1920-1922: Η ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΘΡΑΚΗ ΣΤΗΝ ΑΓΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΜΗΤΕΡΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

*Αδριανούπολη του 1921. Ο εορτασμός των Θεοφανίων στον ποταμό Έβρο

 Γράφει ο Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος  Πατιαλιάκας

                Μετά την υπογραφή της Συνθήκης του Νεϋγύ, στις 27 Νοεμβρίου 1919, μεταξύ των Συμμάχων και της Βουλγαρίας, τον Μάιο του 1920, απελευθερώθηκε η Δυτική Θράκη, η σημερινή Ελληνική Θράκη, μέχρι τον ποταμό Έβρο.

                Ο Στρατιωτικός Διοικητής της Αδριανούπολης και Διοικητής του Α΄ Οσμανικού Σώματος Στρατού Συνταγματάρχης Τζαφέρ Ταγιάρ, οπαδός των ιδεών των Νεοτούρκων, βρισκόταν σε τακτική επικοινωνία με τον Μουσταφά Κεμάλ και άλλα στελέχη των εθνικιστικών κύκλων στη Θράκη και στη Μικρά Ασία. Στις 3 Μαρτίου 1920, μετά από συμφωνία με τους παράγοντες του εθνικιστικού κινήματος στη Θράκη «Trakya- Pasaeli Mudafaa Heyet- i Osmaniyye», κατάγγειλε την ανακωχή, που είχε υπογράψει η επίσημη Οσμανική Κυβέρνηση, δήλωσε ότι δεν υπακούει πλέον στις εντολές του Σουλτάνου, του δέσμιου των Συμμάχων, διακήρυξε την ανεξαρτησία της Θράκης, της οποίας αυτοχαρακτηρίσθηκε Γενικός Διοικητής, και εξέδωσε σειρά διαταγών με σκοπό την οργάνωση της αντίστασης του μουσουλμανικού πληθυσμού της απέναντι στους εισβολείς. Η απάντηση της Κυβέρνησης της Κωνσταντινούπολης ήταν άμεση. Ο Ταγιάρ καθαιρέθηκε και αποτάχθηκε από τις τάξεις του Οσμανικού Στρατού.

*Ο Τζαφέρ Ταγιάρ, μετά την αιχμαλωσία του, με τον στρατηγό  Κωνσταντίνο Μαζαράκη 

                Παρά ταύτα ο Ταγιάρ συνέχισε τις προσπάθειες του. Αποκομμένος από τις εθνικιστικές δυνάμεις της Ανατολής ως προς τη δυνατότητα λήψης βοήθειας ο Ταγιάρ εκτιμούσε ότι τέσσερις παράγοντες μπορούσαν να επιδράσουν ευνοϊκά στον αγώνα του:

                1. Πίστευε ότι το κίνημά του θα ετύγχανε ανάλογης υποστήριξης από τη Βουλγαρία, η οποία και αυτή είχε λόγους να μην θέλει να δει τα Ελληνικά στρατεύματα να προελαύνουν και να καταλαμβάνουν την Ανατολική Θράκη.

                2. Διατηρούσε καλές σχέσεις με πολλούς Γάλλους κατώτερους Αξιωματικούς, που ήταν γνωστοί για τα ανθελληνικά τους αισθήματα, οι οποίοι υπέθαλπαν τις κινήσεις του και πιθανόν να είχαν υποσχεθεί την υποστήριξη του κινήματός του στις ανώτερες διοικήσεις των.

                3.  Έλαβε οδηγίες από τον Μουσταφά Κεμάλ να ενεργήσει έτσι στη Θράκη, ώστε η αντίδραση των Τούρκων να παρουσιασθεί ως καθολική, δηλαδή από όλες τις περιοχές, που τελούσαν υπό καθεστώς ξένης κατοχής, καθώς και διαβεβαιώσεις από τους εθνικιστικούς παράγοντες ότι ο μουσουλμανικός πληθυσμός θα υποστήριζε ένα τέτοιο εγχείρημα.

                4. Στηρίχθηκε, μετά την απόσυρση των Γαλλικών στρατευμάτων από τη Θράκη προς την Κιλικία, στις σταθμεύουσες Οσμανικές στρατιωτικές δυνάμεις στην περιοχή της Ανατολικής Θράκης, οι οποίες συγκροτούνταν σε τρεις Μεραρχίες.

*Ο Τζαφέρ Ταγιάρ. Φωτογραφία από την εφημερίδα "Νέα Ελλάς"

                Για την συμπλήρωση των Μεραρχιών αυτών στη πολεμική τους δύναμη εξέδωσε διαταγή επιστράτευσης ορισμένων ηλικιών, διαταγή για την οποία ο Γάλλος Αρχιστράτηγος Φρανσαί Ντ΄ Εσπεραί, που ομολογουμένως διέκειτο πολλές φορές ευνοϊκά προς τα συμφέροντα της χώρας μας, τον επέπληξε πολύ σοβαρά. Η προσέλευση για κατάταξη δεν υπήρξε ανάλογη των προσδοκιών των εθνικιστικών κύκλων. Μετά μάλιστα τη δημοσίευση και κυκλοφορία της ιερωνυμικής απόφασης (fetva) από τον πρωθερμηνευτή του Κορανίου την 29η Μαρτίου 1920 στην Κωνσταντινούπολη, η οποία αποκήρυσσε το εθνικιστικό κίνημα και τους παράγοντές του ως υβριστές του προσώπου του χαλίφη (και Σουλτάνου) η προσέλευση ατόνησε. Κινούμενος προς την κατεύθυνση της ενίσχυσης από τη Βουλγαρία ο Ταγιάρ στις 22 Απριλίου μετέβη στη μεθόριο, όπου συναντήθηκε με το Διοικητή της ΙΧ Βουλγαρικής Μεραρχίας. Στις 25 Απριλίου Τούρκοι εθνικιστές μετέβησαν στη Σόφια για να οργανώσουν την αποστολή δυνάμεων, ενώ ανάλογη συνάντηση έγινε και στην Αδριανούπολη. Ο Ταγιάρ ήλπιζε στην ενίσχυση με δυνάμεις του τακτικού Βουλγαρικού στρατού, αλλά και με δυνάμεις ατάκτων Βουλγάρων, οι οποίοι δρούσαν σε συνεργασία με τις Τουρκικές Τσέτες.

                Το σχέδιο αμύνης των Τούρκων προέβλεπε την αμυντική εγκατάσταση των Μονάδων τους επί της τοποθεσίας ΄Υψαλα- Μακρά Γέφυρα- Αδριανούπολη, προς απαγόρευση της επίθεσης των Ελληνικών στρατευμάτων από τον Έβρο ποταμό, και επί της τοποθεσίας Μάλγαρα- Ραιδεστός- Τυρολόη, προς απαγόρευση αποβατικής ενέργειας των Ελληνικών στρατευμάτων στα παράλια της Ανατολικής Θράκης. Για την ενίσχυση των Μονάδων του Ταγιάρ στα δύο μέτωπα εκδόθηκε στις 13 Μαΐου για δεύτερη φορά διαταγή επιστράτευσης του μουσουλμανικού πληθυσμού, η οποία απέδωσε περί τους 15.000 άνδρες και έτσι η δύναμη των Τουρκικών στρατευμάτων ανήλθε στις 23.000 άνδρες.

*Στιγμιότυπο από τις μέρες της απελευθέρωσης

                Στις 20 Ιουνίου 1920 ο Πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος εξουσιοδότησε τον Αρχιστράτηγο να καταλάβει την Ανατολική Θράκη, ενώ Μονάδες του Ελληνικού Στρατού στην Μικρά Ασία προέλαυναν Βόρεια και Δυτικά προς Πάνορμο, μετά την κατάληψη της οποίας θα επιχειρούσαν αποβατική ενέργεια με τη βοήθεια και του Στόλου. Παράλληλα η ΙΧ Μεραρχία υπό τον Υποστράτηγο Γεώργιο Λεοναρδόπουλο, από την περιοχή του Καράαγατς και Νοτιότερα και η Μεραρχία Ξάνθης υπό τον Υποστράτηγο Κωνσταντίνο Μαζαράκη στην περιοχή Διδυμοτείχου και Νοτιότερα θα επετίθεντο Ανατολικά προς κατάληψη της περιοχής Βουρτουδίζου (Μπαμπά Εσκί), με σκοπό να διασπάσουν στη μέση τα Τουρκικά στρατεύματα και να αποκλείσουν την Αδριανούπολη.

                Με τις συνδυασμένες επιθετικές επιχειρήσεις των Μονάδων του Ελληνικού Στρατού από την περιοχή του Έβρου προς Ανατολάς και από την περιοχή Ραιδεστού- Τυρολόης προς Δυτικά και Βορειοδυτικά τα Ελληνικά στρατεύματα έφθασαν προ της Τσατάλτζας, καταλαμβάνοντας μέχρι τέλους Ιουλίου 1920 και απελευθερώνοντας την Ανατολική Θράκη. Οι δυνάμεις του Α΄ Οσμανικού Σώματος Στρατού, υπό τη διοίκηση του Συνταγματάρχου Τζαφέρ Ταγιάρ, διαλύθηκαν. Αιχμαλωτίσθηκαν 167 Αξιωματικοί και 3.000 οπλίτες και κυριεύθηκαν 121 πυροβόλα, 65 πολυβόλα, 14.000 όπλα και παντοειδές άλλο υλικό. Ο Ταγιάρ απεκδύθηκε τη στολή του Τούρκου Αξιωματικού και κυκλοφορούσε με πολιτικά. Με πολιτική περιβολή συνελήφθηκε τη 14/27η Ιουλίου από χωρικούς της περιοχής και παραδόθηκε στους άνδρες του 28ου Συντάγματος Πεζικού.

                Υπό την Ελληνική διοίκηση άρχισε ένα σημαντικό έργο ανασυγκρότησης και αναδημιουργίας. Τα έτη 1921 και 1922, μέχρι τη διάσπαση του μετώπου στην Μικρά Ασία, κύλησαν χωρίς σημαντικά γεγονότα από τη μεριά των Τούρκων εθνικιστών και στρατιωτικών. Η Ελληνική στρατιωτική παρουσία εξασφάλισε ισοπολιτεία και ισονομία για τους χριστιανούς και μουσουλμάνους κατοίκους της περιοχής και την ειρηνική, χωρίς τρομοκρατία, διαβίωση των Ελληνικών πληθυσμών. Σποραδικά γεγονότα, που διαδραματίζονταν κυρίως στην Βουλγαρο- Οσμανική Μεθόριο, από Τούρκους και Βουλγάρους ατάκτους, που εισέρχονταν στην περιοχή για να πλιατσικολογήσουν από τους μεθοριακούς πληθυσμούς, αντιμετωπίζονταν άμεσα από τα Ελληνικά στρατεύματα.

*Ο ιερός ναός των Αγίων Θεοδώρων στα Κάραγατς Αδριανούπολης

                Μετά τη διάσπαση του μετώπου στην Μικρά Ασία και την επακολουθήσασα καταστροφή, στις 28 Σεπτεμβρίου/11 Οκτωβρίου 1922, ημέρα υπογραφής του πρωτοκόλλου της ανακωχής στα Μουδανιά, η Διοίκηση της Ανατολικής Θράκης ανατέθηκε στον Refet Pasa (Bele). H διασυμμαχική επιτροπή στην Κωνσταντινούπολη στις 10/23 Οκτωβρίου του υποσχέθηκε ότι η Ανατολική Θράκη θα εκκενωθεί από τα Ελληνικά στρατεύματα μέχρι τις 7/20 Νοεμβρίου. Στις 12/25 Νοεμβρίου οι Τούρκοι παρέλαβαν από τους  «Συμμάχους» μας τη διοίκηση της Αδριανούπολης. Εκτεταμένης κλίμακας διώξεις και ένα καθεστώς τρόμου επιβλήθηκε στους μη μουσουλμανικούς πληθυσμούς από τους εθνικιστές, που είχαν επιστρέψει στη Θράκη, σε συνεργασία και με τους στρατιωτικούς.

                Η έξοδος των Ελλήνων Θρακών παρουσίαζε θέαμα, που προκαλούσε ακόμα και στον πιο ψυχρό παρατηρητή, βαθύτατη και αλγεινότατη εντύπωση. Κατά κακή σύμπτωση, ραγδαία βροχή και χαλάζι έπλητταν τους ατυχείς πληθυσμούς, που χρησιμοποιούσαν ένα προβληματικό οδικό δίκτυο στην κίνησή τους προς τον Έβρο. Έφευγαν εγκαταλείποντας τα πάντα με την ελπίδα ότι μετά την απομάκρυνση των γυναικόπαιδων θα μπορούσαν να διασώσουν τα σιτηρά και τα ζώα τους, χωρίς να υπολογίζουν τις ένοπλες Τουρκικές συμμορίες. Ακόμα τραγικότερη ήταν η θέση των αγροτικών πληθυσμών, οι οποίοι σχηματίζοντας καραβάνια διέσχιζαν διάφορες περιφέρειες με διεύθυνση προς τον Έβρο, σύροντας τον σταυρό του μαρτυρίου. Κάτω από αυτές τις τραγικές συνθήκες έλαβε χώρα η έξοδος των κατοίκων της Ανατολικής Θράκης, που κατοικούσαν την περιοχή αυτή από αμνημονεύτων χρόνων. Αναγκάσθηκαν να εγκαταλείψουν την γη των πατέρων τους, με την οποία συνδέονταν με άρρηκτους οικογενειακούς, ιστορικούς και εθνολογικούς δεσμούς.

*Έλληνες αξιωματικοί στο απελευθερωμένο Διδυμότειχο. Αρχείο Γ. Βασιλειάδη

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

                Πιθανόν εάν η Επανάσταση του 1922, μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, ελάμβανε άμεσα μέτρα ενίσχυσης του Στρατού Θράκης, σε συνδυασμό και με τον Στόλο, που ήλεγχε τα Στενά και την Προποντίδα, να σωζόταν η Ανατολική Θράκη, καθόσον ο Κεμάλ δεν διέθετε πολεμικά πλοία για την διαπεραίωση των στρατευμάτων του στην Ανατολική Θράκη.

«Πάψε το θρήνο ακριβή μου λιγόκαρδη

και γέλα και στήσε χορό.

-Ζω. Δε με βλέπεις;

Τραγούδησε όλο χάρη

Θριάμβου παιάνα».

             

έγραψε στο ποίημά του «ένας για όλους» ο Νικόλαος Πορόντης, που γεννήθηκε στην Καλλίπολη της Ανατολικής Θράκης το 1870, αφού στη Θράκη ανήκει το προνόμιο της μακρότερης σε διάρκεια Τουρκικής Κατοχής, που κράτησε πεντέμισι αιώνες.

       Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος  Πατιαλιάκας

ΠΗΓΕΣ

1. «Επιχειρήσεις εις Θράκην» της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού.

2. Συνέντευξη στον Ρ/Σ της Εκκλησίας του Ιακ. Ακτσόγλου, καθηγητή του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης.