ευθυνών, καθήκοντος και επιθετικότητα...».

                Δεν δίστασε την παραπομπή στο Στρατοδικείο Ανώτατου Αξιωματικού για τις παραλείψεις, κατά την κατάληψη του Καρπενησίου από τους αντάρτες. Με τις επιθεωρήσεις που πραγματοποίησε στις Μονάδες, μετέδωσε προσωπικά το πνεύμα της διαταγής του και διαβεβαίωσε τα στελέχη ότι η παραμονή και η εξέλιξή τους στο στράτευμα ήταν συνάρτηση μόνο της επαγγελματικής ικανότητας και της τύχης τους στη διεξαγωγή των επιχειρήσεων. Στις Μονάδες μεταδόθηκε νέο πνεύμα και ορμή για την επίτευξη της νίκης. Δόθηκε ιδιαίτερη βαρύτητα στην εκπαίδευση του προσωπικού και στα στελέχη παγιώθηκε το αίσθημα ευθύνης, ενώ πολλοί Διοικητές Μονάδων αντικαταστάθηκαν από άλλους ικανότερους.

                H διεξαγωγή των επιχειρήσεων διευθυνόταν από κοντά και το έργο των διοικήσεων τελούσε υπό άμεση παρακολούθηση. Στις τελευταίες επιχειρήσεις, στο Βίτσι και στο Γράμμο, δεν συμμετείχε ο Αρχιστράτηγος, γιατί είχε αρρωστήσει από τις 31 Ιουλίου , σε βαθμό που δεν μπορούσε να μετακινηθεί από την Αθήνα και να βρίσκεται στο Θέατρο των επιχειρήσεων. Η διοίκησή του ασκήθηκε έμμεσα με τη βοήθεια του Διοικητού Στρατιάς Δυτικής Μακεδονίας- Ηπείρου Αντιστρατήγου Κωνσταντίνου Βεντήρη, που είχε συγκροτήσει νωρίτερα, και προωθημένο κλιμάκιο συνδέσμων Αξιωματικών, το οποίο τον ενημέρωνε με υπομνήματα και ελάμβανε τις διάφορες διαταγές.

*Εικόνα από τις μάχες του Εμφυλίου

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

               Η σοβαρότατη υπηρεσία που προσέφερε στο Έθνος ο Αλ. Παπάγος ως Αρχιστράτηγος ήταν ότι επέβαλε αυστηρότατη πειθαρχία στο στράτευμα και ειδικότερα στους Διοικητές των Σωμάτων Στρατού και των Μεραρχιών. Παράλληλα προσέδωσε επιθετικό πνεύμα και απέκτησε την εμπιστοσύνη των στελεχών και των οπλιτών για τη τελική νίκη. Οι παράγοντες αυτοί σε συνδυασμό και με την επέμβασή του στη συνεργασία με την Αμερικανική και τη Βρετανική Αποστολή και την προμήθεια νέων οπλικών συστημάτων (μαχητικά αεροσκάφη, αντιαρματικά, πυροβόλα κ.α.) επέφεραν τη νίκη του Ελληνικού Στρατού και τη λήξη του τριετούς ένοπλου αγώνα του ΚΚΕ για την κατάληψη της εξουσίας, που προκάλεσε χιλιάδες απωλειών σε μαχητές και αμάχους και ανυπολόγιστες υλικές ζημιές.

Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Πατιαλιάκας

ΠΗΓΕΣ

 1. «Εμφύλιος Πόλεμος» της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού (15ος και 16ος τόμοι).

 2. «Αντισυμμοριακός Αγώνας, 1945-1949, Γ΄ Μέρος» του Στρατηγού Δημητρίου Ζαφειρόπουλου.