Φιλάρετος Βαφείδης, ο σοφός ιεράρχης

*Το βιβλίο του δρ. Σάββα Σαββίδη

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

          «Τύχη αγαθή» υπήρξε για το Διδυμότειχο, η απόφαση του εκπαιδευτικού Σάββα Σαββίδη (έλκει την καταγωγή του από τις Σαράντα Εκκλησιές της Ανατολικής Θράκης) να αφιερώσει μια σημαντική μονογραφία, που βασίσθηκε στη διδακτορική διατριβή του, σε μια προσωπικότητα, η οποία συνδέθηκε με την πόλη αυτή σε καιρούς χαλεπούς.

          Πρόκειται για το Μητροπολίτη Φιλάρετο Βαφείδη, ο οποίος ποίμανε την περιοχή από 1899 έως το 1928.

          Ο Φιλάρετος υπήρξε σημαντική εκκλησιαστική προσωπικότητα με μεγάλο θεολογικό έργο, αλλά και έντονη παρουσία, όταν η περιοχή του κινδύνευσε από Τούρκους και Βουλγάρους, ποικιλοτρόπως.

*Το σύγγραμμα του Φιλάρετου Βαφείδη "Εκκλησιαστική Ιστορία" τόμος Α΄ 

          Η «αγαθή τύχη» δεν ήταν μόνο η συγγραφή  αυτής της μονογραφίας του Σάββα Σαββίδη, αλλά και η απόφαση του Μητροπολίτη Διδυμοτείχου Ορεστιάδος και Σουφλίου κ.κ.  Δαμασκηνού να εκδοθεί σε βιβλίο. Ευτυχής συγκυρία ήταν το γεγονός, ότι το βιβλίο αυτό παρουσιάστηκε από τον συγγραφέα, κατά την τελευταία επίσκεψη στο Διδυμότειχο του Οικουμενικού Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίου. Το βιβλίο αυτό, 400 σελίδων, έχει τίτλο «Φιλάρετος Βαφείδης, ο σοφός ιεράρχης».

          Το εξαιρετικό αυτό πόνημα, βασίσθηκε σχεδόν αποκλειστικά σε πρωτογενές υλικό για να ανασυνθέσει την εικόνα του ιστορικού παρελθόντος  τόσο της Μεγάλης Εκκλησίας, όσο και του Διδυμοτείχου. Το βιβλίο διαιρείται σε κεφάλαια, διαρθρωμένα έτσι, ούτως ώστε να καλύπτουν όλες τις πτυχές της εξέχουσας προσωπικότητας του αείμνηστου Φιλάρετου.

          Ο Βαφείδης, γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη  μάλλον το 1850. Σε ηλικία 15 ετών εισήχθη στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης και αποφοίτησε αριστούχος το 1871. Χειροτονήθηκε διάκονος και έλαβε το όνομα Φιλάρετος. Αργότερα αναδείχθηκε καθηγητής στην περίφημη αυτή Θεολογική Σχολή και χρημάτισε μεταξύ άλλων και καθηγητής του εθνομάρτυρος Χρυσοστόμου Σμύρνης (1884-1891). Ανέβηκε όλα τα σκαλοπάτια της εκκλησιαστικής ιεραρχίας, ανέλαβε κατά καιρούς σημαντικές αποστολές στο εξωτερικό.

*Το Διδυμότειχο σε γκραβούρα του 1829

          Στις 14 Μαΐου 1888 εξελέγη για πρώτη φορά Μητροπολίτης Τραπεζούντος. Κατά το σύντομο χρονικό διάστημα που εποίμανε την Μητρόπολη Τραπεζούντος, εργάσθηκε με ιδιαίτερο ζήλο και τόλμη, μεριμνώντας κυρίως για την ασφαλή διαβίωση του ποιμνίου του από τις αυθαιρεσίας των Οθωμανών, για την εύρυθμη λειτουργία των ελληνικών εκπαιδευτηρίων, για την βελτίωση της οικονομικής καταστάσεως των ελληνικών κοινοτήτων και για την εν γένει ανύψωση του πνευματικού επιπέδου και του θρησκευτικού φρονήματος του χειμαζομένου ποιμνίου του.

          Στις 10 Οκτωβρίου του 1889 η Ιερά Σύνοδος του Οικουμενικού Πατριαρχείου, τον μετέθεσε στην Μητρόπολη της Καστοριάς. Ο Φιλάρετος με τον ζήλο του, αναδιοργάνωσε το εκπαιδευτικό και κοινοτικό σύστημα της Μητροπόλεώς του, έκτισε ή και ανακαίνισε τις εκκλησίες της περιοχής, ίδρυσε νέα σχολικά κτίρια σε όλες τις βαθμίδες της εκπαιδεύσεως και γενικότερα ανύψωσε το εθνικό και εκκλησιαστικό φρόνημα.

          Σε στενή συνεργασία με το Οικουμενικό Πατριαρχείο και τις ελληνικές προξενικές αρχές του Μοναστηρίου και της Θεσσαλονίκης, ο Φιλάρετος ως εκφραστής την εποχή εκείνη της εθναρχούσας ιδεολογίας αγωνίσθηκε και αντιστάθηκε σθεναρά ενάντια στην ανθελληνική, εθνοφυλεκτική (εθνικιστική) προπαγάνδα των εξαρχικών Βουλγάρων και των Ρουμάνων, που επιχειρούσαν να προσεταιρισθούν τους Κουτσόβλαχους.

*Ο μητροπολιτικός ναός του Αγίου Αθανασίου στο Διδυμότειχο, όπως περίπου ήταν στην εποχή της αρχιερατείας του Φιλάρετου Βαφείδη 

Στο Διδυμότειχο το 1899

          Μητροπολίτης Διδυμοτείχου εξελέγη το 1899, όταν οι πρόκριτοι, οι μουχτάρηδες και οι εφοροδημογέροντες της ελληνορθόδοξης κοινότητας Διδυμοτείχου ζήτησαν εγγράφως από την Ιερά Σύνοδο του Οικουμενικού Πατριαρχείου να μεταθέσει τον Φιλάρετο στη Μητρόπολη Διδυμοτείχου ως διάδοχο του αδελφού του. Η μετάθεση του Φιλάρετου στη Μητρόπολη Διδυμοτείχου ήταν και προσωπική επιθυμία του, επειδή και ο ίδιος ήθελε να βρεθεί σε μια μικρή και ήσυχη επαρχία του θρόνου προκειμένου να αφιερωθεί απερίσπαστος και ανεπηρέαστος στις μελέτες του και στο εν γένει επιστημονικό συγγραφικό έργο του. Κατά τη διάρκεια της αρχιερατείας του κτίσθηκαν και ανακαινίσθηκαν οι εκκλησίες και τα σχολεία όλων των βαθμίδων της μητροπολιτικής περιφέρειας Διδυμοτείχου. Αναδιοργανώθηκε το εκπαιδευτικό σύστημα και το σύστημα της κοινοτικής διοικήσεως, συνεστήθη με δική του πρωτοβουλία μικτό εκκλησιαστικό και πνευματικό δικαστήριο στην έδρα της Μητροπόλεως Διδυμοτείχου.

          Ο συγγραφέας Σάββας Σαββίδης, αφιερώνει μεγάλο μέρος του έργου του στα έργα και τις ημέρες του Φιλάρετου στο Διδυμότειχο όπου εξαιτίας της εθνικής του δράσης, οι Βούλγαροι όταν κατείχαν τη Θράκη (1913-1919) εξόρισαν στη Βουλγαρία τον Φιλάρετο, αφού κατέκλεψαν διάφορα τιμαλφή του , αλλά και μεγάλης αξίας χειρόγραφά του, γνωρίζοντας ότι πρόκειται για σημαντικό συγγραφέα θεολογικών έργων.

*1912. Βούλγαροι στρατιώτες στο σιδηροδρομικό σταθμό Διδυμοτείχου

          Οι περιπέτειες της αιχμαλωσίας του στη Βουλγαρία (1917-1919) περιγράφονται από τον Σαββίδη με κάθε λεπτομέρεια βάσει των διασωθέντων εγγράφων.

          Ο Μητροπολίτης Φιλάρετος στις αρχές του 1928 πραγματοποίησε μια παλαιά επιθυμία του, όπως γράφει ο Σάββας Σαββίδης, η οποία ήταν και βασική του εκκλησιαστική αρχή, ότι δηλαδή ο επίσκοπος θα πρέπει να παραιτείται όταν αντιλαμβάνεται ότι τον εγκαταλείπουν οι φυσικές του δυνάμεις και έτσι αδυνατεί να επιτελέσει το υψηλό έργο της εκκλησιαστικής και ποιμαντικής του διακονίας. Έτσι και ο ίδιος σε ηλικία 78 ετών παραιτήθηκε από τη Μητρόπολη Διδυμοτείχου, μετά τριάντα χρόνια (1899- 1928) και αποφάσισε να ιδιωτεύσει στη Θεσσαλονίκη κοντά στους υπόλοιπους συγγενείς του. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο έκαμε δεκτή την παραίτησή του και για να τιμήσει την μεγάλη εκκλησιαστική και θεολογική προσφορά και διακονία του στην Μητέρα Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως, την 21η Φεβρουαρίου 1928 τον προήγαγε, εκλέγοντάς τον παμψηφεί στην Γεροντική Μητρόπολη Ηρακλείας.

          Ο Φιλάρετος Βαφείδης εκοιμήθη την 11η Οκτωβρίου 1933 στη Θεσσαλονίκη σε ηλικία 83 ετών. Τα οστά του Φιλάρετου έχουν εναποτεθεί από το κοιμητήριο της Ευαγγελίστριας στην κρύπτη του Μακεδονικού αγώνος, η οποία ευρίσκεται κάτω από το ιερό βήμα της εκκλησίας του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, Μητροπολιτικού ναού της Θεσσαλονίκης.

          Αξίζει να σημειώσουμε ότι ο Φιλάρετος, διαδέχθηκε στην Μητρόπολη Διδυμοτείχου τον αδελφό του Κωνσταντίνο  Βαφείδη, ο οποίος είναι θαμμένος στον μητροπολιτικό ναό του Αγίου Αθανασίου στο Διδυμότειχο. Επίσης ένας ανιψιός του θεολόγος, ο Νικόλαος Βαφείδης έζησε πολλά χρόνια στο Διδυμότειχο ως ιερωμένος αλλά και ως εκπαιδευτικός. Υπήρξε συγγραφέας πολλών μελετών για την ιστορία της πόλης του Διδυμοτείχου.

          Στην εξαίρετη αυτή συγγραφική εργασία, υπάρχει ειδικό κεφάλαιο εργογραφίας του μεγάλου και σημαντικού θεολογικού έργου του Φιλάρετου Βαφείδη, με εξέχουσα την περίφημη τετράτομη «Εκκλησιαστική Ιστορία».

          Το έργο του Σάββα Σαββίδη, ανασυνιστά με βάση έγγραφα και άλλα στοιχεία και την ιστορία της πόλης του Διδυμοτείχου κατά τα έτη 1899-1928, αλλά και πολλών προηγουμένων ετών. Είναι χρήσιμο να προωθηθεί σε όλες τις σχολικές και άλλες βιβλιοθήκες για να μαθαίνουν τα νέα παιδιά την ιστορία της πατρίδας τους.

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης