Η ιστορία της ΧΙΙ Μεραρχίας και η Θράκη.

 *Το σημερινό σήμα της ΧΙΙ Μηχανοκίνητης Μεραρχίας "Έβρος". Δύο πετεινοί αλληλοσυγκρουόμενοι. Συμβολίζει την αποφασιστικότητα της Μεραρχίας να αγωνισθεί μέχρι τελικής πτώσεως του αντίπαλου, όπως ακριβώς πράττουν οι αγωνιστές πετεινοί. Εμπνευσμένο από τη "Μόρα των Αμυκλών" της αρχαίας Σπάρτης.

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

            Η ΧΙΙ Μεραρχία, που συγκροτήθηκε όταν τα ελληνικά όπλα είχαν δοξασθεί στους Βαλκανικούς Πολέμους, συνδέθηκε στενά με τη Θράκη, σε καιρούς ειρήνης και σε καιρούς πολέμων. Η έδρα της σήμερα βρίσκεται στην Αλεξανδρούπολη και η ονομασία της είναι ΧΙΙ Μηχανοκίνητη Μεραρχία Πεζικού.

            Η συγκρότηση αυτής της Μεραρχίας, που υπήρξε η αγαπημένη των Θρακών, έγινε το 1913, όταν ο ελληνικός στρατός, το 1912-13 διπλασίασε την Ελλάδα, σε έκταση και πληθυσμό.

            Τότε, σύμφωνα με τα στοιχεία της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού, στις 23 Δεκεμβρίου 1913 με Βασιλικό Διάταγμα, ενοποιήθηκαν τα Συντάγματα Πεζικού 31^ο που έδρευε στην Κοζάνη, 32^ο που έδρευε στη Λαψίστα, το 33^ο που έδρευε στη Φλώρινα και η ΧΙΙ Μοίρα Ορειβατικού Πυροβολικού, που έδρευε και αυτή στην Κοζάνη. Όμως η ενοποίηση αυτή αφορούσε τα γενικότερα επιστρατευτικά σχέδια της χώρας μας, καθώς οι Βαλκανικοί Πόλεμοι είχαν τελειώσει, με την άδικη παράδοση της Θράκης, στην ηττημένη Βουλγαρία.

            Όταν αργότερε ξέσπασε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και η Ελλάδα χωρίστηκε στα δύο εξαιτίας του διχασμού, που άρχισε να έχει δραματικές συνέπειες, η νεόκοπη ΧΙΙ Μεραρχία, είχε υπαχθεί στο λεγόμενο «κράτος της Θεσσαλονίκης» της τριανδρίας Βενιζέλου- Δαγκλή- Κουντουριώτη, κατένειμε τις δυνάμεις της στη Δυτική Μακεδονία (Φλώρινα, Κοζάνη, Λαψίστα, Πτολεμαΐδα, Καστοριά) επιχειρώντας στο πλευρό των συμμάχων της Αντάντ.

            Τον Ιανουάριο του 1917, οι Αγγλογάλλοι σύμμαχοι  απαίτησαν να μετακινηθεί η ΧΙΙ Μεραρχία, όπως και άλλες μονάδες του ελληνικού στρατού στην Πελοπόννησο.

            Αργότερα όμως όταν ο Βενιζέλος εδραιώθηκε στην εξουσία επιστρέφοντας στην Αθήνα, η Μεραρχία άλλαξε έδρα.

*Ο στρατηγός Κωνσταντίνος Μαζαράκης

            Στις 23 Απριλίου 1920 είχε πλέον έδρα την Ξάνθη με διοικητή τον υποστράτηγο Κωνσταντίνο Μαζαράκη- Αινιάν. Απαρτίζονταν από το 13^ο, 14^ο και 15^ο σύνταγμα πεζικού, τις ΧΙΙα και ΧΙΙβ Μοίρες Ορειβατικού Πυροβολικού, που ανήκαν στο ΧΙΙ Σύνταγμα Ορεινού Πυροβολικού, από μία ημιλαρχία και μία ίλη της Στρατιάς Θράκης, απόσπασμα Τηλεγραφητών, ορεινό χειρουργείο, πρόσκαιρο νοσοκομείο και μοίρα συζυγαρχίας.

            Το Μάιο του 1920, αρχίζει η μεγάλη αγάπη και η σύνδεση της ΧΙΙ Μεραρχίας με τη Θράκη. Συμμετέχει στην απελευθέρωση και κατοχή της Δυτικής Θράκης, μετά από σκλαβιά σχεδόν 600 ετών.

            Τον Ιούνιο του 1920 η Μεραρχία μεταφέρθηκε στη Μικρά Ασία και πήρε μέρος σε επιχειρήσεις εναντίον Τούρκων ατάκτων.

*Από την εφημερίδα "Πατρίς" 9 Ιουλίου 1920

            Τον επόμενο μήνα μεταφέρεται στην Θράκη και συμμετέχει μαζί με άλλες μονάδες του ελληνικού στρατού στην απελευθέρωση της Ανατολικής Θράκης. Τότε που εισήλθε θριαμβευτικά στην Αδριανούπολη ο ελληνικός στρατός και ο βασιλεύς των Ελλήνων Αλέξανδρος και δημιουργήθηκε σε πρώτη φάση η Υπάτη Αρμοστεία Θράκης με Ύπατο Αρμοστή τον Αντώνιο Σαχτούρη. Ο Τούρκος στρατιωτικός διοικητής συνταγματάρχης Τζαφέρ Ταγιάρ συνελήφθη αιχμάλωτος από έναν Έλληνα και παραδόθηκε φορτωμένος σε βοϊδάμαξα στον ελληνικό στρατό. Στιγμές δόξας μεγάλες!!!

*Ο πρίγκιπας Ανδρέας

Στη Σμύρνη…

            Το Μάιο του 1921 (από 29 Μαΐου έως τις 10 Ιουλίου 1921) η Μεραρχία είχε διοικητή τον πρίγκιπα Ανδρέα. Την συναποτελούσαν το 14^ο , το 41^ο και το 46^ο σύνταγμα Πεζικού, η ΧΙΙα και η ΧΙΙβ  μοίρες Ορεινού Πυροβολικού, η ΙΙΙ Μοίρα του Α΄ Συντάγματος Πεδινού Πυροβολικού, η ΧΙΙ ημιλαρχία και ο λόχος σκαπανέων. Η Μεραρχία υπήχθη στο Γ΄ ΣΣ. Στο διάστημα αυτό η ΧΙΙ Μεραρχία αποβιβάστηκε στη Σμύρνη και έως τις 22 Ιουνίου μεταστάθμευσε στις περιοχές Ινέι, Γκιουμπέκ, και Κιράν, όπου προπαρασκευάζονταν και συμπλήρωνε τα κενά της  ώστε να είναι έτοιμη για τις επικείμενες επιχειρήσεις της Στρατιάς. Υπήχθη στο Νότιο Συγκρότημα Μεραρχιών.

            Από τις 23 έως τις 27 Ιουνίου εκδίωξε επιτυχώς τους επιτεθέντες Τούρκους άτακτους, τους γνωστούς ως τσέτες, οι οποίοι είχαν σαν στόχο τον σιδηροδρομικό σταθμό Ελβανλάρ. Ταυτόχρονα προωθήθηκε στην περιοχή Ακάρ Νταγ και άρχισε να συγκεντρώνεται στις καθορισμένες θέσεις εξόρμησης για τις επιχειρήσεις.

*Προς το Αφιόν Καραχισάρ

            Στις 29 Ιουνίου η Μεραρχία εξόρμησε ανατολικά και πήρε μέρος στην κατάληψη του Αφιόν Καραχισάρ. Αμέσως μετά στρέφεται προς Βορράν και προελαύνει μέχρι το χωρίο Μπέη Κιοϊ.

            Από τις 2 Ιουλίου υπήχθη στο Α΄ΣΣ. Τότε συγκρότησε στο Ακ Ιν απόσπασμα, το οποίο μαζί με την Ταξιαρχία Ιππικού θα προέλαυνε δια μέσου του Μπες Σεράι και Σουπ Εϋρέν προς το Εσκή Σεχήρ. Δυο μέρες αργότερα η εμπροσθοφυλακή της Μεραρχίας συγκρούσθηκε με τουρκικές δυνάμεις οι οποίες κατείχαν τη στενωπό Μπας Εϋρέν. Στις 5 Ιουλίου το μικτό απόσπασμα αιφνιδιάστηκε και είχε σοβαρές  απώλειες. Στις 8 Ιουλίου έγινε μάχη στην περιοχή Αλπανός και κατέλαβαν οι Έλληνες το ύψωμα Ταχταλή Μπαμπά, που υποστήριζαν ισχυρές τουρκικές δυνάμεις υποστηριζόμενες από πολλά οπλοπολυβόλα. Έως τις 10 Ιουλίου η Μεραρχία παρέμεινε στην περιοχή Αλπανός.

*Ο συνταγματάρχης Περικλής Καλλιδόπουλος

Προς Άγκυρα…

            Από τις 15 Ιουλίου 1921 τη διοίκηση της ΧΙΙ Μεραρχίας αναλαμβάνει ο συνταγματάρχης Πεζικού Περικλής Καλλιδόπουλος. Μετασταθμεύει στο Καρά Σεχήρ, όπου ανασυγκροτείται και από 18 έως τις 29 Ιουλίου μετασταθμεύει στο Καλκαλί, που ήταν χώρος εξόρμησης. Μεταξύ 1 και 3 Αυγούστου η Μεραρχία κινείται ανατολικά έως το Ασαγί Κεπέν. Στις 5 Αυγούστου στρέφεται νοτιοανατολικά και κατευθύνεται προς το Μπαλικνταμί Τσιφλίκ.

            Συνεχίζοντας την κίνηση αυτή διέρχεται από τον Σαγγάριο και οδηγείται δια του Πολάτ Χισάρ εις περιοχή των χωριών Τουρουνάρ και Ρένκογλου, όπου και σταθμεύει. Από τις 7 Αυγούστου κινείται ανατολικά μέχρι το Κοκάρ.

            Εδάφη άγνωστα και εχθρικά.

            Στις 11 Αυγούστου αρχίζει η μάχη του Ταμπούρ Ογλού. Η ΧΙΙ Μεραρχία προωθείται στο ομώνυμο χωριό αποτελώντας εφεδρεία του Α΄ΣΣ, διαθέτοντας τάγματά της. Μετά τη μάχη συγκεντρώνεται στην περιοχή Καραπινάρ.

*Ο μοιραίος Σαγγάριος...

            Η επομένη της Παναγίας, η 16^η Αυγούστου ήταν σκληρή μέρα. Η ΧΙΙ μεραρχία πλαισιωμένη από την Ι και ΙΙ Μεραρχία πραγματοποιεί επίθεση εναντίον αμυντικής τουρκικής τοποθεσίας και με σκληρό αγώνα καταλαμβάνει το ύψωμα 1329 και το δυτικό τμήμα του Ντικιλί Τας που είναι γνωστό στους χάρτες ως ύψωμα 1255. Στις 18 Αυγούστου οι κατάκοποι στρατιώτες της Μεραρχίας μετέχουν στη μάχη του Αρντίζ και Τσάι Νταγ και επιπλέον πραγματοποιούν και επίθεση προς την κατεύθυνση του Γιοπάν Χαμάμ. Η μάχη είναι σκληρή αλλά οι φαντάροι καταλαμβάνουν τον αυχένα του Αρντίλ Νταγ και εγκαθίστανται στην κορυφογραμμή αυτού του βουνού.

            Στις 27 του μηνός η Μεραρχία αποσύρεται από την γραμμή της μάχης στον  μεταξύ Χορμόρ και Καραπινάρ χώρο ως εφεδρεία του Α΄ΣΣ. Την επομένη συγκροτεί Μικτό Απόσπασμα, το οποίο εγκαθίσταται  στην περιοχή Καραπινάρ για να εξασφαλίσει τα νώτα του Α΄ΣΣ.

*Το επιτελείο της ΧΙΙ Μεραρχίας στο Ακάρ Νταγ

            Στις 30 Αυγούστου κινείται δυτικά της Σαπάντζας, στην περιοχή Τοϊντεμίρ και στις 31 του μηνός διαβαίνει ξανά τον Σαγγάριο και συγκεντρώνεται δυτικά του Μπες Κιοπρού.

            Και μπαίνει ο Σεπτέμβριος 1921. Πρωτομηνιά…  Η Μεραρχία εγκαθίσταται αμυντικά στο ανατολικό Μποζ Νταγ, καλύπτοντας το δεξιό κέρας της Στρατιάς.

            Την άλλη μέρα οι Τούρκοι επιχειρούν να εγκαταστήσουν προγεφύρωμα στο βόρειο υποτομέα του Συντάγματος, αλλά οι άνδρες της Μεραρχίας ματαιώνουν πολεμώντας, αυτή την απόπειρα. Τις επόμενες μέρες η Μεραρχία κινείται δυτικά για τις τοποθεσίες Τεκέ Βιράν, Μπαχτσετζίκ, Μαχμουντιέ και από εκεί βορειοδυτικά μέχρι του Σουλτανιέ.

            Από τις 12 Σεπτεμβρίου μετασταθμεύει από το Σουλτανιέ στην περιοχή Μουταλίμπ, βόρεια του Εσκή Σεχήρ. Από τα μέσα Σεπτεμβρίου μετακινείται προς το Αφιόν Καραχισάρ με χώρο στάθμευσης την περιοχή Ινός. Στις 22 του μηνός μετασταθμεύει στο Ερικμάν και μετά από πέντε μέρες εγκαθίσταται στον τομέα Ιντζέ Καραχισάρ.

Το 1922 και ο σκληρός Αύγουστος…

            Η ΧΙΙ Μεραρχία με την ίδια διοίκηση, αλλά και με κάποια ενίσχυση σε πυροβόλα Σκόντα, έως τις 23 Ιανουαρίου 1922 διατηρούσε τον έλεγχο στον τομέα Ιντζέ Καραχισάρ μέχρι τον ποταμό Ακάρ. Το επόμενο διάστημα και έως τον Ιούνιο του 1922 επεκτείνει την περιοχή ελέγχου και ασχολείται με τη βελτίωση των έργων άμυνας και με την απόκρουση εχθρικών επιθέσεων.

            Η κατάσταση αυτή παρέμεινε αμετάβλητη, αλλά από την αυγή της 13^ης Αυγούστου τα τουρκικά στρατεύματα πραγματοποιούν επίθεση στους τομείς, που εκτείνονται εκατέρωθεν του τομέα της ΧΙΙ Μεραρχίας.

            Γίνεται προσπάθεια σύμπτυξης.

            Ο Αύγουστος του 1922 ήταν σκληρός μήνας. Επήρχετο ραγδαία πλέον η δραματική ήττα. Τα διπλωματικά παρασκήνια οργίαζαν και ο Κεμάλ ετοίμαζε τη μεγάλη επίθεση στο εκτεταμένο ελληνικό μέτωπο. Σκοπός του ήταν να διασπάσει το δεξιό πλευρό της ελληνικής γραμμής, η οποία είχε περίπου σχήμα ορθής γωνίας με κορυφή το Αφιόν Καραχισάρ. Οι μάχες ήταν σκληρές.

*Ο χάρτης της υποχώρησης

            Η 13^η Αυγούστου ήταν μια ήσυχη μέρα. Στον τομέα της ΧΙΙ Μεραρχίας δεν είχε εκδηλωθεί εχθρική επίθεση. Απλά η Μεραρχία είχε διαταχθεί να προσελκύσει την προσοχή των Τούρκων αποστέλλοντας επιθετικές αναγνωριστικές περιπόλους σε βάθος 2-3 χιλιομέτρων.

            Την επομένη αρχίζει να μορφοποιείται η ιδέα της σύμπτυξης του Α΄ΣΣ. Η ΧΙΙ Μεραρχία, κατά την έκθεση Μαζαράκη (συνετάγη το 1923) έλαβε περί το μεσημέρι τη διαταγή σύμπτυξης, οπότε ειδοποίησε τα τμήματά της να βαδίσουν προς το Αραπλί Τσιφλίκ. Εν τω μεταξύ τα πυροβόλα βαρέος Πυροβολικού αχρηστεύθηκαν  γιατί δεν ήταν εφικτή η μεταφορά τους.

            Η ημέρα του εορτασμού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου βρήκε σε δεινότερη θέση τις ελληνικές δυνάμεις. Το Α΄ΣΣ συνέχιζε την κίνηση σύμπτυξη όταν μετά από πορεία 3 χιλιομέτρων προσβλήθηκε από το τουρκικό Ιππικό. Επενέβη αμέσως ένα τάγμα της ΧΙΙ Μεραρχίας και κατέστη δυνατή η συνέχιση της πορείας του Α΄ΣΣ. Η ίδια η ΧΙΙ Μεραρχία ενοχλήθηκε από τους επιτιθέμενους Τούρκους από την κατεύθυνση του Αραπλί Τσιφλίκ. Κατά την πορεία σύμπτυξης από την ΧΙΙ Μεραρχία αποκόπηκαν δύο Τάγματα του 41^ου Συντάγματος Πεζικού.

            Στις 15 Αυγούστου η ΧΙΙ Μεραρχία κατείχε τα υψώματα Ιλμπουλάκ, όπου στις 16 του μηνός, στις 6 το πρωί, δέχεται σφοδρή τουρκική επίθεση. Δύο ώρες αργότερα η δύναμή της πιεζόμενη ισχυρότατα, ζητάει ενίσχυση από την V Μεραρχία, η οποία στέλνει το 44^ο Σύνταγμα. Στις 2 το μεσημέρι κάμφθηκε η αντίστασή της και διατάχθηκε η σύμπτυξη προς το Χαμούρκιοϊ. Κατά τη διάρκεια της νύχτας η ΧΙΙ Μεραρχία υποχωρεί μαζί με τις λοιπές μονάδες της ομάδας Νικολάου Τρικούπη προς το Σάλκιοϊ.

            Ο στρατηγός Μαζαράκης ως πρόεδρος της ανακριτικής επιτροπής των επιχειρήσεων της Μικράς Ασίας το 1923, στην έκθεσή του γράφει, ότι: «Η ΧΙΙ Μεραρχία εξακολουθεί πιεζομένη ισχυρώς. Το αριστερόν ταύτης (Τάγμα Κατσίνα 41^ου Συντάγματος Πεζικού) καθώς και τα αριστερώθεν τούτου δύο Τάγματα της V Μεραρχίας υπό τον συνταγματάρχην Φαληρέα ήρξαντο κλονιζόμενα και τέλος υπεχώρησαν ατάκτως, διαλυθέντα υπό την πίεσιν του εχθρού. Ο συνταγματάρχης Φαληρέας προσήλθεν μετά τινα χρόνον μόνος τις τον παρατηρητήριον του διοικητού της ΧΙΙ Μεραρχίας».

*Ζεύξη της ΧΙΙ Μεραρχίας στο Σαγγάριο

            Ολόκληρη την 17^η Αυγούστου 1922, οι άνδρες της Μεραρχίας (ήδη αρκετά μειωμένοι) με τις υπόλοιπες μονάδες της Ομάδας Τρικούπη μετέχουν στις μεγάλες μάχες του Σάλκιοϊ- Αλή Βεράν και υφίσταται βαρύτατες απώλειες.

            Την νύχτα αρχίζει η άτακτη υποχώρηση, και πολλών άλλων μονάδων προς τα βορειοδυτικά…  Η σύμπτυξη υπήρξε άτακτη, με αποτέλεσμα να αναμιγνύονται πολλές μονάδες και να αποσυντίθενται, ενώ οι κεμαλικές δυνάμεις πραγματοποιούσαν επιθέσεις από τα νώτα και εισερχόμενες στα κενά μεταξύ των ελληνικών μονάδων διεύρυναν τα ρήγματα του μετώπου. Τα Τάγματα Ι/41 και ΙΙΙ/41 παραμένουν με τις δυνάμεις της ομάδας Φράγκου επί της τοποθεσίας Τσουρούμ Νταγ- Χασάν και Ντεντέ Τεπέ και συμπτύσσονται με αυτήν, κατά τη διάρκεια της νύχτας, επί της γραμμής Κιζίλ Νταγ- Ελμά Νταγ- Καμακλάρ Μπανάζ.

            Στις 18 Αυγούστου το μεγαλύτερο μέρος των υπολειμμάτων της ΧΙΙ Μεραρχίας, υπό τον διοικητή της Καλλιδόπουλο, περιπλανήθηκε, ακολουθώντας τη σύμπτυξη τμήματος της IV Μεραρχίας, ενώ άλλο τμήμα υπό τον διοικητή του 14^ου Συντάγματος Πεζικού, ενώθηκε με την IV Μεραρχία και υποχώρησαν προς το Ουσάκ. Τα Ι/41 και ΙΙΙ/42 Τάγματα παρέμειναν με την Ομάδα Φράγκου επί της τοποθεσίας Καπακλάρ, όπου δέχτηκαν αλλεπάλληλες τουρκικές επιθέσεις.

*Στον ποταμό Έρμο

            Κατά την έκθεση του στρατηγού Μαζαράκη: «Επορεύθησαν καθ’ όλην την νύκτα της 18^ης Αυγούστου, ότε την πρωίαν της 19^ης, περιπλανώμενοι συνήντησαν ισχυράν εχθρικήν φάλαγγα δυνάμεως Μεραρχίας βαδίζουσαν προς αυτούς. Οι στρατιώται εξηντλημένοι εκ της πείνης (ήσαν νήστεις επί τέσσαρας ημέρας) και της κοπώσεως και συγχρόνως στερούμεναι  φυσιγγίων (έφερον μόνον ανά πέντε έκαστος) απέρριπτον τα όπλα και εζήτουν να παραδοθώσιν. Κατόπιν συνεννοήσεως του στρατηγού Δημαρά, συνταγματάρχου Καλλιδοπούλου, συνταγματάρχου Πυροβολικού Παπαϊωάννου και συνταγματάρχου Πυροβολικού Χατζηπέτρου, εστάλησαν κήρυκες προς παράδοσιν. Τούτους επυροβόλησαν οι Τούρκοι φονεύσαντες εκ των αξιωματικών τον λοχαγόν Μηχανικού Σταματάκην. Συνεπεία τούτου ο μέραρχος Καλλιδόπουλος διέταξε και πάλιν αντίστασιν, αλλ’ οι στρατιώται ηρνούντο, μέχρις ού εχθρικόν τμήμα προσελθόν εζήτησε την παράδοσιν, ήτις και εγένετο».   

            Το υπό τον διοικητή του 14^ο Σύνταγμα Πεζικού διέφυγε προς το Ουσάκ και έφτασε βορείως στη γέφυρα Χαν επί του Έρμου ποταμού. Το Ι/41 και ΙΙΙ/41 Τάγματα συμπτύχθηκαν με την ομάδα Φράγκου επί της γραμμής Σαραντίκ- Τακμάν- Ελεχέν στα ανατολικά του Μπουλαντάν.

 *Οι αιχμάλωτοι διοικητές. Αριστερά υποστράτηγος  Δημήτριος Δημαράς (IV Μεραρχία) υποστράτηγος Νικόλαος Τρικούπης (Α' ΣΣ) Κεμαλεντίν Σαμί (Τούρκος Επιτελάρχης) συνταγματάρχης Π. Καλιδόπουλος

Ανταρσία στο μέτωπο

            Ο υποστράτηγος Νικόλαος Τρικούπης, που συνελήφθη αιχμάλωτος στις 2 προς 3 Σεπτεμβρίου 1922 από τους Τούρκους, στην έκθεσή του αργότερα έγραψε:

            «Κατόπιν τούτου διέταξα τον συνταγματάρχην Καϊμπαλήν της ΧΙΙ Μεραρχίας (σ.σ προφανώς δεν θυμόταν ο Τρικούπης σωστά το όνομα αυτό, γιατί τότε διοικητής ήταν ο Καλλιδόπουλος. Ο Καϊμπαλής διοικούσε την ΧΙΙΙ Μεραρχία) εις όν είχον αναθέσει την διοίκησιν της όλης φάλαγγος, αποτελουμένης εκ τμημάτων της ΧΙΙΙ Μεραρχίας κατά το πλείστον και διαφόρων άλλων και ής το σύνολον   της μαχίμου δυνάμεως δεν υπερέβαινεν την του Συντάγματος, όπως λάβη τας αναγκαίας διατάξεις προς αντιμετώπισιν της καταστάσεως και απόκρουσιν της επιθέσεως. Αμέσως όμως μετ’ ολίγον προσελθών ο ανωτέρω διοικητής μοι ανέφερεν ότι οι άνδρες του παρακειμένου λόχου εφεδρείας, διαταχθέντες να βαδίσωσι προς την γραμμήν μάχης ηρνήθησαν φωνασκούντες ότι δεν έχουσι αρκετά φυσίγγια και ότι ασκόπως θυσιάζονται.

            Εν ταυτώ δε παρακείμενος σαλπιγκτής άνευ ουδεμιάς διαταγής ήρξατο σαλπίζων: «Παύσατε πυρ»  ενώ οι κατέχοντες την προς νότον πρώτην γραμμήν άνδρες εγκατέλειψαν τα θέσεις των, μόλις έβαλον βολάς τινας εναντίον των εχθρικών τμημάτων, άτινα είχον προσεγγίσει εις απόστασιν 600 μέτρων.

            Ευρεθείς προ τοιαύτης διαθέσεως πνευμάτων και επιθυμών όπως παντί σθένει το απόσπασμα αντιτάξη όλην την δυνατήν αντίστασιν εναντίον των επερχομένων, εκάλεσα τον διοικητήν του Πυροβολικού της ΧΙΙΙ Μεραρχίας αντισυνταγματάρχην Μανούσον και διέταξα τούτον να βάλη δια των πυροβόλων της Μεραρχίας. Τα λοιπά όμως τμήματα αντιληφθέντα τας προς εκτέλεσιν βολάς προπαρασκευής του Πυροβολικού εξανέστησαν και διεμήνυσαν προς τους αξιωματικούς των, ότι εάν η βολή Πυροβολικού προυκάλει βολήν του εχθρικού Πυροβολικού, ως εκ της οποίας ηδύναντο  να πάθωσιν, θα εχρησιμοποίουν εναντίον των αξιωματικών τα ολίγα εναπομείναντα φυσίγγια».

            Η εξέλιξη γενικά δεν δικαίωνε την ελληνική πλευρά. Η πλάστιγγα έγερνε επικίνδυνα.

            Σε συνέντευξή του το 1952, ο Τρικούπης ανέφερε ότι παραδόθηκε στο συνταγματάρχη Halid Akmansü. Στη συνέχεια οδηγήθηκε στο διοικητή του Δυτικού Μετώπου Ισμέτ Πασά και στις 4 Σεπτεμβρίου στο στρατηγείο τού Μουσταφά Κεμάλ στο Ουσάκ.

 *Ο στρατός ήταν αξιόμαχος, αλλά...

Λευκή σημαία!!!

            Ο Τρικούπης γράφει παρακάτω στην έκθεσή του: «Προ τοιαύτης θλιβεράς καταστάσεως ευρεθείς με συντετριμένην καρδίαν διέταξα την καταστροφήν των πυροβόλων και πολυβόλων, όπερ και εγένετο, εζήτησα ενυπογράφως δηλώσεις των παρευρισκομένων αξιωματικών περί της στάσεως των οπλιτών και εν τέλει συγκατετέθην να υψωθεί   λευκή σημαία»!!!

            Μέρες και ώρες τραγωδίας…

            Από 20 έως 31 Αυγούστου το υπό τον διοικητή του 14^ο Σύνταγμα Πεζικού συνενώθηκε με την Ομάδα Φράγκου στα νότια του Ουσάκ. Μαζί όμως με τα Ι/41 και ΙΙΙ/41 Τάγματα αποτέλεσαν πάλι την ΧΙΙ Μεραρχία και συνέχισε την υποχώρηση μέσω της Φιλαδέλφειας, Σαλιχλί, Μαγνησίας, Κασσαμπά, Νυμφαίου, Σαπάντζας στην χερσόνησο της Ερυθραίας.

            Η ΧΙΙ Μεραρχία είχε πλέον 155 αξιωματικούς, 2.200 οπλίτες, 1.010 μεταγωγικά ζώα και 15 πυροβόλα, έφτασε στα παράλια της Μικράς Ασίας και από το λιμάνι του Τσεσμέ, στις 31 Αυγούστου 1922 επιβιβάστηκε στα πλοία και μεταφέρθηκε στη Χίο.

*Η αναδιοργάνωση της Στρατιάς του Έβρου 

Στον Έβρο η αναδιοργάνωση

            Μετά την άδοξη εγκατάλειψη της Μικράς Ασίας, η κυβέρνηση αποφάσισε την αναδιοργάνωση του ελληνικού στρατού, συγκροτώντας την περίφημη Στρατιά Έβρου υπό τον Θεόδωρο Πάγκαλο.

            Η ΧΙΙ Μεραρχία ανασυγκροτήθηκε τον Οκτώβριο του 1922 με έδρα τις Φέρες και παρέμεινε εκεί μέχρι της υπογραφής της συνθήκης Ειρήνης.

            Το 1923 ανέλαβε τον τομέα προκάλυψης στη ζώνη του Διδυμοτείχου. Αργότερα και μέχρι το έτος 1940 η ΧΙΙ Μεραρχία παρέμεινε στη Θράκη με έδρα την Κομοτηνή.

 *Ο πόλεμος του 1940. Αρχίζει η επιστράτευση

Ο πόλεμος του 1940-41

            Όταν κηρύχθηκε ο ελληνοϊταλικός πόλεμος στις 28 Οκτωβρίου 1940 η ΧΙΙ Μεραρχία με διοικητή τον υποστράτηγο Αν. Ρουσόπουλο, εξακολουθούσε να έχει έδρα την Κομοτηνή. Όταν ολοκληρώθηκε με τις ταχείες διαδικασίες η επιστράτευση, η συγκρότηση της Μεραρχίας ήταν η ακόλουθη: Τα Συντάγματα Πεζικού 80^ο, 81^ο , 82^ο  (Έβρου), 84^ο, 86^ο, 87^ο, ο ΧΙΙ Συνοριακός Τομέας, το ΧΙΙ Σύνταγμα Ορεινού Πυροβολικού, η ΧΙΙ Ομάδα Αναγνώρισης, και οι ΧΙΙ και ΧΙΙβ Λόχοι Διαβιβάσεων. Το 29^ο Σύνταγμα Πεζικού που ήταν ενεργό στην Κομοτηνή διατέθηκε στην XVII Μεραρχία, το νεοσυγκροτηθέν 80^ο Σύνταγμα Πεζικού από 8 Φεβρουαρίου 1941 διατέθηκε στην Ταξιαρχία Έβρου. Το 81^ο Σύνταγμα Πεζικού ενεργό στην Αλεξανδρούπολη από 11 Δεκεμβρίου 1940 διατέθηκε στην XVIII Μεραρχία. Ο ΧΙΙ Συνοριακός Τομέας μετονομάσθηκε στις  8 Φεβρουαρίου σε 83^ο Σύνταγμα Πεζικού και συγχωνεύθηκε με το 80^ο Σύνταγμα Πεζικού από 12 Μαρτίου 1941. Τα νεοσυγκροτηθέντα 84^ο, 86^ο και 87^ο Συντάγματα Πεζικού τέθηκαν στη διάθεση της ΧΙΙ Μεραρχίας από 8 Φεβρουαρίου 1941.

*Κομοτηνή. Η έδρα της ΧΙΙ Μεραρχίας. Από τη σελίδα "Κομοτηνή Παλιές Φωτογραφίες". 

            Μετά τον υποστράτηγο Ρουσόπουλο διοικητές της Μεραρχίας διετέλεσαν ο υποστράτηγος Ναπολέων Μπατάς έως 24-1-1941 και ο συνταγματάρχης πεζικού Αναστάσιος Καλής μέχρι 4-3-1941.

            Από τον Οκτώβριο του 1940 έως το Μάρτιο του 1941, επειδή στη Θράκη δεν υπήρχαν πολεμικές συγκρούσεις, η Μεραρχία ασχολήθηκε με την οργάνωση και την εκπαίδευση του προσωπικού της, που στην πλειονότητά του περιλάμβανε επιστρατευμένους Θρακιώτες.

            Στις  6 Μαρτίου 1941, η ΧΙΙ Μεραρχία υπήχθη στο Τμήμα Στρατιάς Κεντρικής Μακεδονίας (ΤΣΚΜ) και μετακινήθηκε από τη Θράκη στην Κεντρική Μακεδονία. Διοικητής ήταν ο συνταγματάρχης Πεζικού Καραμπάτος Γεώργιος με επιτελάρχη τον έφεδρο εκ μονίμων αντισυνταγματάρχη Πεζικού Μανωλόπουλο. Στις 9 Μαρτίου η Μεραρχία εγκαταστάθηκε αμυντικά στον δεξιό τομέα του Βερμίου και επιδόθηκε στην οργάνωση του εδάφους. Στις 6 Απριλίου έγινε μερική αντικατάσταση ορισμένων τμημάτων της από Αυστραλούς και δύο μέρες αργότερα υπήχθη στο Α΄ Αυστραλιανό Σώμα Στρατού με διοικητή τον αντιστράτηγο Blamey.

*1940-41: Τάφοι στο Μέτωπο

            Στις 12 Απριλίου διατάχθηκε η μετακίνηση της Μεραρχίας από το Βέρμιο προς την περιοχή της Σιάτιστας, όπου εγκαταστάθηκε αμυντικά. Η μετακίνηση αυτή, σύμπτυξη στην ουσία όλου του ΤΣΚΜ, διατάχθηκε από τον Άγγλο στρατηγό Ουίλσον και κατά στον μετέπειτα κατοχικό πρωθυπουργό αντιστράτηγο Γεώργιο Τσολάκογλου «η σύμπτυξις του ΤΣΚΜ έλαβε χώραν εν μεγάλη σπουδή, ήτις επέφερεν αταξίαν και σύγχυσιν, αίτινες εν συνδυασμώ με την καταπόνησιν, επήνεγκον κλονισμόν τινα του ηθικού».

            Ο στρατάρχης Ουέιβελ σε έκθεσή του, που δημοσιεύθηκε τον Ιούλιο του  1947 στη εφημερίδα ΒΗΜΑ, έγραψε: «Κατά την διάρκειαν της εξελίξεως της συμπτύξεως κατέστη φανερόν ότι η ΧΙΙ και ΧΧ Μεραρχίαι του ΤΣΚΜ διελύοντο. Ταχέως αποδιοργανώθησαν τελείως και μόνο ολίγα τμήματα διετήρουν ποιάν τινα μαχητικήν  αξίαν. Τούτο δεν ωφείλετο εις έλλειψιν ανδρείας ή μαχητικού πνεύματος, αλλ’ εις την έλλειψιν συγχρονισμένου εξοπλισμού και εις δια βοϊδαμαξών μεταφοράς των, αίτινες είναι ακατάλληλοι εις μακράς κινήσεις».

            Στις 14 Απριλίου η Μεραρχία επανήλθε υπό το  Τμήμα Στρατιάς Κεντρικής Μακεδονίας. Εκείνη τη μέρα, σημειώθηκε η πρώτη επαφή της Μεραρχίας με τους Γερμανούς και έγιναν μάχες. Αλλά και ο διοικητής του  Τμήματος Στρατιάς Δυτικής Μακεδονίας (ΤΣΔΜ) στρατηγός Τσολάκογλου πληροφορήθηκε ότι η ΧΙΙ Μεραρχία που βρίσκονταν προς την Σιάτιστα άρχισε να αποσυνδέει τα τηλεφωνικά της δίκτυα. Ο διοικητής όμως του ΤΣΚΜ στρατηγός Καράσος, το διέψευδε. Ο στρατηγός Τσολάκογλου με το επιτελείο του κατευθύνθηκε προς την Καλαμπάκα. Την επομένη οι δυνάμεις της ΧΙΙ Μεραρχίας συμπτύχθηκαν από την στενωπό της Σιάτιστας και διέβησαν τον Αλιάκμονα. Πάντως κατά τον Τσολάκογλου η ΧΙΙ Μεραρχία εγκατέλειψε την στενωπό της Σιάτιστας, χωρίς να εμφανισθεί εχθρική απειλή.

            Στις 15 Απριλίου ο Τσολάκογλου είχε φτάσει στην Καλαμπάκα και αργότερα διατάχθηκε να κατευθυνθεί προς Μέτσοβο- Ιωάννινα.

*Η δραματική στιγμή της συνθηκολόγησης του 1941

            Στις 16 και 17 Απριλίου 1941, τα υπολείμματα της ΧΙΙ Μεραρχίας, έφτασαν διαδοχικά έως το Μελίσσι Καλαμπάκας και το Καστρίτσι Ιωαννίνων. Στις 24 Απριλίου τα υπολείμματα πλέον της Μεραρχίας περίπου 1.000 άνδρες, άρχισαν να διαλύονται…

            Το μέτωπο είχε αρχίσει να σπάει, κάτω από την γερμανική πίεση. Ο Τσολάκογλου έγραψε στα Απομνημονεύματά του: «Οι εκ Μακεδονίας και Θράκης καταγόμενοι άνδρες, μαθόντες ότι οι Γερμανοί απέλυον τους αιχμαλώτους, αποστέλλοντες εις τας εστίας των, διέρρευσαν».

            Άρχιζαν πλέον οι μαύρες μέρες της Κατοχής…

*Πανίσχυρη σήμερα η ΧΙΙ Μηχανοκίνητη Μεραρχία Έβρου

            Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, τον Αύγουστο του 1964 η ΧΙΙ Μεραρχία συγκροτήθηκε, με μετονομασία και αναδιοργάνωση της 31^ης Στρατιωτικής Διοίκησης. Έδρα της μέχρι σήμερα η Αλεξανδρούπολη.

                *Από τον Οκτώβριο του 2009 για τη συμβολή  της στον αγώνα της απελευθέρωσης της Θράκης αλλά και ειδικότερα του νομού Έβρου το 1920, καθώς και για την πολυετή παρουσία της στην  περιοχή, μετονομάστηκε σε ΧΙΙ Μηχανοκίνητη Μεραρχία Πεζικού «ΕΒΡΟΥ».

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

*Μια δραματική στιγμή. Ο υποστράτηγος Τρικούπης οδηγείται σε τουρκική φυλακή

Και δύο φωτογραφίες από τη δράση της ΧΙΙ Μεραρχίας στη Μικρά Ασία (Αρχείο Δ. Μαυρίδη)

*Η σημαία της ΧΙΙ Μεραρχίας στο πεδίο βολής του "Αετού" στον νομό Έβρου