Ο ξεχασμένος σκιτσογράφος του ’40

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ http://www.kathimerini.gr/789207/article/proswpa/proskhnio/o-3exasmenos-skitsografos-toy-40

*«Βοήθεια! Μου επιτίθεται!» («Help! He’s attacking me!», στο πρωτότυπο) λέει η λεζάντα 

που συνοδεύει το σκίτσο του Κίμωνα Ε. Μαραγκού, ένα από τα πολλά που φιλοτέχνησε ο 'Ελληνας σκιτσογράφος με θέμα την ήττα των ιταλικών στρατευμάτων από τον ελληνικό στρατό. 

Από το λεύκωμα «Salute to Greece».

Γράφει ο κ. Γ.Ν. ΑΝΤΩΝΑΚΟΠΟΥΛΟΣ*

            Ο αγώνας των Συμμάχων κατά του Άξονα δεν δόθηκε μόνον στα πεδία των μαχών. Εξίσου σφοδρός υπήρξε και στο πεδίο της προπαγάνδας, με στόχο αφενός μεν την καταρράκωση του ψυχικού σθένους των αντιπάλων, αφετέρου δε τη διατήρηση υψηλού φρονήματος στις τάξεις των συμμαχικών στρατευμάτων και των δοκιμαζόμενων αμάχων.

            Προς τούτο οργανώθηκαν ειδικές υπηρεσίες, οι οποίες επεστράτευσαν σημαντικούς καλλιτέχνες, που παρά τις λίαν αντίξοες συνθήκες και τις χρονικές πιέσεις, συχνά επετύγχαναν οι φιλοτεχνούμενες εικόνες να διακρίνονται όχι μόνον για τη σαφήνεια του εμπεριεχομένου μηνύματος αλλά και για την εξαιρετική αισθητική αξία τους.

            Στην πλειάδα των καλλιτεχνών που υπηρέτησαν με το σχεδιαστικό πενάκι και τον χρωστήρα τους τις δυνάμεις των Συμμάχων, λίαν επίλεκτη θέση κατέχει ο σχεδόν ξεχασμένος σήμερα, Έλληνας εξ Αιγύπτου, Κίμων Ε. Μαραγκός (1907 - 1988).

*Ο Κίμων Μαραγκός (ΚΕΜ) σχεδιάζει

            Ο Μαραγκός υπήρξε υιός του καταγόμενου από τη Λήμνο βαμβακεμπόρου Ευαγγέλου Μαραγκού. Από παιδί έδειξε ιδιαίτερη κλίση προς τη ζωγραφική και τη δημοσιογραφία. Σε εφηβική ηλικία εξέδιδε στη γαλλική γλώσσα στην Αίγυπτο τη λίαν δυσεύρετη σήμερα σατιρική εφημερίδα Maalesh, που στην αραβική γλώσσα σημαίνει «Δεν πειράζει». Ο νεαρός Μαραγκός εικονογραφούσε ο ίδιος την εφημερίδα του, υπέγραφε δε τα σκίτσα του ως «ΚΕΜ», από τα αρχικά του ονοματεπωνύμου του, με αυτά δε έμελλε να καταστεί διεθνώς γνωστός ως ένας εκ των πλέον σημαντικών σκιτσογράφων του εικοστού αιώνα, ιδιαιτέρως δε των χρόνων του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.

Δημοσίευσε και Καβάφη

            Το 1929, το έτος που ο Κ.Π. Καβάφης κυκλοφόρησε δύο από τα καλύτερα ποιήματά του, το «’Αγε ω βασιλεύ Λακεδαιμονίων» και το «Μύρης· Αλεξάνδρεια του 340 μ.Χ.», ο ποιητής έδωσε στον Μαραγκό το μοναδικό- ίσως- αυτοσατιρικό κείμενο που έγραψε. Το κείμενο αυτό του Καβάφη δημοσιεύθηκε γαλλιστί τον Ιούλιο του ιδίου έτους στη Maalesh, συνοδευόμενο από χιουμοριστικά σκίτσα του ποιητή φιλοτεχνημένα από τον Μαραγκό.

            Τα εν λόγω σκίτσα δεν αποτελούν τα μόνα ιχνογραφήματα του μεγάλου ποιητή που φιλοτέχνησε ο Μαραγκός. Υπάρχουν τουλάχιστον άλλα δύο δημοσιευμένα, το μεν ένα στο περιοδικό La Semaine Égyptienne, το δε έτερο στο βιβλίο του Μιχάλη Περάνθη «Ο Αμαρτωλός».

*Μια συνέντευξη του ΚΕΜ στον Αλέκο Λιδωρίκη στην "Απογευματινή" το 1970

            Ένα έτος μετά τη δημοσίευση του κειμένου του Καβάφη στο περιοδικό του, ο Μαραγκός έφυγε για το Παρίσι όπου σπούδασε στην École des Sciences Politiques. Σκίτσα του δημοσιεύθηκαν εκείνη την εποχή στο Le Canard Enchaîné, στο Le Petit Parisien, στις βρετανικές εφημερίδες Daily Herald και Daily Telegraph καθώς επίσης σε περιοδικά ποικίλης ύλης. Η ενόχληση του Χίτλερ από τις αντιναζιστικές γελοιογραφίες του Μαραγκού υπήρξε τόσο μεγάλη ώστε η Γερμανία να προβεί σε επίσημο διπλωματικό διάβημα προς το υπουργείο Εξωτερικών της Γαλλίας με την αξίωση να πάψει η δημοσίευση των γελοιογραφιών του ΚΕΜ στα γαλλικά έντυπα.

*Σκίτσο του ΚΕΜ με Χίτλερ και Μουσολίνι

            Το 1939 συνέχισε τις σπουδές του στην Οξφόρδη, τις οποίες έμελλε να τελειώσει με καθυστέρηση εξαιτίας του εκραγέντος Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Τεθείς με την κήρυξη του πολέμου στην υπηρεσία του υπουργείου Πληροφοριών της Μεγάλης Βρετανίας, σχεδίασε περίπου τρεις χιλιάδες προπαγανδιστικά σχέδια, χάρις στα οποία ανεδείχθη σε έναν εκ των πλέον σημαντικών σκιτσογράφων του πολέμου.

Γνώστης του Ισλάμ

            Ιδιαίτερη καλλιτεχνική αξία παρουσιάζουν τα σκίτσα του, ως επί το πλείστον έγχρωμα, που απευθύνονταν προς τον αραβικό κόσμο και τον περσικό λαό. Στη φιλοτέχνηση των εν λόγω σχεδίων ο Μαραγκός, γνώστης του ισλαμικού πολιτισμού, χρησιμοποίησε έξοχα την παραδοσιακή τεχνοτροπία της ισλαμικής ζωγραφικής και καλλιγραφίας καθώς επίσης τη θεματολογία της επικής ποίησης των λαών της Μέσης Ανατολής.

            Ευρύτατα γνωστό κατέστη το σκίτσο του, που απεικονίζει ρακένδυτους τον Χίτλερ και τον Στάλιν, με τα τέσσερα πόδια τους... σε τρεις μπότες, να δείχνουν προς διαφορετικές κατευθύνσεις· εκάτερος κατά τις επιδιώξεις και τις έμμονες ιδέες του.

*Ο Κ. Καβάφης σε σκίτσο του ΚΕΜ

            Πολλά από τα σκίτσα που ο Μαραγκός φιλοτέχνησε κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου φυλάσσονται στο Αυτοκρατορικό Μουσείο Πολέμου (The Imperial War Museum) της Μεγάλης Βρετανίας. Mικρός αριθμός εκ των εν λόγω σκίτσων, με θέμα τους την αντίσταση των Ελλήνων κατά των στρατευμάτων του Άξονα, δημοσιεύτηκε το 1942 στο Λονδίνο, μεσούντος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, στο λεύκωμα «Salute to Greece» (Χαιρετισμός στην Ελλάδα) που επιμελήθηκε ο Σ.-Λ. Χουρμούζιος.

            Ο Μαραγκός ολοκλήρωσε και κατέθεσε τη διδακτορική διατριβή του στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης το 1946. Ετιτλοφορείτο «The Cartoon as a Political Weapon in England: 1783 - 1832» (Η γελοιογραφία ως πολιτικό όπλο στην Αγγλία: 1783 - 1832).

            Στα χρόνια που ακολούθησαν ο Μαραγκός ασχολήθηκε, εκτός από τη γελοιογραφία, και με τη συγγραφή ιστορικού περιεχομένου βιβλίων καθώς επίσης με την εικονογράφηση ποικίλων εντύπων.

            Απεβίωσε το 1988. Εκτενής νεκρολογία του δημοσιεύθηκε στη λίαν έγκυρη εφημερίδα του Λονδίνου The Independent, όπου αναγνωρίζεται η σημαντική συμβολή του στη διατήρηση υψηλού φρονήματος στους λαούς και στους στρατούς των Συμμάχων καθώς επίσης στη διαμόρφωση φιλοσυμμαχικής στάσεως στους λαούς της Μέσης Ανατολής.

* Ο κ. Γεώργιος Ν. Αντωνακόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.

Διαβάστε επίσης

*Valerie Holman: Kem’s cartoons in the Second World War. History Today, March 1, 2002, pp. 21-27.

*Kimon Evan Marengo [Kem]. Obituary. The Independent, 2 Dec, 1988.

*Συνέντευξη του ΚΕΜ στον Αλέκο Λιδωρίκη. Εφημερίδα «Απογευματινή», 27 Ιουνίου 1970.

*La Semaine Égyptienne. 25 Avril 1929, p. 4.

*Μιχ. Περάνθη: O Aμαρτωλός (Κ. Καβάφης). Μυθιστορηματική βιογραφία. Μαυρίδης, 1953, σελ. 241.

*Salute to Greece. An Anthology of Cartoons published in the British Press. Edited by S.-L. Hourmouzios. Evans Brothers Limited, London, 1942.