Γεώργ. Προκοπίου: Ζωγράφιζε μέσα στη φωτιά των μαχών

*Ο Γεώργιος Προκοπίου στο εργαστήριο του

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

          Ο ζωγράφος Γιώργος Προκοπίου, είναι στην κυριολεξία, ένας από τους πιο «μπαρουτοκαπνισμένους» καλλιτέχνες μας. Γεννήθηκε στο Μπουρνόβα της Σμύρνης το 1876 και από το 1912 μέχρι το Δεκέμβριο του 1940, πήρε μέρος σε όλους τους πολεμικούς αγώνες της Ελλάδας.   

          Την πρώτη πολεμική του περιπέτεια ο Προκοπίου την είχε στις 31 Ιουλίου 1913 βόρεια του Μελένικου όταν είχε μια δυσάρεστη συνάντηση με Βούλγαρους κομιτατζήδες. Συνοδευόμενος από ένα δεκανέα και δύο στρατιώτες των ευζώνων, είχε βγει με άλογο στα πέριξ, για να συγκεντρώσει οπτικό υλικό κυρίως φωτογραφίες αλλά και σκίτσα, που θα χρησιμοποιούσε στους ζωγραφικούς πίνακές του.

          Είχαν ξεμακρύνει κάπως σε μια δασωμένη χαράδρα, όταν δέχθηκαν την επίθεση των κομιτατζήδων που ενέδρευαν εκεί. Τρείς σφαίρες χτύπησαν το άτυχο άλογο του και το σκότωσαν.

          Ο δεκανέας και οι στρατιώτες αμέσως ανταπέδωσαν τα πυρά. Ο ίδιος ο Προκοπίου τράβηξε το πιστόλι του και άρχισε να πυροβολεί και αυτός. Η μάχη με ανταλλαγή σφοδρών πυροβολισμών κράτησε περίπου μισή ώρα. Οι κομιτατζήδες τελικά τράπηκαν σε φυγή και οι εύζωνοι τους καταδίωξαν, σκοτώνοντας κάποιους Βούλγαρους. Εν τω μεταξύ ο Προκοπίου πρόλαβε να τραβήξει και μερικές φωτογραφίες. 

*Η συμπλοκή του με τους κομιτατζήδες στις εφημερίδες

          Την ίδια περίοδο είχε επισκεφθεί το Μελένικο και ο μεγάλος Ελβετός φωτογράφος Μπουασονά, συνοδευόμενος από τον διευθυντή του Μουσείου Καλών Τεχνών της Γαλλίας Μποκ. Πήρε και αυτός πολλές φωτογραφίες, γιατί όπως είχε γράψει ο δημοσιογράφος Β. Κατωπόδης στην εφημερίδα «Πατρίδα», το Μελένικο είχε μεγάλη αρχαιολογική αξία επειδή ήταν η μόνη, καθαρά βυζαντινή πόλη που διασώζονταν έως τότε. Υπήρχαν σπίτι με ηλικία χιλίων ετών!!! Στις προσόψεις μερικών από τα σπίτια αυτά υπήρχε ο δικέφαλος αετός, το έμβλημα των βυζαντινών αυτοκρατόρων. Οι Μελενικιώτες είχαν χαρίσει στον Βασιλέα Κωνσταντίνο μια βυζαντινή σπάθη μεγάλης αξίας και τοπικό κρασί, ηλικίας 50 ετών!!!

          Ας επανέλθουμε όμως στο ηρωικό ζωγράφο Γιώργο Προκοπίου. Γεννήθηκε όπως είπαμε στο προάστιο της Σμύρνης το 1876. Σπούδασε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα κοντά στους μεγάλους ζωγράφους Νικηφόρο Λύτρα και Γεώργιο Ροϊλό. Το 1904 πρώτευσε στον Διεθνή Διαγωνισμό Προσωπογραφίας του Αιθίοπα Αυτοκράτορα Μενελίκ Α΄. Τιμήθηκε με τον Μεγάλο Σταυρό του Σολομώντος και με τον Αιθιοπικό Αστέρα. Τοποθετήθηκε ως ιδιαίτερος ζωγράφος της Αυλής της Αντίς Αμπέμπα.

 

*Πίνακας και φωτογραφία του Γιώργου Προκοπίου από το μέτωπο της Μικράς Ασίας

Παράτολμος ζωγράφος

          Όταν ξέσπασαν οι Βαλκανικοί πόλεμοι, ακολούθησε τον ελληνικό στρατό ζωγραφίζοντας πίνακες από τις μάχες στα μέτωπα. Έτσι είχε και την περιπέτεια που προαναφέραμε.

          Αργότερα πήρε μέρος στον πόλεμο της Μικράς Ασίας. Στα χέρια του κρατούσε κινηματογραφική μηχανή και την παλέτα του ζωγράφου. Η παρουσία στη Μικρά Ασία έγινε και με επιθυμία του αρχιστράτηγου Λεωνίδα  Παρασκευόπουλου. . Ο Προκοπίου κινηματογράφησε, σε περίπου 14.000 μέτρα φιλμ τις επιχειρήσεις στο μικρασιατικό μέτωπο από το 1920 έως το 1922.

          Επισκέφθηκε πολλά μέτωπα όπου διεξάγονταν άγριες μάχες. Παράτολμος ο ίδιος, αψηφούσε τους κινδύνους και έτρεχε στην πρώτη γραμμή θέλοντας να ζήσει τις πραγματικές συνθήκες των συγκρούσεων για να αποδώσει με το χρωστήρα του την ατμόσφαιρα του πολέμου.

          Ο συνταγματάρχης Νικόλαος Πλαστήρας, που γνώρισε τον Προκοπίου στις μάχες του Ελμαλί και του Εσκή Σεχήρ από κοντά, έγραψε στις 10 Ιουλίου 1921: «Περιτρέχων και αυτάς τας εγγυτέρας προς τον εχθρόν γραμμάς των ακροβολιστών, ευρεθείς πολλάκις εν μέσω διαρρηγνυομένων οβίδων και βροχής σφαιρών, ίνα αποτύπωση φευγαλέα ηρωικά επεισόδια δυνάμενα ν’ αποδοθώσιν εις την αιωνιότητα μόνον διά του χρωστήρος, χειριζόμενου υπό τόσον τολμηρού και ριψοκίνδυνου όσον και επιδέξιου καλλιτέχνου».

*Πίνακας του Γ. Προκοπίου, της δεκαετίας του '30. Ανήκει σε ιδιωτική συλλογή.

          Ήταν τόσο παράτολμος, που ο Γεώργιος Κονδύλης, συνταγματάρχης τότε στον τομέα των Σάρδεων, αναγκάστηκε να τον θέσει υπό περιορισμό, γιατί με τις κινήσεις του στην πρώτη γραμμή προκάλεσε έναν αιφνιδιασμό των αντιπαρατιθέμενων δυνάμεων. «Η Διοίκησις του τομέως- έγραφε ο Κονδύλης στις Σάρδεις στις 3 Μαΐου 1920- επανειλημμένως ηναγκάσθη να λάβη μέτρα περιοριστικά της τόλμης του εμπνευσμένου εραστού της τέχνης κατά τας υπερβολάς εις ας ετρέπετο εν τη προσπάθεια του να συλλαβή και αυτάς τας κινήσεις του πυροβολούντος εχθρού»!!!

            Το 1922 συνελήφθη από τους Τούρκους και καταδικάστηκε σε θάνατο, κατάφερε όμως να διαφύγει με τη βοήθεια του Γάλλου προξένου και να επιστρέψει στην Αθήνα.

          Το 1923 παρουσίασε στις αίθουσες της Σχολής Καλών Τεχνών τους 70 περίπου πίνακες που έφερε από το μέτωπο, ενώ το 1924 η ελληνική κυβέρνηση του απένειμε για τις υπηρεσίες του το μετάλλιο Στρατιωτικής Αξίας.

*Ο τελευταίος πίνακας του Προκοπίου "Το Αργυρόκαστρο"

Ο θάνατός του στα βουνά της Βορείου Ηπείρου

          Όταν η Ιταλία επιτέθηκε κατά της Ελλάδας το 1940, ο Προκοπίου ήταν 66 ετών, πάσχοντας από άσθμα και βρογχίτιδα. Προσπάθησε με κάθε τρόπο να πάει στο μέτωπο για να φωτογραφίσει και να ζωγραφίσει. Παντού έβρισκε κλειστές πόρτες.  Έτσι έστειλε επιστολή από το εργαστήριό του επί της οδού Nικηφόρου Θεοτόκη στον πρωθυπουργό Ιωάννη Μεταξά στις 18 Νοεμβρίου 1940, υπογραμμίζοντας, ότι ήδη τα δύο παιδιά του ήταν στρατευμένα και ότι ο ίδιος αισθάνεται ντροπή να μένει στην Αθήνα, όταν άλλοι δίνουν το αίμα τους για την πατρίδα.

          Η άδεια δόθηκε και με συνοδευτική επιστολή του αρχιστράτηγου Αλέξανδρου Παπάγου προς τους διοικητές των μεγάλων μονάδων να διευκολύνουν τον Προκοπίου.

          Έφυγε αμέσως για τα πεδία των μαχών και άρχισε την φωτογράφηση και τη ζωγραφική από τις μάχες με τους Ιταλούς και από την καθημερινότητα των φαντάρων.

          Το κρύο και οι κακές συνθήκες διαβίωσης τον νίκησαν. Οι κακουχίες του μετώπου τον εξάντλησαν στη Βόρεια Ήπειρο. Αρρώστησε και κάπου στο Τεπελένι, άφησε την τελευταία πνοή του, στις 20 Δεκεμβρίου 1940.

*Πίνακας του Γ. Προκοπίου από τον πόλεμο της Μικράς Ασίας

          Δυστυχώς από τα έργα που πρόλαβε να ζωγραφίσει στην Βόρεια Ήπειρο, διασώθηκε μόνο ένας πίνακας που απεικονίζει το Αργυρόκαστρο.

          Για το τι συνέβη τότε ο εγγονός του Γ. Α. Προκοπίου, επίκουρος καθηγητής στο ΕΜΠ είχε γράψει στο ένθετο της «Επτά Ημέρες» της  «Καθημερινής» στις 26 Οκτωβρίου 1997:

          «Από τα έργα που ζωγράφισε ο Γιώργος Προκοπίου στο μέτωπο της Αλβανίας σώθηκε μόνο ένα· το «Αργυρόκαστρο». Καθώς ήταν ατέλειωτο όταν ο καλλιτέχνης αρρώστησε, στερέωσε το τελάρο με την «καλή» πλευρά του μέσα στο καπάκι της μεγάλης κασετίνας του και με τρόπο που φαινόταν μόνον η πλάτη του έργου, ένας σκούρος μουσαμάς. Έτσι δεν έγινε αντιληπτό από τους άγνωστους εκείνους που λεηλάτησαν τις αποσκευές του από το στρατιωτικό αυτοκίνητο που τον έφερνε, νεκρό πια, στο σπίτι του στις 21 Δεκεμβρίου 1940».

          Αυτός ήταν ο εκλεκτός ζωγράφος, φωτογράφος και κινηματογραφιστής, αλλά και μεγάλος πατριώτης, Γιώργος Προκοπίου. Έργα του υπάρχουν στο Πολεμικό Μουσείο, στην Εθνική Πινακοθήκη και σε άλλες συλλογές.

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

*Έργο του Γιώργου Προκοπίου

*Μια είδηση από την εφημερίδα "Πατρίς" στις 18 Ιανουαρίου 1923