Η πυρπόληση της Μονής Τσούμας Δαμασίου, το 1946

*Η κατάληψη της Μονής Τσούμας, στην ειδησεογραφία του Τύπου

                Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

                Η Μονή Τσούμας, στη Θεσσαλία ήταν ένα ονομαστό μοναστήρι, αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Βρίσκεται κοντά στο Δαμάσι δυτικά του Τυρνάβου. Χτίστηκε γύρω στα 1765. Υπέστη κατά καιρούς πολλές καταστροφές. Το 1897 είχε καεί και ανακαινίστηκε την ίδια χρονιά. Σώζεται μόνο το Καθολικό. Η τελευταία καταστροφή που υπέστη ήταν κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, το 1946 και μάλιστα από τις δυνάμεις του εθνικού στρατού, που πραγματοποίησε επίθεση για να εξοντώσει μια ομάδα ανταρτών, που είχε οχυρωθεί εκεί.

                Σε κάθε περίπτωση ένας εμφύλιος πόλεμος είναι πάντα σκληρός και για τους ανθρώπους και για τα μνημεία…

                Τα δραματικά γεγονότα περί την Μονή Τσούμας, εξελίχθηκαν τον Ιούλιο του 1946, όταν στις δυνάμεις του στρατού έφτασαν πληροφορίες ότι εκεί υπήρχαν αντάρτες. Η περιοχή δεν ήταν άγνωστη στους αντάρτες. Από την εποχή της Εθνικής Αντίστασης δρούσαν εκεί ομάδες ανταρτών. Τα δάση και τα βουνά της περιοχής επιτρέπουν τη δημιουργία αντάρτικου.

                Έτσι αποφασίσθηκε να εκκαθαρισθεί η περιοχή από τις δυνάμεις των ανταρτών.

*Η περιοχή του Δαμασίου

                Στις 21 Ιουλίου 1946, ημέρα Κυριακή στις 9 μ.μ. ο 3^ος λόχος του 526 Τάγματος Πεζικού διατάχθηκε να ξεκινήσει από την Ελασσόνα με αυτοκίνητα για να αναλάβει την κύκλωση της Μονής Τσούμας Δαμασίου, όπου κατά τις πληροφορίες κρύβονταν αντάρτες.       

                 Ο λόχος που ανέλαβε την αποστολή διέθετε 4 αξιωματικούς και 60 οπλίτες. Χωρίσθηκε σε τέσσερις ομάδες.  Ήταν η ομάδα του ανθυπολοχαγού Οικονόμου και η ομάδα του ανθυπολοχαγού Μοσχονάκη, που επιβιβάσθηκαν στα αυτοκίνητα στο χωριό Μελογούστα. Με νυχτερινή πορεία διατάχθηκαν αφού περάσουν από το χωριό Βλαχογιάννη, να καταλάβουν σε κάπως μεγάλη απόσταση από τη Μονή, θέσεις. Δυτικά της Μονής η ομάδα Οικονόμου και βόρεια της Μονής η ομάδα Μοσχονάκη.

                Το τμήμα που διοικούσε ο ανθυπολοχαγός Λεβάκος αποβιβάσθηκε στο Δαμάσι και κινήθηκε να καταλάβει θέσεις νότια της Μονής και το τμήμα υπό τον λοχαγό Απ. Δελαγραμμάτικα στο οποίο μετείχαν και χωροφύλακες υπό τον ταγματάρχη Χωροφυλακής Σύρμο, κατέλαβε θέσεις στα υψώματα δυτικά του Δαμασίου και ανατολικά της Μονής.

                Όλα τα τμήματα κινήθηκαν βάσει σχεδίου και μετά από κοπιαστική πορεία κατέλαβαν τις θέσεις τους στις 4.30΄ τα ξημερώματα της 22^ας Ιουλίου 1946.

                Οι αντάρτες αντιλήφθηκαν την επιχειρούμενη κύκλωση. Μόλις ξημέρωσε προσπάθησαν να διαφύγουν, διασπασμένοι σε ομάδες των 2-3 ανδρών. Μια ομάδα τεσσάρων ανταρτών προσπαθώντας να διαφύγει στις 5.30 π.μ. προς την κατεύθυνση του Δαμασίου, έπεσε επάνω στις θέσεις των στρατιωτών του Δελαγραμμάτικα. Ανταλλάχτηκαν πυροβολισμοί και οι αντάρτες υποχώρησαν προς τη Μονή. Ένας από τους αντάρτες αυτούς ήταν έφιππος. Ένας αντάρτης έπεσε νεκρός από σφαίρες του τμήματος Οικονόμου και ένας άλλος από σφαίρες του τμήματος Λεβάκου. Ένας τρίτος αντάρτης έχασε τη ζωή του από σφαίρες των χωροφυλάκων, προσπαθώντας να διαφύγει.

*Η Μονή Τσούμας σήμερα

                Στις 6.30 π.μ. οι στρατιώτες προωθήθηκαν και κατέλαβαν θέσεις πιο κοντά στο παλιό μοναστήρι. Εν τω μεταξύ έφτασαν και ενισχύσεις στρατού και χωροφυλακής από τα Τρίκαλα και στένεψε η κύκλωση της Μονής, όπου είχαν καταφύγει και οι υπόλοιποι αντάρτες.

                Το τμήμα Δελαγραμμάτικα άρχισε να προωθείται προς την κατεύθυνση της Μονής επιδιώκοντας να πάρει επαφή με τα άλλα τμήματα του στρατού. Εν τω μεταξύ βλέποντας την κατάσταση, ο λοχαγός Δελαγραμμάτικας έστειλε σύνδεσμο στην Ελασσόνα ζητώντας να αποσταλούν όλμοι, γιατί οι αντάρτες στη Μονή είχαν καλή οχύρωση μέσα στα οικήματα.

                Στις 12 το μεσημέρι τα τμήματά του είχαν φτάσει στα υψώματα της Μονής Τσούμας, ενώ τμήμα εφόδου υπό τους ανθυπολοχαγούς Οικονόμου, Λεβάκο και Μοσχονάκη, επιχείρησε να εισδύσει μέσα στον περίβολο του μοναστηριού. Στην επιχείρηση αυτή σκοτώθηκε ο στρατιώτης Λάζαρος Κούρτης, τραυματίσθηκε σοβαρά ο δεκανέας Πιερίδης Ν. και ο ανθυπολοχαγός Μοσχονάκης ελαφρότερα. Ο Δελαγραμμάτικας βλέποντας τη δυσκολία του εγχειρήματος διέταξε υποχώρηση, με στενή όμως κύκλωση της Μονής, μέχρι να έρθουν οι όλμοι.

                Τελικά στις 4 μ.μ. κατέφθασε ο διοικητής του Τάγματος με ένα όμως σωλήνα όλμου και ενίσχυση 20 ανδρών. Άρχισε η βολή όλμου, αλλά απέτυχαν να καταστρέψουν το κτίριο της εκκλησίας, όπου είχαν συγκεντρωθεί οι αντάρτες.

                Στις 6.30 μ.μ. ένα τμήμα υπό τον διοικητή του Τάγματος άρχισε σκληρή μάχη, που κράτησε δύο ώρες. Οι αντάρτες αντιστέκονταν με επιτυχία στις επιθέσεις του στρατού, που τελικά κατόρθωσε να καταλάβει το οίκημα χρησιμοποιώντας χειροβομβίδες και δραστικά πυρά.

                Από την επίθεση αυτή βρέθηκαν τέσσερα πτώματα ανταρτών, ενώ οι υπόλοιποι άγνωστου αριθμού, πιθανόν να κάηκαν όταν ανατινάχθηκε η εκκλησία και πυρπολήθηκε, γιατί πήραν φωτιά τα αποθηκευμένα πυρομαχικά των ανταρτών. Αναγνωρίσθηκε ανάμεσα στα πτώματα και το πτώμα του αρχηγού της ομάδας των ανταρτών Β. Οικονόμου. Ο Οικονόμου είχε βγει πρόσφατα από τις φυλακές βάσει του νόμου της κυβέρνησης Σοφούλη για τα μέτρα ειρήνευσης. Από τους αντάρτες αναγνωρίσθηκε μόνο ο Ιωάννης Κολιός από τους Φιλιάτες Ηπείρου, που είχε αποφυλακισθεί από τις φυλακές Βόλου. Η εκκλησία είχε γίνει μια κόλαση. Φωτιά και θάνατος. Αδελφοκτονία!

                Τη Δευτέρα το βράδυ, οι στρατιώτες που είχαν περπατήσει από 8 έως 10 ώρες, ήταν νηστικοί και κατάκοποι. Τα υπηρεσιακά έγγραφα λένε ότι το ηθικό τους ήταν ακμαίο. Αλλά η ψυχή ενός εκάστου ξέρει τι συναισθήματα τους πλημμύριζαν τις ώρες εκείνες, που χυνόταν αίμα…

                Οι ημέρες εκείνες του 1946 ήταν γεμάτες από γεγονότα. Το αντάρτικο είχε αρχίσει να δυναμώνει. Ο στρατός προσπαθούσε να ελέγξει την κατάσταση…

                Στρατιώτες και χωροφύλακες εκείνες τις μέρες βρέθηκαν σε δραματική κατάσταση, που περιγράφεται στο Ημερολόγιο του Τάγματος. Τα τμήματα είχαν καταπονηθεί από τις συνεχείς πορείες. Τα σχόλια, ακόμα και στο υπηρεσιακό Ημερολόγιο του Τάγματος, δεν αποφεύχθηκαν, για τις  συνεχείς διαταγές κίνησης και επιχειρήσεων.

                «Αυτά διατάσσουν όσοι δεν έχουν επίγνωσιν της καταστάσεως του εδάφους, των δυνάμεών μας και του τρόπου δράσεως των συμμοριτών αν και επανειλημμένως επ’ αυτών έχομεν αναφέρει».

Στόχος οι Σταθμοί Χωροφυλακής των χωριών

                Ειδικά οι σταθμοί της Χωροφυλακής, λόγω της υποτυπώδους οργάνωσης του κράτους, στην αρχή του εμφυλίου θεωρήθηκαν εύκολοι στόχοι για τους αντάρτες με στόχο κυρίως την αρπαγή εφοδίων (όπλα και πυρομαχικά, κλινοσκεπάσματα και άρβυλα). Αξίζει να σημειωθεί βάσει επίσημων στοιχείων στη Θεσσαλία μόνο, στον τρίμηνο Απριλίου- Ιουνίου 1946, είχαν σημειωθεί 21 επιθέσεις εναντίον Σταθμών Χωροφυλακής. Το ίδιο διάστημα η Χωροφυλακή είχε 29 νεκρούς και 8 συλληφθέντες. Τον Ιούλιο του 1946 σημειώθηκαν στη Θεσσαλία μόνο, 18 επιθέσεις εναντίον Σταθμών Χωροφυλακής με 10 νεκρούς και 34 συλληφθέντες αιχμαλώτους.

*Η περιοχή της Αγριλιάς.

                Στις 8 Ιουλίου 1946 οι αντάρτες προσέβαλαν το Σταθμό Χωροφυλακής Αγριλιάς Τρικάλων (σήμερα γνωστή ως Αγρελιά), με αποτέλεσμα να πέσει νεκρός ένας χωροφύλακας και να τραυματισθούν δύο. Ο οπλισμός και τα πυρομαχικά του Σταθμού πέρασαν στα χέρια των ανταρτών.

                Στις 10 Ιουλίου ο ανθυπολοχαγός Γκαράνης ανέφερε στη διοίκηση του Τάγματος ότι αυτομόλησε στους αντάρτες ένας στρατιώτης παίρνοντας μαζί του το όπλο του με τρείς γεμιστήρες. Ήταν σκοπός στο απόσπασμα της Βελανίδας.

                Εκείνη τη μέρα υπήρχαν και άλλα άσχημα νέα για το Τάγμα. Ένας ενωμοτάρχης και ένας χωροφύλακας που έφτασαν εκεί ανέφεραν ότι στην περιοχή Φλαμπουράσι (γνωστό σήμερα ως Φλαμπουρέσι) απόσπασμα της Χωροφυλακής δυνάμεως 45 ανδρών συνεπλάκη με ανταρτική δύναμη 200 ανδρών, που ήταν οπλισμένοι κυρίως με αυτόματα. Οι χωροφύλακες δεν μπόρεσαν να αντισταθούν. Οι περισσότεροι τραυματίσθηκαν και συνελήφθησαν αιχμάλωτοι. Οι αντάρτες τους πήραν τον οπλισμό, τα πυρομαχικά και άλλα χρήσιμα είδη και τους άφησαν ελεύθερους. Το απόσπασμα διαλύθηκε και τελικά κατευθύνθηκε προς τα Τρίκαλα. 

*Το Κεφαλόβρυσο

«Απαλλοτρίωσε» το ξυνόγαλο!!!

                Οι αντάρτες είχαν μόνιμο το πρόβλημα της τροφοδοσίας. Γι’ αυτό φαντάζει ως αστεία η πληροφορία στην αναφορά του ανθυπολοχαγού Ευάγγελου Γκαράνη, ότι στη θέση Καλούδα του Κεφαλόβρυσου Ελασσόνας, εμφανίσθηκε ένας ένοπλος αντάρτης στο ποιμνιοστάσιο του προέδρου της κοινότητας Κεφαλοβρύσου και αφαίρεσε το… ξυνόγαλο!!! Η πείνα στα αντάρτικα, ήταν τρομερή…

                Από την άλλη μεριά και οι στρατιώτες καταπονημένοι είχαν ανάγκη ψυχαγωγίας. Στις 6 Ιουλίου 1946 στην έδρα του 526 Τάγματος Πεζικού έφτασε η μουσική της Φρουράς Τυρνάβου για να παίξει στην χοροεσπερίδα που οργανώθηκε εκεί. Οι εισπράξεις διατέθηκαν για τη βελτίωση του συσσιτίου των στρατιωτών.

                Τα γεγονότα ήταν όπως είπαμε πυκνά, τις περισσότερες φορές όμως τραγικά…

 *Η Βερδικούσα

Η επίθεση στη Βερδικούσα και στην Καρυά

                Στις 13 Ιουλίου, τις πρωινές ώρες ομάδα 150 ανταρτών επιτέθηκε στο Σταθμό Χωροφυλακής Καρυάς, που τον υπεράσπιζαν 1 υπενωμοτάρχης και 8 χωροφύλακες. Η μάχη κράτησε ως το μεσημέρι. Τελικά έχασε τη ζωή του ο υπενωμοτάρχης και αγνοούνταν η τύχη των υπόλοιπων χωροφυλάκων. Το κτίριο του Σταθμού ανατινάχθηκε. Η Διοίκηση Χωροφυλακής ζήτησε να κινηθούν τμήματα του στρατού, αλλά στο Ημερολόγιο του 526 Τάγματος Πεζικού διαβάζουμε: «Αυτό όμως είναι αδύνατον να γίνη από τα ημέτερα τμήματα καθ’ όσον, τόσον πολύ έχουν εξαντληθεί από τας αϋπνίας και συνεχείς συντόνους πορείας, που είναι αδύνατον να προσφέρουν το ελάχιστον».

                Εν τω μεταξύ στις 14 Ιουλίου 1946, περίπου 150 αντάρτες επιτέθηκαν  και πυρπόλησαν το σταθμό Χωροφυλακής της Βερδικούσας. Ένας χωρικός που κατάφερε να διαφύγει τραυματισμένος, ανέφερε στο Τάγμα ότι εκτός του Σταθμού χωροφυλακής οι αντάρτες πυρπόλησαν το σπίτι του προέδρου της κοινότητας, απήγαγαν επίσης ένα ενωμοτάρχη, ένα χωροφύλακα και το δάσκαλο. Δύο χωροφύλακες έχασαν τη ζωή τους, τρείς τραυματίσθηκαν, δύο χωρικών αγνοούνταν η τύχη τους…

                Ο υπολοχαγός Γιακουμάκης σε έκθεσή του αναφέρει ότι έχασαν τη ζωή τους οι ιδιώτες Μιχαλές Ιωάννης, Αγριόδημος Ιωάννης και Παλιούρας Γρηγόριος. Αιχμαλωτίσθηκαν ο υπενωμοτάρχης Τσιμόγιαννος Παν. σταθμάρχης της Βερδικούσας, και οι χωροφύλακες Ασημακόπουλος Αλ. Λάμπρος Στάθης, Μουτζουρίδης Γεώργ. Μπραβάκος Νικ. Παπαδόπουλος Γεώργ. και ο δημοδιδάσκαλος Σούμας Ιωάννης. Όλοι πλην του δασκάλου είχαν τραυματισθεί ελαφρά. Επίσης τραυματίες ήταν οι χωροφύλακες Λιάγκουρας Όθων και Σπηλιωτόπουλος Ανδρέας και ο πρόεδρος της κοινότητας Μηλιώνης Δημήτριος.

                Οι αντάρτες πήραν διάφορα πράγματα από την κωμόπολη Βερδικούσα που τα φόρτωσαν σε περίπου 30 μεταγωγικά ζώα. Τους ακολούθησαν επίσης οι οικογένειες 16 ανταρτών, στα βουνά.

                Ήταν ακόμα 1946… Ο εμφύλιος αργούσε να τερματισθεί. Έμελλε να χυθεί ακόμα πολύ αίμα ελληνικό από χέρια ελληνικά και να καταστραφούν πολλές υποδομές της χώρας. Η χώρα ζούμε στον αστερισμό μιας προαιώνιας κατάρας…

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

ΠΗΓΗ

*Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού

*Τύπος εποχής