Ο Ζέρβας πολεμούσε με πόνους και βεντούζες!!!

 *Ο Ναπολέων Ζέρβας με συμπολεμιστές του

*Στιγμές οδυνηρής καθημερινότητας

στην Εθνική Αντίσταση

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

          Η ζωή στα αντάρτικα, είναι αυτονόητα δύσκολη. Ο κίνδυνος υπάρχει κάθε στιγμή και παραμονεύει σε κάθε βήμα. Η πείνα είναι διαρκής σύντροφος του αντάρτη. Η αβεβαιότητα καθημερινή. Η ψείρα, βασανιστική. Οι καιρικές συνθήκες σπάνια φιλικές, τις περισσότερες φορές εχθρικές. Η υγεία του αντάρτη συνεχώς εκτεθειμένη. Και το μόνο που κρατάει τον αντάρτη ζωντανό είναι η πίστη στον αγώνα που ανέλαβε.

          Οι σκέψεις αυτές, μου ήρθαν στο νου διαβάζοντας ένα αντίγραφο αποσπάσματος του ημερολογίου του ηγέτη της αντίστασης Ναπολέοντα Ζέρβα. Και πρόκειται για  καταγραφές μόνο του Ιουνίου του 1944. Και ειδικότερα αφορούν την υγεία του Ζέρβα και τους πόνους από τους οποίους υπέφερε, διεξάγοντας μάχες εναντίον των Γερμανών, αλλά και εναντίον του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ στην Ήπειρο. Το αντίγραφο αυτό σώζεται στα αρχεία της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού. Δεν έχει σημασία, που το ημερολόγιο αυτό είναι του Ζέρβα. Θα μπορούσε ίσως να ήταν και του Βελουχιώτη. Σημασία έχει, ότι οι άνδρες εκείνοι που πήραν μέρος στην Εθνική Αντίσταση κάτω από τις πλέον φοβερές συνθήκες, αποδείχθηκαν χαλύβδινοι στην διεξαγωγή του αντιναζιστικού και αντιφασιστικού αγώνα. Καλόν είναι στη σημερινή εποχή του καταναλωτισμού και της ευζωίας, να μαθαίνουμε πώς έζησαν οι πρόγονοί μας προκειμένου να πολεμήσουν, ό,τι πιο τερατώδες ανέδειξε ο πολιτισμός κατά τη διάρκεια του 20^ου αιώνα.

          Οι αναφορές που θα δούμε εδώ, αφορούν προσωπικά τον Ναπολέοντα Ζέρβα αλλά κατ’ αναλογία μπορούν να επεκταθούν σε όλους όσοι πήραν μέρος στην Εθνική Αντίσταση, από τον καπετάνιο ως τον έσχατο αντάρτη.

          Προηγουμένως όμως ας δούμε με δυο λόγια το ιστορικό πλαίσιο των ημερών εκείνων.

          Μεταξύ του ΕΑΜ και των άλλων δύο οργανώσεων ΕΔΕΣ και ΕΚΚΑ, αναπτύχθηκε αμοιβαία δυσπιστία, που κατέληξε με εντολή του Σιάντου σε διάλυση της ΕΚΚΑ και την εκτέλεση του ηγέτη της Δημητρίου Ψαρρού. Προς την πλευρά του ΕΔΕΣ, αναπτύχθηκε ιδιαίτερα στα τέλη του 1943 και στις αρχές του 1944, εμφύλιος πόλεμος, με  πολλά θύματα εκατέρωθεν.

          Είναι γνωστό ότι ο Ζέρβας ως αγγλόφιλος, ενισχύθηκε από τους Άγγλους με πολλούς τρόπους. Και αυτήν ενίσχυση είτε σε πολεμικό υλικό είτε σε χρήματα, δεν την αρνήθηκε ο Ζέρβας, όπως έκαναν άλλοι, που εν τούτοις επωφελήθηκαν και αυτοί.

*Και τραυματίας στη μάχη του Κιλκίς του 1913...

          Στην αναφορά μας θα επικεντρωθούμε στα προβλήματα υγείας του Ζέρβα, ο οποίος έκανε διμέτωπο πόλεμο, με πόνους, κάτι που είναι άγνωστο. Άλλωστε δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι έφερε στο θώρακα και ένα παλαιό διαμπερές τραύμα,  όταν τραυματίσθηκε στη μάχη του Κιλκίς στις 21 Ιουνίου 1913 στο Β΄ Βαλκανικό Πόλεμο. Τότε ήταν εθελοντής λοχίας στους Ευζώνους. Νοσηλεύθηκε επί 23 μέρες στο στρατιωτικό νοσοκομείο της Λάρισας.

          Πάντως κατά τη διάρκεια της Κατοχής φαίνεται πως λόγω των κακουχιών, των κακών καιρικών συνθηκών και των άλλων πολεμικών δυσχερειών, ο Ζέρβας υπέφερε από μυοσκελετικούς πόνους, ρευματοειδούς μορφής μάλλον, αφού χρησιμοποιούσε αλοιφή Σλοάνς (αναλγητική και ανακουφιστική κρέμα με καψαϊκίνη) και έκανε ενέσεις Σαλισιλάτ (αντιπυρετικές και αναλγητικές) χωρίς να παραλείψει και τις παραδοσιακές βεντούζες!!!

Το ημερολόγιο του γράφει…

          Ας έρθουμε όμως στις καταγραφές του ημερολογίου του Ναπολέοντα Ζέρβα.

          Την 1^η Ιουνίου 1944 έγραφε στο ημερολόγιό του ευρισκόμενος στη Σκλήβανη στο σπίτι του συνεργάτη του Αλέκου Παπαδόπουλου, ο οποίος υπήρξε δημιουργός του Συντάγματος Ξηροβουνίου του ΕΔΕΣ.

          «…Μας περιποιήθηκε πάρα πολύ ο Αλέκος, ο ενθουσιασμός υπήρξε μεγάλος. Απόψε είχαν στη Σκλήβανη και οργανοπαίκτας, ο χορός πήρε και έδωσε. Επονούσα δυστυχώς πολύ και έτσι δεν απήλαυσα την χαρά τους.

          Περί την 23 ώρα ήλθε και αεροπλάνο.

          Είναι η δεύτερη νύκτα, που αλείφομαι με ένα είδος Σλοάνς.

          Κοιμήθηκα στου Παπαδόπουλου Αλέξανδρου, με πόνους κάπως ελαφρότερους».

          Την επομένη, πέραν των αντιστασιακών καθηκόντων  του (εκείνη την ημέρα μεταξύ άλλων, προσχώρησε επίσημα στον ΕΔΕΣ ο ταγματάρχης  Σταμούλης τέως διοικητής τάγματος του ΕΛΑΣ) ο Ζέρβας, γνήσιος λαϊκός ηγέτης, έκανε και μια βάφτιση! Βάφτισε το γιο του συνεργάτη του Αλέκου Παπαδόπουλου ηλικίας 3,5 ετών και του έδωσε το όνομά του, Ναπολέων. Ακολούθησε μεγάλο γλέντι, ενώ ο ίδιος δέχτηκε πολύ κόσμο. Και όλα αυτά με πόνους.

          «Κοιμήθηκα στου Παπαδόπουλου Αλέκου, πάλι με πόνους, ενώ το πρωί ήμουν καλύτερα».

*Ο Ναπολέων Ζέρβας κατά τη διάρκεια της Κατοχής

          Στις 3 Ιουνίου, η μέρα του στρατηγού ήταν πολύ γεμάτη. Το πρωί επιθεώρησε ανταρτικές μονάδες και στη συνέχεια επισκέφθηκε τη Σκλήβανη, το Βαρλαάμ, το Τέρροβο, τις εκβολές του Λούρου και τα μεσάνυχτα έφτασε στη Ζώριστα.

          «Είχα στο δρόμο φρικτούς πόνους» γράφει.

          Στη Ζώριστα οι Γιαννίκοι Δημητρέοι είχαν ετοιμάσει φαγητό για τους άνδρες που τον συνόδευαν. Εκεί έμαθε  ότι την προηγούμενη μέρα ήρθαν στα Δερβίζιανα αεροπλάνα «και μάλιστα έρριψαν και χρήματα». Έμεινε ευχαριστημένος γιατί στο Βαρλαάμ και στο Τέρροβο  τον υποδέχθηκε ο κόσμος με ενθουσιασμό. Αλλά το βράδυ στη Ζώριστα…

          «Κοιμήθηκα στο σπίτι του Μήτσου Ζήκου, με πόνους πολλούς και εκνευρισμό άνευ προηγουμένου».

Με πόνους φρικτούς...

          Στις 4 Ιουνίου ο Ζέρβας πήγε στα Δερβίζιανα όπου συνάντησε την αδελφή του Κούλα και τα δυο παιδιά της το Γιώργο και το Νίκο, Εκεί ο Άγγλος σύνδεσμος Τόρρενς τον πληροφόρησε ότι στις 17 και στις 20 Ιουνίου θα καταφθάσουν δύο καράβια με υλικά 60 τόννων έκαστο. Από αυτά που θα φέρουν, ο ΕΔΕΣ θα έπαιρνε το 75%. Αλλά όλα αυτά με πόνους…

          «Πονούσα στο δρόμο και κοιμήθηκα στου Κονδώρου Γ. με πόνους φρικτούς στο χέρι και διαρκή αγωνία». Το φιλικό σπίτι του Γ. Κονδώρου, όπου έμεινε για πάρα πολλές μέρες ο Ζέρβας ήταν στο χωριό Δερβίζιανα.

          Στις 5 Ιουνίου ο Ζέρβας δέχτηκε με ασύρματο τα συγχαρητήρια του Στρατηγείου της Μέσης Ανατολής για τις επιχειρήσεις που είχαν γίνει πριν μέρες στο Νικολίτσι. Του αναγγέλθηκε επίσης ότι οι σύμμαχοι θα του στείλουν υλικό και χρήματα. «Όσον αφορά την αγορά των φυσιγγίων μάνλιχερ, το Στρατηγείον ερωτά αν νομίζωμεν ότι τούτο θα γνωσθή εις το ΕΑΜ, οπότε δεν πρέπει να τα πάρωμεν, διότι το ΕΑΜ θα αρχίση προπαγάνδαν εναντίον μας. Συνεφώνησα».

          Οι πόνοι όμως, δεν τον εγκατέλειπαν.

          «Κοιμήθηκα στου Κονδώρου, με πόνους πολλούς στο χέρι, πάντως κάπως ήσυχος». Αυτό στα Δερβίζιανα, στη Λάκα Σουλίου.

*Ο Ναπολέων Ζέρβας. Επιβλητική μορφή, αλλά και με συνεχείς πόνους

          Η 6^η Ιουνίου φαίνεται πως ήταν μέρα χαράς. Οι αντάρτες του ΕΔΕΣ άκουγαν από το ραδιόφωνο ότι άρχισε απόβαση των συμμάχων στις εκβολές του Σηκουάνα και ότι βομβαρδίζονται τα λιμάνια της Δουνκέρκης, της Χάβρης και του Καλαί, όπως σημείωνε στο ημερολόγιό του ο στρατηγός.  Εν τω μεταξύ τρείς μέρες νωρίτερα οι συμμαχικές δυνάμεις είχαν εισέλθει στη Ρώμη και καταδίωκαν τις δυνάμεις των φασιστών πέρα από τον Τίβερη. Αγγλικά αεροπλάνα έριξαν στον ΕΔΕΣ ιματισμό και υπόδηση για τους αντάρτες. Ο Ζέρβας όμως πονούσε.

          «Πονώ όλην την ημέρα και νύκτα, ιδίως στα σημεία που μου έκαναν ενέσεις».

          Στις 7 Ιουνίου δεν υπάρχει αναγραφή στο ημερολόγιο για πόνους, αλλά στις 8 Ιουνίου επανέρχονται οι πόνοι.

          Η 9η Ιουνίου είναι μια γεμάτη μέρα. Το απόγευμα είδε στον ύπνο του τη γυναίκα του Λουκία και τον γιό του Τάσο. «Καλό είναι που τη βλέπω έστω και στον ύπνο μου» έγραψε. Ανθρώπινες στιγμές μέσα στην σκληρότητα του πολέμου…

          Την ίδια μέρα ήρθε από την Αθήνα στον Ζέρβα ο δημοσιογράφος Τριανταφυλλίδης (Σ.Σ. Ο Κώστας Τριανταφυλλίδης διακεκριμένος δημοσιογράφος διετέλεσε αργότερα διευθυντής τη «Καθημερινής». Υπήρξε στενός συνεργάτης του πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή, ο οποίος το 1963 όταν αυτοεξορίσθηκε στο Παρίσι, χρησιμοποίησε το όνομα του Τριανταφυλλίδη για να εκδώσει τα αεροπορικά εισιτήρια. Στο βουνό βγήκε με την τότε σύζυγό του Μπιάνκα Κοέν).

          «Κοιμήθηκα στου Κονδώρου Γ. με τους ίδιους πόνους στα κόκκαλα του χεριού μου».

          Σύμφωνα με τις εγγραφές της 10^ης Ιουνίου ο Ζέρβας πληροφορήθηκε το σχηματισμό της κυβέρνησης στο συνέδριο του Λιβάνου με πρωθυπουργό τον Γεώργιο Παπανδρέου. «'Ηρχισεν οξύς πόλεμος εκ μέρους ΕΑΜ- ΚΚ εναντίον του Παπανδρέου και ημών. Ο Τύπος των εξεσπάθωσεν, η τρομοκρατία των ενετάθη». Εκείνη τη μέρα σημείωσε στο τέλος της ημερήσιας καταγραφής:

          «Κοιμήθηκα στου Κονδώρου Γ. με πόνους οξύτερους από χθες».

          Στις 11 Ιουνίου ο Ζέρβας κοιμήθηκε πάλι στο σπίτι του Κονδώρου στα Δερβίζιανα «δια πρώτην νύκτα με κάπως μικρότερους πόνους».

          Στις 12 Ιουνίου πήρε εντολή του Συμμαχικού Στρατηγείου της Μέσης Ανατολής να παραδώσει τους Γερμανούς αιχμαλώτους. Επίσης φτάνουν στα αυτιά του πληροφορίες ότι  στη 10 Μεραρχία «γίνεται εκδήλως βασιλική κίνησις». Και έδωσε διαταγές να γίνει κατάλληλα παρακολούθηση. Αναφέρει επίσης ότι παράγγειλε στον Τόρρενς να φροντίσει μέσω του Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής (ΣΜΑ) να πληροφορηθεί για την τύχη της γυναίκας του Λουκίας «η οποία κατά πληροφορίας του ΣΜΑ, ευρίσκεται εις Ρώμην».

          «Κοιμήθηκα στου Κονδώρου Γ. , με κάπως λιγώτερους πόνους, περιωρισμένους στις αρθρώσεις».

          Η εγγραφή για την υγεία του στις 13 Ιουνίου αναφέρει: «Πάλι πόνεσα, ύστερα από εντατική ομιλία με τον Τρικαληνό. Κοιμήθηκα στου Κονδώρου Γ., με πόνους».

          Στις 14 Ιουνίου το Συμμαχικό Στρατηγείο τους πληροφορούσε, ότι οι Γερμανοί έχουν αγκιστρωθεί στην Αλβανία και ζητούσε να οργανώσουν επίθεση κατά των Ιωαννίνων για να διαλύσουν τα γραφεία του 22^ου Σώματος Στρατού. Όσο για την πληροφορία ότι κατεβαίνει γερμανικός στρατός 2.000 από την Παραμυθιά προς Καρβουνάρη και Πάργα εξακριβώθηκε ότι επρόκειτο για περίπου 80 Γερμανούς από τους οποίους 30 ήταν αλβανοί . 'Αλλοι 50 βρίσκονταν στην Παραμυθιά.

          Ο Ζέρβας σημειώνει στο ημερολόγιό του «Κοιμήθηκα στου Κονδώρου, πάλι με πόνους, όχι όμως τόσο μεγάλους».

*Πορτρέτο του Ναπολέοντα Ζέρβα

          Η 15^η Ιουλίου κύλησε με διάφορες αβεβαιότητες, αλλά το βράδυ ο Ζέρβας, γράφει: «Κοιμήθηκα στου Κονδώρου με πόνο. Βήχω και πονώ ως τα νύχια του χεριού».

          Στις 16 Ιουνίου το Συμμαχικό Στρατηγείο επανέρχεται στην πρότασή του να προετοιμασθεί μελετώντας την επίθεση εναντίον των Ιωαννίνων. Κάτι που είχε ήδη διατάξει ο Ζέρβας στον Αγόρο να ετοιμάσει. Έφτασαν επίσης ρώσοι αξιωματικοί από τις περιοχές του ΕΑΜ, για να αναχωρήσουν με τα πλοία. Βήχας και πόνος τον βασανίζουν. «Βήχω και πονώ ως τα νύχια» σημειώνει στο ημερολόγιό του.

          Την παρουσία αυτών των Ρώσων, που ήταν αιχμάλωτοι των Γερμανών, οι οποίοι τους μετέφεραν από το ρωσικό μέτωπο στην Ελλάδα, επιβεβαιώνει και ο Γιώργος Κοτζιούλας στο βιβλίο του «Όταν ήμουν με τον Άρη» Εκδόσεις Θεμέλιο, που γράφει: «Πέρασα την Πρωτοχρονιά του 44, ανάμεσα στους αντάρτες, που τυλιγμένοι στις κάπες τους κοίταζαν αντίκρυ, προς  το μέρος του εχθρού. Ήταν εκεί και κάτι Ρώσοι αιχμάλωτοι, που τους είχαν απελευθερώσει οι Ελασίτες, Περίμεναν να περάσουν απέναντι, με τη εγγύηση των Άγγλων, για να φύγουν με κανένα καράβι απ’ τα παράλια που τα βαστούσε ο Ζέρβας».

          Την επομένη 17 Ιουνίου ο Ζέρβας γράφει μεταξύ άλλων στο ημερολόγιό του: «Κοιμήθηκα στου Κονδώρου Γ., και, αφού έρριξα βεντούζες , είδα λίγη βελτίωση».

          Στις  18 του μηνός από το Θεσπρωτικό τηλεφώνησαν ότι οι Γερμανοί απειλούν του Πρεβεζάνους, με αντίποινα, αν δεν παρουσιάσουν 100 νέους και 4 νέες για τα τάγματα εργασίας. «Έφθασεν εις Θεσπρωτικόν αυτοκίνητον του Ερυθρού  Σταυρού με ένα γιατρό και ένα Ελβετό και ειδοποιούν να απειλήσω τους Γερμανούς, αν λάβουν μέτρα κατά των Πρεβεζάνων».  Επίσης τον πληροφόρησαν ότι στη Μεραρχία Παπαθανασίου εμφανίσθηκε κίνηση βασιλοφρόνων και έγιναν λυπηρά επεισόδια στο Τάγμα Δημητρίου. Γράφει ο Ζέρβας: «Κοιμήθηκα στου Κονδώρου Γ., με πόνους. Πάλι το βράδυ έβηχα και μου πονούσε όλο το χέρι». Εκείνη τη μέρα τηλεφώνησαν στο Ζέρβα ότι το συμμαχικό υλικό με το καράβι έφτασε και η εκφόρτωση έγινε κανονικά στη Σκαφιδωτή.

          Στις 19 Ιουνίου ο Άγγλος σύνδεσμος Φίλιπ ανήγγειλε στο Ζέρβα ότι ήρθε διαταγή να πληρωθούν 2.111 λίρες, οι οποίες θα σταλούν με το επόμενο πλοίο.

          Το μεσημέρι όμως εκείνης της μέρας οι αντάρτες του ΕΑΜ- ΕΛΑΣ επιτέθηκαν κατά των τμημάτων του ΕΔΕΣ που διοικούσε ο Χατζηδάκης, στην περιοχή της Λούτσας. Η μάχη κράτησε πέντε ώρες και τελικά οι επιτιθέμενοι διασκορπίσθηκαν και ο Χατζηδάκης πήγε στο χωριό Βράχος. Άλλη μια επίθεση δέχθηκε ο ΕΔΕΣ από τον ΕΛΑΣ στη Λεπτοκαρυά Φιλιατών, αλλά και εκεί καταδιώχθηκαν οι Ελασίτες. Άλλοι Ελασίτες πυροβόλησαν στο φυλάκιο του ΕΔΕΣ προς το Γραμμένο και κατέλαβαν χωριά των Ιωαννίνων  για έλεγχο των οδικών αρτηριών. «Διέταξα την εκδίωξίν των και λήψιν μέτρων αντιποίνων. Ετηλεγράφησα σχετικώς και εις το Κάιρον». Επίσης τηλεγράφησε στο Συμμαχικό Στρατηγείο και την ελληνική κυβέρνηση, διαμαρτυρόμενος για τις υποχωρήσεις τους στις αξιώσεις του ΕΑΜ. «Όσα και αν τους δώσουν αυτοί θα πάνε στο σκοπό τους, ήτοι εις την αναρχίαν. Επίσης ετηλεγράφησα εις το Κάιρον ότι στερούμαι παντελώς χρημάτων και να μου στείλουν τάχιστα».

          Σε ότι αφορά την υγεία του, ο στρατηγός σημείωνε: «Τώρα ενετοπίσθη ο πόνος εις τον αντιβραχίονα και τον καρπόν. Πονώ πάρα πολύ. Κοιμήθηκαν στο Κονδώρου, με πόνους στο χέρι».

*Χάρτης της περιοχής. Κάτω στη μέση τα Δερβίζιανα.

          Την άλλη μέρα 20 Ιουνίου ο Άγγλος σύνδεσμος Τόρενς εξέφρασε τη γνώμη ότι κακώς εστάλη το τηλεγράφημα στο Συμμαχικό Στρατηγείο και την κυβέρνηση περί υποχωρήσεως στις αξιώσεις των Εαμιτών. Επίσης και το άλλο τηλεγράφημα περί αποστολής χρημάτων!

          «Κοιμήθηκα στου Κονδώρου με πόνο στο χέρι. Πάλι βήχω».

          Και στις 21 Ιουνίου, παρά τις εκφορτώσεις και νέων υλικών που κάλυπταν πολλές ανάγκες των ανδρών του, ο στρατηγός σημειώνει στο ημερολόγιό του: «Κοιμήθηκα στου Κονδώρου με πυρετό και πόνο δυνατό στο χέρι, ιδία από τον αγκώνα και κάτω και με πόνους στην κοιλιά μου».

          Και η 22^α Ιουνίου ήταν οδυνηρή για τον Ζέρβα, που έγραψε: «Σήμερα δεν έκανα μπάνιο, είχα πάλι πυρετό 37,3 και πόνους ισχυρούς στο χέρι. Βήχω και πονώ. Κοιμήθηκα στο Κονδώρου άσχημα».

          Όμως η 23^η Ιουνίου άρχισε με αιφνιδιαστική επίθεση των Ελασιτών εναντίον του ΕΔΕΣ στην Άνω Ράχη. Ένας αντάρτης Εδεσίτης τραυματίσθηκε. Οι Άγγλοι σύνδεσμοι ενθαρρύνουν το Ζέρβα να εκκαθαρίσει πλήρως την περιοχή από τις δυνάμεις του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ.

          Την ίδια μέρα ήρθε και το τηλεγράφημα από το Κάιρο. Οι σύμμαχοι του ζητούν να πραγματοποιήσει την επίθεση εναντίον των Ιωαννίνων χωρίς να διακινδυνεύσει «διασπάθισιν των δυνάμεών μου».

          Και το βράδυ… «Κοιμήθηκα στου Κονδώρου Γ., πάλι με πόνους και σχετικό πυρετό».

          Στις 24 Ιουνίου 1944 πάντα, αναφέροντα συγκρούσεις ΕΔΕΣ με ΕΑΜ-ΕΛΑΣ στο Θεσπρωτικό με 3 νεκρούς  και 11 τραυματίες Εδεσίτες, από τους οποίους οι 4 βαριά. Τραυματίσθηκαν οι διοικητές λόχων του Τάγματος Γαλάνη, οι υπολοχαγοί Χαραλαμπίδης και Μαραγκουδάκης. Μετά από αυτό ο Ζέρβας διέταξε να εκκαθαρισθεί η περιοχή από τους αντάρτες του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Στις 11 το βράδυ ήρθε και η διαταγή από το Κάιρο να γίνει η επίθεση κατά των Ιωαννίνων. Ο Ζέρβας είναι δυσαρεστημένος, γιατί στο Κάιρο δεν έλαβαν υπόψη τους τις επισημάνσεις του, ότι μπορεί να υποστεί επίθεση και των Γερμανών και τον Ελασιτών συγχρόνως. Και σημειώνει: «Συνεπώς φαίνεται ότι δεν λαμβάνουν τίποτα υπόψη των. Ο Θεός βοηθός, πρώτα αυτός και ύστερα η απόφασις των ανδρών μας, θα μας βγάλουν, όπως ελπίζω νικητάς». Και αφού αναφέρεται στις προετοιμασίες με συνεργασία των διάφορων ηγητόρων, καταλήγει: «Κοιμήθηκαν στου Κονδώρου, κάπως ησυχώτερα». 

*Ο Ζέρβας σε φωτογραφία του 1944

          Κυριακή 25 Ιουνίου. Η επίθεση του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ εναντίον του ΕΔΕΣ συνεχίζεται προ του χωριού Παλαιορόφιλο όπου  καθήλωσαν το τάγμα Σουλίου του ΕΔΕΣ. Τελικός απολογισμός 4 νεκροί , από τους οποίους ο ένας είχε τραυματισθεί και εξέπνευσε αργότερα. Τον κήδεψαν… Οι τραυματίες τους έφτασαν τους 11 από τους οποίους δύο λοχαγοί . Άλλοι 6 τραυματίες υπήρξαν από τον Λόχο του ΕΔΕΣ. Οι συνεργασίες του Ζέρβα με τους επιτελείς του για την αντιμετώπιση της κατάστασης και την επίθεση κατά των Ιωαννίνων, τερματίσθηκαν στις 12 τα μεσάνυχτα.

          Την ημέρα εκείνη έγραψε στο ημερολόγιό του: «Σήμερα ετελείωσα 15 μπάνια και σταματάω λόγω της μεθαυριανής αναχωρήσεώς μου. Κοιμήθηκα στου Κονδώρου με πόνο στο χέρι, ιδίως όταν βήχω, πάντως κάπως ησυχώτερα».

           Στις 26 Ιουνίου φαίνεται να τερματίζεται η επίθεση των περίπου 300 Εαμιτών με κύκλωσή τους στην Καμαρίνα- Κορυφή Ζαλόγγου. Ο Ζέρβας για την ημέρα εκείνη σημειώνει: «Κοιμήθηκα στου Κονδώρου, με πόνο στο χέρι».

*Ο Ζέρβας, σε φωτογραφία από το αρχείο του κ. Γ. Βασιλειάδη

          Η εγγραφή του Ζέρβα στο ημερολόγιό του την επόμενη μέρα 27 Ιουνίου 1944, έχει ενδιαφέρον. «Ο Σαράφης διαμαρτύρεται- σημειώνει- δια την επίθεσίν μας κατά του 24^ου του ΕΛΑΣ, ζητεί αποχώρησίν μας και τιμωρίαν των ενόχων.  Άλλως απειλεί να αντεπιτεθεί. Απήντησα ότι εκτελώ διαταγάς ανωτέρων, να παύση τα απειλάς και να κυττάξη να συνεργασθή δια την εκδίωξιν του εχθρού. Ο Τόρρενς, εις τον οποίον ανεκοίνωσα τα ανωτέρω, μου είπεν ότι εις το σημερινόν πρωινόν του τηλεγράφημα προς τον Χάμμοντ εξηγεί ότι αυτός διέταξε την εκκαθάρισιν και ότι επομένως να παύση ο ΕΛΑΣ να διαμαρτύρεται . Επί της απαντήσεώς μου  προς τον Σαράφην, συνεφώνησε». Ο Τόρρενς του ανακοίνωσε επίσης ότι διέταξε την αναστολή της επιχειρήσεως κατά των Ιωαννίνων. Εν τω μεταξύ οι Εδεσίτες υπό τον Καμάρα κατέλαβαν την Παραμυθιά και τμήματά τους προχώρησαν έως την Μενίνα.

          Στις 5 το απόγευμα οι Γερμανοί προσέβαλαν το Τάγμα Γαλάνη, νοτίως της Κουμαρίνας, ενώ έδινε μάχη κατά των Εαμιτών. Ο Ζέρβας υποψιάζονταν πως οι Ελασίτες είχαν ειδοποιήσει τους Γερμανούς. Το τάγμα Γαλάνη αντιστάθηκε επιτυχώς.  Η ημέρα εκείνη ήταν σκληρή ούτως ή άλλως.

          «Κοιμήθηκα στου Κονδώρου με πόνον στο χέρι» έγραψε ο στρατηγός.

          Και μια έκπληξη ανάμεσα στις τόσες άλλες. Στις 28 Ιουνίου γράφει ο Ζέρβας ότι έλαβε τηλεγράφημα από τη Φρειδερίκη (Σ.Σ. τότε ήταν ακόμα πριγκίπισσα Διαδόχου) περί αποστολής υγειονομικού υλικού.

          Το βράδυ εκείνης της ημέρας μίλησε από τον ραδιοσταθμό του Καΐρου ο Γεώργιος Παπανδρέου ο οποίος «κατήγγειλε ότι το ΕΑΜ και προ παντός η Επιτροπή του βουνού αντιδρά εις το έργον της εθνικής ενώσεως. Έστειλε τον Σαράφην να τους πείση, αλλά τίποτα δεν επέτυχε, είτα τον Πορφυρογένην, το ίδιο και καλεί τον Σβώλον να αποφασίση, όπως και τον Ασκούτσην. Ισχυρίζεται , λέγει, ότι ο Ζέρβας εκτύπησε το ΕΑΜ και εφ’ όσον υπακούει εις την κυβέρνησιν, άρα πταίει η κυβέρνησις και δι’ αυτό δεν μετέχει αυτής. Ηρώτησα, λέγει, ίνα μάθω την αλήθειαν και επληροφορήθην όλως το αντίθετον. Ότι δηλ., το ΕΑΜ επετέθη κατά του Ζέρβα αιφνιδιαστικώς. Επομένως ο ισχυρισμός αυτός δεν ευσταθεί. Τέλος κατηγόρησε ποικιλοτρόπως το ΕΑΜ».

          Οι πόνοι όμως συνεχίζονταν. «Ήρχισα ενέσεις σαλισιλάτ ενδοφλεβίως. Έκαμα δύο στα χέρια, η του απογεύματος απέτυχε».

          Και καταλήγει εκείνη την  ημέρα: «Είχα πόνους στο χέρι, όχι δυνατούς και όλη τη μέρα πυρετό 37.2».

          Στις 29 Ιουνίου ο Ζέρβας γράφει: «Εις Παραμυθιάν επικρατεί ησυχία, μόνον την πρώτη νύκτα εγένοντο  ορισμέναι εκτελέσεις τουρκαλβανών. Διέταξα αμέσως να σταματήσουν όπως και να παύση η εκδίκασις των αδικημάτων και να σταλούν με συνοδείαν οι κατηγορούμενοι. Εν τω μεταξύ ο λοχαγός Τουφεξής εισήλθε στην Πάργα και άρχισε τον αφοπλισμό των κατοίκων».

          Εκείνη τη μέρα έκανε ένεση και κοιμήθηκε στο σπίτι του Κονδώρου  «πάλι με πόνο στο χέρι και λίγο πυρετό».

          Φτάσαμε στις 30 Ιουνίου και από το ημερολόγιο του Ζέρβα πληροφορούμαστε: «Εκ τηλεγραφήματος του Καμάρα προκύπτει ότι οι Αλβανοί ανησύχησαν από την παρουσίαν μας εις Παραμυθιάν και ότι παρετηρήθη εξέγερσις. Φαίνεται ότι προς τούτο συνετέλεσαν ωρισμέναι υπερβασίαι. Διέταξα αμέσως να σταματήσει πάσα εχθρική εκδήλωσις».

*Ο Ζέρβας και αριστερά στη φωτογραφία ο Βρετανός Κρις Γουντχάουζ.

          Εν τω μεταξύ το τμήμα ΕΔΕΣ της Περάνθης υπό τον Πολυζώνη ευρισκόμενο στο Γλυκόριζο αιφνιδιάστηκε από τους Γερμανούς και έχασε τρείς άνδρες. Η τύχη του Πολυζώνη αγνοείται. Το απόγευμα της ίδιας μέρας οι Γερμανοί επιτέθηκαν με 200 άνδρες, όλμους και 4 πυροβόλα, με σκοπό να ανακαταλάβουν την Παραμυθιά. Τα τμήματα του ΕΔΕΣ αν και ολιγαριθμότερα αργά το βράδυ αντεπιτέθηκαν και ανέτρεψαν τους Γερμανούς, που είχαν 70 νεκρούς και 8 αιχμαλώτους. Οι Εδεσίτες τους πήραν ένα πυροβόλο των 105 με 120 βλήματα, 2 αυτοκίνητα σε άριστη κατάσταση, πολλά πυρομαχικά, 4 οπλοπολυβόλα και άλλο παντοειδές υλικό. Παράλληλα οι Τουρκαλβανοί επιχείρησαν να εκτοπίσουν τους Εδεσίτες από τη θέση Καρβουνάρη, αλλά υπέστησαν κατά τον Ζέρβα, πανωλεθρία.

          Ο ίδιος; Έκανε ένεση και κοιμήθηκε στο Κονδώρου. «Το χέρι μου όμως ακόμη πονεί. Είχα πυρετό 37,3».

          Στο τέλος ο Ιούνιος του 1944 κλείνει με ένα συνολικό σημείωμα εν είδει επιμέτρου στο οποίο μεταξύ άλλων τονίζεται:

          «Ο μήνας αυτός ήτο πλούσιος εις απολογισμόν. Κατ’ αυτόν εφωδιάσθηκαν πάντες οι άνδρες μου δι’ ειδών ιματισμού και υποδήσεως, ωπλίσθησαν πλήρως, εστρατιωτικοποιήθησανμ διεξήγαγον νικηφόρους μάχας κατά των Γερμανών και των Εαμιτών, εκκαθαρίσαντες την περιοχήν της Πρεβέζης. Κατελάβομεν την Παραμυθιάν και την Πάργαν και κτυπήσαμεν νικηφόρως τους Τουρκαλβανούς, Ενί λόγω, από στρατιωτικής πλευράς είχαμε σειράν επιτυχιών και μπορούμε να πούμε ότι στρατιωτικώς επετύχαμεν εις την προσπάθειά μας…».

          Και όλα αυτά, έστω και καθ’ υπερβολήν γιατί εκείνη την εποχή ο ΕΔΕΣ είχε πιεσθεί σκληρά από τον ΕΛΑΣ και είχε περιορισθεί σε μια περιοχή της Ηπείρου. Αλλά ο Ζέρβας, με ενέσεις, με αλοιφές και με βεντούζες για τους πόνους του, συνέχισε να πολεμά…

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης