Ευθύνες Μπελογιάννη στην εκτέλεση Γιαννούλη το 1948;

*Ο καπετάν Γιώργος Γιαννούλης

                Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

                Ο Γιώργος Γιαννούλης, καπετάνιος των ανταρτών στο Γράμμο, είναι μια χαρακτηριστική τραγική μορφή, των μαύρων εκείνων ημερών. Δοξάστηκε από τους ομοϊδεάτες του που τον θαύμαζαν για τις πολεμικές του αρετές, αλλά εκτελέσθηκε στον τόπο των μαχών, με εντολή του Νίκου Ζαχαριάδη, γενικού γραμματέα του ΚΚΕ. Και στην υπόθεση αυτή φαίνεται να εμπλέκεται και ο Νίκος Μπελογιάννης, που η άκριτη εκτέλεσή του μετά από απόφαση στρατοδικείου, έδωσε αφορμή στην Αριστερά να τον «καθαγιάσει» αν και δεν είναι λίγες οι φωνές που ισχυρίσθηκαν ότι η ανακάλυψή του από την Αστυνομία οφειλόταν σε «καρφί» της ζαχαριαδικής ομάδας.

                Ας πάρουμε τα γεγονότα από την αρχή.

                Ο Γιαννούλης γεννήθηκε το 1915 στο Επταχώρι του Γράμμου. Το βουνό που τον γέννησε, τον άνδρωσε και τον δέχτηκε εκτελεσμένο στο χώμα του. Ο παππούς του από την πλευράς της μητέρας του ήταν Μακεδονομάχος. Για το λόγο αυτό η οικογένεια Γιαννούλη είχε στενό σύνδεσμο με την οικογένεια των Δραγούμηδων. Σπούδασε Νομικά στην Αθήνα και κατά τη διάρκεια των σπουδών του δούλευε στο γραφείο του πολιτευτή Φίλιππου Δραγούμη. Όταν στρατεύθηκε επελέγη ως υποψήφιος έφεδρος αξιωματικός στη σχολή της Σύρου, όπου παρέμεινε μετά την αποφοίτησή του ως εκπαιδευτής των νέων εφέδρων αξιωματικών.

*Το Επταχώρι του Γράμμου, όπου γεννήθηκε ο Γιώργος Γιαννούλης

                Όταν κηρύχθηκε ο ελληνοϊταλικός πόλεμος, έφυγε για το μέτωπο . Πήρε μέρος σε μάχες επί ένα εξάμηνο και λίγο πριν από την κατάρρευση του μετώπου, τραυματίσθηκε στο χέρι. Επιστρέφοντας από το μέτωπο, τοποθετήθηκε στο Νεστόριο στις υπηρεσίες επισιτισμού. Δεν έμεινε πολύ. Βγήκε γρήγορα στην Αντίσταση με εντολή του κόμματος του και αναδείχθηκε σε καπετάνιο του ΕΛΑΣ, έχοντας πάντα αντίθεση προς την γραμμή του ΚΚΕ, που ήθελε τότε αυτονόμηση της Μακεδονίας.

                Παρά την έντονη συμμετοχή του σε μάχες εναντίον των κατακτητών κινδύνευσε να εκτελεσθεί από το ίδιο το κόμμα του, το οποίο επιχειρούσε εκκαθαρίσεις στους κόλπους του, όσων διαφωνούσαν με την γραμμή της αυτονόμησης της Μακεδονίας. Έγιναν μάλιστα και δύο δίκες τότε, στελεχών στη Βουχωρίνα και το Μελάνθιο και ακολούθησαν εκτελέσεις (Μαντόπουλος, Ζήσης κ.ά.)…

*Ο Γιαννούλης το Μάρτιο του 1947, όπως τον φωτογράφησε ο δημοσιογράφος Βάσος Τσιμπιδάρος, όταν τον συνάντησε στο Γράμμο με τα μέλη της Βαλκανικής Επιτροπής Ερεύνης του ΟΗΕ (Εφημερίδα Εμπρός).

                Όταν ησύχασαν τα πράγματα, ο Γιαννούλης επέστρεψε στον Γράμμο και ανέλαβε την διοίκηση τάγματος του ΕΛΑΣ. Μετά τα Δεκεμβριανά και την Συμφωνία της Βάρκιζας, πήγε με εντολή του ΚΚΕ στο Μπούλκες στην Γιουγκοσλαβία, όπου συνέχισε την εκπαίδευσή του. Όταν άρχισε ο εμφύλιος την άνοιξη του 1946 επανήλθε κρυφά στην Ελλάδα και άρχισε την ανταρτική του δράση στο Γράμμο. Πήρε μέρος σε πολλές μάχες ανταρτών εναντίον του ελληνικού στρατού, καθιστώντας το όνομά του θρύλο μεταξύ των συντρόφων του (π.χ. επίθεση στην Αετομηλίτσα, κατάληψη της Δεσκάτης, κ.ά). Ουσιαστικά αυτός μέχρι την εκτέλεσή του κράτησε το Γράμμο, ως ανταρτοκρατούμενη περιοχή. Το 1948 διοικούσε μια ταξιαρχία ανταρτών στον Γράμμο. Γνώριζε το βουνό, στους πρόποδες του οποίου είχε γεννηθεί και μεγαλώσει, σαν το σπίτι του. Και ασκούσε σημαντική επιρροή στην περιοχή, οι κάτοικοι της οποίας δεν αμφισβητούσαν τα πατριωτικά του αισθήματα. Μέσα στο κόμμα ήταν σεβαστό στέλεχος  λόγω της μόρφωσής του και της σύνεσής του και λόγω της στρατιωτικής κατάρτισής του αλλά και της γενναιότητας που επέδειξε στα πεδία των μαχών.

*Ο στρατός παρακολουθούσε τις δραστηριότητες του Γιαννούλη. 

Απόσπασμα από το Ημερολόγιο του 503 Τάγματος Πεζικού (Αρχεία ΔΙΣ/ΓΕΣ)

                Έτσι φτάνουμε στο μοιραίο καλοκαίρι του 1948, όταν μαίνονταν οι μάχες στο Γράμμο, Ιούλιο και Αύγουστο.

                Τελικά στις 2 Αυγούστου, ο ελληνικός στρατός με αιφνιδιασμό, κατέλαβε το βραχώδες φυσικό οχυρό Κάμενικ με σκληρή μάχη 7,5 ωρών και στη συνέχεια στις 5 Αυγούστου, και πάλι αιφνιδιαστικά κατέλαβε την άλλη παρακείμενη οχυρή τοποθεσία το Γκόλιο,  διαλύοντας τα περισσότερα τμήματα της 102 ανταρτικής ταξιαρχίας και συλλαμβάνοντας αιχμαλώτους. Οι αντάρτες στριμώχτηκαν βορειότερα προς Μπάτρα και Παλαιομοναστήρι Λιόκου με αναδιάταξη των δυνάμεών τους…

                Ο Γούσιας (Γιώργος Βοντίτσιος) δεξί χέρι του Ζαχαριάδη  τηλεγραφεί στο Γενικό Αρχηγείο των αναρτών και προτείνει να συγχωνευθεί η 102 ταξιαρχία στην 103 ταξιαρχία με διοικητή τον Υψηλάντη. Το τάγμα του Παλαιολόγου να αναπτυχθεί στη Μπάτρα και επικεφαλής του τομέα να αναλάβει ο Υψηλάντης (Αλέξανδρος Ρόσιος), με επίβλεψη του επιτελάρχη υποστράτηγου Ν. Σκοτίδα. Πρότεινε επίσης, ο καπετάνιος της διαλυμένης 102 ταξιαρχίας Γιαννούλης, να τεθεί στη διάθεση του Γενικού Αρχηγείου.

                Τα μεσάνυχτα προς 15 Αυγούστου 1948, ο στρατός από τη χαράδρα μεταξύ Κούστας και Μπάτρας, αιφνιδίασε όλη τη διάταξη των ανταρτών. Ένα μέρος τους κατευθύνθηκε προς Αλβανία και άλλο προς Πικάτη. Ο Γιαννούλης συμμετέχει και πολεμά και στον αιφνιδιασμό της 15ης Αυγούστου. Σημειώνονται πολλές λιποταξίες ανταρτών. Ακόμα και η γυναίκα του Βασιλική φεύγει εγκαταλείποντας το Γράμμο. Ο Γιαννούλης γράφει εκθέσεις για την κατάσταση στο μέτωπο στις 18 και 19 Αυγούστου, αλλά πλέον δεν εισακούεται από την ηγεσία του ΚΚΕ.

*Χάρτης της περιοχής των επιχειρήσεων. Διακρίνεται το Επταχώρι, γενέτειρα του Γιαννούλη

                Η τύχη του Γιώργου Γιαννούλη είχε πλέον οριστικοποιηθεί.

                Ο Γούσιας έχει γράψει σε βιβλίο του πως ο πολιτικός επίτροπός του Λάμπρος (Νίκος Κανακαρίδης) του ανέφερε ότι πήρε διαταγή να «ανακρίνει» τον Γιαννούλη, δηλαδή προφανώς να τον εκτέλεση, και δήλωσε: «Εγώ αυτή την δουλειά δεν μπορώ να την κάνω». Ο Γούσιας είχε στείλε τον Νίκο Κανακαρίδη (Λάμπρο) με την ομάδα ασφαλείας της 670 μονάδας. Αυτός τον συλλαμβάνει και τον οδηγεί στην έδρα της 670, όπου  «ανακρίνεται» από τον δικαστή Γκαστή και τον ίδιο.

                Τον Γιαννούλη είχε αρνηθεί να συλλάβει και ο Αλέξανδρος Ρόσιος (Υψηλάντης).

                Σύμφωνα με όσα γράφει ο Ευάγγελος Αβέρωφ στο βιβλίο του «Φωτιά και Τσεκούρι», «ο Ζαχαριάδης απηυθύνετο, με χειρόγραφη επιστολή του σε έναν από τους πιο πιστούς του, τον Μπελογιάννη, πολιτικό κομισσάριο τότε της ταξιαρχίας, του καπετάν Γιαννούλη, εκείνης της ταξιαρχίας που έκαμνε στην Ήπειρο καταπληκτικές επιδρομές και ανεκούφιζε το Καταφύγιο του Γράμμου, όταν ο Εθνικός Στρατός επετίθετο εναντίον του από όλες τις πλευρές. Ο Αρχηγός, λοιπόν, έγραφε εν εξάψει προς τον Μπελογιάννη ότι «έπρεπε να αποναρκώσει τους κομμουνιστές της ταξιαρχίας και κυρίως τους πολιτικούς επιτρόπους, κομισσάριους, και να απαλλάξη τη μονάδα από τα δειλά και σπασμένα στοιχεία».

                Ο Ζαχαριάδης έλεγε  ότι τα έγραφε αυτά, γιατί είχε πληροφορηθεί από τους Πορφυρογένη και Ρούσο για την απελπιστική κατάσταση της μονάδος αυτής. Στην ίδια επιστολή του επετίθετο ακόμη κατά των μαχητών του Δ.Σ.Ε. που είχαν το θάρρος να διατυπώσουν γνώμη, και έγραφε ότι ένας μαχητής είχε πει «θα “πρεπε ο Ζαχαριάδης να “βρη τρόπο να κάνη ένα συμβιβασμό, να μη σκοτωνόμαστε άδικα», ότι άλλος είχε πει «αν μπορούσαν, ας μας δίνανε 300 δράμια ψωμί». Τέτοιοι μαχητές, συνέχιζε ο Ζαχαριάδης στην επιστολή του, «δείχνουν ότι σπάσανε, βοηθάνε το μοναρχοφασισμό, είναι προδότες του αγώνα του λαού, άχρηστοι και επικίνδυνοι. Διάλεξε τους πιο καλούς και χτύπα τη σαπίλα κατακέφαλα, να ξεριζώσεις τους τραμπουκισμούς και τις αυθαιρεσίες, να πάψουν οι λιποταξίες, και όποιος κάνει την προδοσία αυτή να πιάνεται και να καταδικάζεται δια βοής και να εκτελείται μπροστά στο λόχο…».

*Η πτώση του Κάμενικ πανηγυρίσθηκε από τον Τύπο της Αθήνας

                Και ενώ ο Μπελογιάννης είχε φτάσει στο χώρο της ταξιαρχίας Γιαννούλη, στο Γενικό Αρχηγείο ο Βασίλης Μπαρτζιώτας απευθύνθηκε στο Βαγγέλη Κασάπη (Κρίτωνα) και του είπε όπως γράφει ο ίδιος στο βιβλίο του «Ο Εμφύλιος στον Έβρο»:

                -Με οδηγό που θα σου δώσουμε θα ξεκινήσεις να πας στο Κάμενικ, στη διάταξη του ταξίαρχου Γιαννούλη. Εκεί σε συνεργασία με τον Μπελογιάννη θα προσπαθήσετε να εξακριβώσετε  το ύποπτο που κρύβεται στην ταξιαρχία Γιαννούλη. Για το σκοπό αυτό από μέρες βρίσκεται ο Μπελογιάννης εκεί και με βάση τις οδηγίες που του έχουμε δώσει  έχει συγκεντρώσει αρκετά διαφωτιστικά στοιχεία.

                Ο Κασάπης  έφτασε στην ταξιαρχία Γιαννούλη και είχε συνεργασίες με τον Μπελογιάννη, τον μόνιμο αξιωματικό της Αεροπορίας Λεωνίδα Ντρενά επιτελάρχη της ταξιαρχίας και άλλους αξιωματικούς των ανταρτών.

                Εκεί διάβασε και το γράμμα του Ζαχαριάδη για το οποίο παρατηρεί: «Ούτε λίγο ούτε πολύ, ξεκάθαρα και δίχως περιστροφές εντόπιζε τον εχθρό και παράλληλα προσανατόλιζε τον ερευνητικό μας φακό προς το στόχο Γιαννούλη, δίχως όμως να παρουσιάζει κανένα συγκεκριμένο και πειστικό στοιχείο εις βάρος του Γιαννούλη».

                Κατά την μαρτυρία του Κασάπη ο Μπελογιάννης του ανέφερε:

                -Απ’ ότι εξακρίβωσα μέχρι τώρα, όλα οφείλονται στην έλλειψη εφεδρειών, στην μη αντικατάσταση των τμημάτων και στην αφάνταστη και πέρα από τα όρια της ανθρώπινης αντοχής κούραση των μαχητών, τα πολλά και συνεχή εχθρικά πυρά και στις πάντα φρέσκες έμψυχες δυνάμεις που συνεχώς ο εχθρός ρίχνει στις γραμμές μας».

                Τα δύο κομματικά στελέχη συνέχισαν την έρευνά τους ανάμεσα στους αντάρτες και τελικά συνέταξαν έκθεση προς το Γενικό Αρχηγείο του ΔΣΕ, στην οποία μεταξύ άλλων τόνιζαν:

                «Με βάση τις προαναφερόμενες και για μας αναμφισβήτητες διαπιστώσεις μας όχι μόνο κατηγορηματικά αποκλείουμε την ύπαρξη εχθρικού δάκτυλου στην ταξιαρχία Γιαννούλη, αλλά και αταλάντευτα υποστηρίζουμε, πως η διάσπαση της διάταξης της προαναφερόμενης ταξιαρχίας οφείλεται στις αιτίες που αναφέρουμε και διόλου στη διοικητική ανεπάρκεια της διοίκησης της ταξιαρχίας». Υπογραφές Ν. Μπελογιάννης, Β. Κασάπης- Κρίτων.

*Ο Νίκος Μπελογιάννης στη γνωστή δίκη του

                Ο Μπελογιάννης έμεινε στην περιοχή ως πολιτικός επίτροπος της ταξιαρχίας και ο Κασάπης πήγε στο Γενικό Αρχηγείο και παρέδωσε την έκθεση ιδιοχείρως στον Μπαρτζιώτα, περιμένοντας, μήπως του ζητηθούν διευκρινίσεις.

                Την δεύτερη μέρα όμως του διαβιβάστηκε εντολή ότι φεύγει… για το Μπούλκες για θεραπεία των πονοκεφάλων του!!! Ο Κασάπης εκφράζει ξεκάθαρα την άποψη ότι η διαταγή να φύγει στο Μπούλκες δόθηκε γιατί η έκθεση για την υπόθεση Γιαννούλη δεν συμφωνούσε με το γράμμα του Ζαχαριάδη.

                Σε ό,τι αφορά τον Μπελογιάννη ο Κασάπης τονίζει απροκάλυπτα: «Κυκλοφορεί η φήμη ανάμεσα στους συντρόφους ότι ο Μπελογιάννης παρά την αρχικά σθεναρή του μαζί μου στάση, έκανε νερά έπειτα, στην υπόθεση Γιαννούλη».

                Και διερωτάται: Γιατί ο Μπελογιάννης δεν απομακρύνθηκε όπως ο ίδιος και να σταλεί σε διαθεσιμότητα στη Ρουμανία, όπως ο υποστράτηγος Υψηλάντης, που αρνήθηκε να συλλάβει το Γιαννούλη; Και όχι μόνο αυτό, αλλά ο Μπελογιάννης προωθήθηκε ψηλότερα και παρέμεινε το αγαπημένο παιδί των Ζαχαριάδη- Μπαρτζιώτα; Και συμπεραίνει:

                «Επαναλαμβάνω, από τότε δεν έπαυσε να στροβιλίζεται στο μυαλό μου, ότι ο Μπελογιάννης έκανε νερά. Όλα τα παραπάνω ενισχύονται και από μια άλλη υπόνοιά μου, ότι ο Μπελογιάννης από τον Ζαχαριάδη στάλθηκε σκόπιμα στην παρανομία για να πιαστεί και να εξοντωθεί κι έτσι να λείψει ένας σιωπηλός κατήγορος, ένας επικίνδυνος μάρτυρας. Σε περίπτωση  που ζούσε ο Μπελογιάννης, ποιος ξέρει, αν μετά την 6^η Ολομέλεια του 1956 δεν μεταβαλλόταν σε κατήγορο του Ζαχαριάδη».

*Ο Βαγγέλης Κασάπης (Κρίτων)

                Τελικά ο καπετάν  Γιαννούλης στις 18 Αυγούστου 1948 συνελήφθη από συντρόφους του, πέρασε από έκτακτο ανταρτοδικείο  (αν και αυτό ακόμα αμφισβητείται…) και εκτελείται δια τουφεκισμού στην περιοχή Κρυσταλλοπηγής της Καστοριάς περί τις 20 Αυγούστου 1948, λίγες μέρες  μετά την αναχώρηση (εκδίωξη στην πραγματικότητα) του Μάρκου Βαφειάδη πρωθυπουργού της κυβέρνησης του βουνού και στρατιωτικού αρχηγού των ανταρτών, από το Γενικό Αρχηγείο του Γράμμου και μέσω Αλβανίας για την Ρωσία.

*Μετά την επικράτηση του στρατού, οι εφοδιοπομπές για τα μαχόμενα τμήματα, 

περνάνε από το Επταχώρι.

                Ο επίλογο της δραματικής αυτής ιστορίας γράφηκε στις 20 Αυγούστου 1948. Σύμφωνα με αφήγηση αυτόπτη μάρτυρα, του αξιωματικού πληροφοριών της 670 μονάδας, Γιώργου Φουρκιώτη σε μια μετακίνηση του επιτελείου της 670 Μ, όταν έγινε κάποια στάση, σε μια τοποθεσία, ο αντάρτης Τάκης Σαρής  ή Θησέας (πολλοί ισχυρίζονται με εντολή του Γούσια) του έριξε μια πιστολιά από πίσω και ο Γιαννούλης έπεσε αιμόφυρτος… Ο Φουρκιώτης είπε στον Κανακαρίδη: «Τι είναι αυτά , Λάμπρο, που γίνονται;». Και αυτός όπως αφηγήθηκε ο Φουρκιώτης του απάντησε:  «Πάψε, χαζέ, θα φας και συ το κεφάλι σου…».

                Ο Αλέξανδρος Ρόσιος (Υψηλάντης) στο βιβλίο του «Στα φτερά του οράματος» Θεσσαλονίκη 2001, έγραψε ότι για τον Γιαννούλη η προανακριτική διαδικασία και μόνο υπήρξε το στρατοδικείο. Πρώτα σκότωσαν τον Γιαννούλη και μετά τον δίκασαν. Το κατεπείγον της εκδίκασης αυτής της υπόθεσης «οφείλεται» στον επικείμενο ελιγμό των τμημάτων του Γράμμου κάτω από την πίεση του εθνικού στρατού. Το πόρισμα για τον Γιαννούλη, μαζί με τα άλλα πορίσματα, δεν δόθηκαν στη δημοσιότητα!!!

*Ο Νίκος Κανακαρίδης (Λάμπρος) με στρατιωτική στολή μετά την ήττα, στο Βερολίνο. 

Δίπλα του ο γιατρός Πέτρος Κόκκαλης

                Για την εκτέλεση του Γιαννούλη και τα βαθύτερα αίτιά της έχουν διατυπωθεί πολλές εικασίες πλην εκείνων του Ζαχαριάδη, για πρακτορική στάση του καπετάνιου του ή των εικασιών του Βαγγέλη Κασάπη.

                Ο Ευάγγελος Αβέρωφ στο προαναφερθέν βιβλίο του διατυπώνει την ακόλουθη ερμηνεία: «Ο Γιαννούλης κατήγετο από τον Γράμμο, από το Επταχώρι, και υπήρξε ένας από τους πρώτους οργανωτάς του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ της περιοχής. Δεν είναι γνωστός ο λόγος, αλλά ο Ζαχαριάδης τον αντιπαθούσε πολύ. Αυτό κατ’ ουσίαν τον οδήγησε στο εκτελεστικό απόσπασμα. Η επίσημη αιτιολογία δεν είναι βέβαιη. Κατά τον Eude, στις 20 Αυγούστου 1948 θυμήθηκαν ότι το 1942 είχε λάβει μέρος σε μια εθνικιστική κίνηση, και κατεδικάσθη το 1948 με αυτό το αιτιολογικό. Κατ’ άλλους, δεν του εσυγχώρησαν τον τρόπο με τον οποίο απήντησε σε ερώτηση του Βάσου Βασιλείου- ενός των γνωστότερων σήμερα δημοσιογράφων των Αθηνών- σχετικά με την αυτονόμηση της Μακεδονίας: είχε απαντήσει κατηγορηματικά ότι το Κ.Κ.Ε. υπερημύνετο της εδαφικής ακεραιότητος της Ελλάδος. Και η δεύτερη όμως ερμηνεία δεν φαίνεται πιθανή. Η συνομιλία με τον Βασιλείου είχε γίνει την άνοιξη του 1947, όταν ομάς Ελλήνων δημοσιογράφων περιεπλανάτο στα βουνά μαζί με τους εκπροσώπους της Βαλκανικής επί τροπής, οι οποίοι επεδίωκαν να συναντήσουν τον Μάρκο. Οι Έλληνες δημοσιογράφοι συνηντήθησαν τότε με τον καπετάν Γιαννούλη. Καταδίκη λοιπόν και εκτέλεση, μετά από δέκα επτά μήνες εξαιρέτου πολεμικής του δράσεως;».

                Ο Νίκος Μέρτζος στο δικό του βιβλίο «Σβαρνούτ, το προδομένο αντάρτικο» αναφέρεται στην εκτός γραμμής του ΚΚΕ αντίδραση του Γιαννούλη στην αυτονόμηση της Μακεδονίας, γράφοντας: «Πολλοί άλλοι καπετάνιοι σκοτώθηκαν από τους συντρόφους τους με τον τρόπο αυτό. Ο Γιαννούλης όμως ήταν εξ αρχής «γραμμένος στο άλλο τετράδιο». Το Κ.Κ.Ε. δεν λησμόνησε ότι είχε κινηθεί με άλλους πατριώτες του ΕΛΑΣ να ανακόψουν τον εκσλαβισμό της Μακεδονίας το 1943. Τότε εξετέλεσε όλους εκείνους τους Μακεδόνες ΕΛΑΣίτες στην Βουχωρίνα και στο Μελάνθιο».

                Η ιστορία του Γιαννούλη βάρυνε την όλη πολιτεία της ηγετικής ομάδας του ΚΚΕ εκείνης της τραγικής εποχής και σκίασε επιπλέον την αμφιλεγόμενη προσωπικότητα του Ζαχαριάδη.

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης