Η μάχη της Ελασσόνας το 1912

*Η Ελασσόνα από το Ημερολόγιο του Κ.Σκόκου

*Η πρώτη απελευθερωμένη πόλη

κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους

Γράφει ο Παντελής Στέφ. Αθανασιάδης

          Οι Βαλκανικοί πόλεμοι 1912-13, είναι οι ενδοξότεροι πόλεμοι της Ελλάδας μετά την εξέγερση του 1821 και την εγκαθίδρυση ελεύθερου ελληνικού κράτους. Η κήρυξη του πολέμου εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από την πλευρά της Ελλάδας, έγινε στις 5 Οκτωβρίου 1912.

          Η πρώτη νικηφόρα μάχη, που κατέληξε σύντομα στην απελευθέρωση της πρώτης πόλης, είναι η μάχη της Ελασσόνας. 

          Η πόλη αυτή αναπτύχθηκε στα ερείπια της αρχαίας Ολοσσόνος και την θεωρούσαν πάντα σπουδαίο στρατηγικό σημείο. Από τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, ο Οθωμανός Πασάς Σεϊφουλάχ, είχε κατασκευάσει οχυρωματικά έργα και διεύρυνε το συγκοινωνιακό δίκτυο της περιοχής.

          Ο ελληνικός στρατός άρχισε την προέλασή του στις 5 Οκτωβρίου 1912 στη Θεσσαλία. Το προηγούμενο βράδυ ο αρχηγός Στρατού Διάδοχος Κωνσταντίνος, εξέδωσε διαταγή επιχειρήσεων, η οποία καθόριζε ότι η προέλαση του Στρατού της Θεσσαλίας θα άρχιζε το πρωί της επομένης.

          Πρώτη μεγάλη νίκη ήταν τελικά, η απελευθέρωση της Ελασσόνας την επόμενη μέρα 6 Οκτωβρίου, μετά από σχεδόν πεντάωρη σκληρή μάχη. Η Στρατιά της Θεσσαλίας, αφού διέβη την 5η Οκτωβρίου την ελληνοτουρκική μεθόριο, απώθησε αρχικά τα τουρκικά φυλάκια των συνόρων συναντώντας ασθενή αντίσταση και στη συνέχεια, την 6η Οκτωβρίου, τα εγκατεστημένα στην Ελασσόνα και Δεσκάτη τμήματα του εχθρού.

*Από την εφημερίδα "Πατρίς"

Ανησυχούσαν για τα χαρέμια…

          Οι κάτοικοι της Ελασσόνας, που ζούσαν πολύ κοντά στα τότε ελληνοτουρκικά σύνορα, αντιλήφθηκαν πρώτοι την έναρξη του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου με την προέλαση του ελληνικού στρατού, που προκάλεσε τρόμο στους Οθωμανούς. Αναφέρεται μάλιστα πως οι χοτζάδες της περιοχής, ενίσχυαν με τερατολογίες το φόβο των Τούρκων, αλλά και τη φρίκη τους στα λεγόμενα των «σοφών» χοτζάδων!!!

          Ένας αιχμάλωτος, αφηγήθηκε λίγο αργότερα, ότι του προξενούσε φρίκη η ιδέα ότι οι Έλληνες μπαίνοντας στην πόλη θα εισχωρούσαν κατευθείαν στα χαρέμια θα ξεσκέπαζαν τις γυναίκες και θα τις βίαζαν!!! Τέτοια έλεγαν στον κόσμο οι «σοφοί»….

          Η μάχη της Ελασσόνας, κράτησε συνολικά 4 ώρες, από τις 10 το πρωί, έως τις 2 μ.μ. και διεξήχθη σε δυο μέτωπα. Το ένα ήταν της κορυφογραμμής της Μελούνας και των υψωμάτων Μενεξέ, Γκριτζόβαλης, Λοφασκίου, Προφήτη Ηλία.  Το δεύτερο μέτωπο ήταν της Ποταμιάς, Δαμασίου, Δομενίκου, Κεφαλοβρύσου.

          Λίγο πριν αρχίσει η ελληνική επίθεση, σχηματίσθηκαν καραβάνια Τούρκων με κατεύθυνση προς τα Σέρβια… Ήταν η έξοδος των γυναικών, που πίστευαν τις διαδόσεις των χοτζάδων. Οι άνδρες οδήγησαν τις γυναίκες των χαρεμιών στα θεωρούμενα ασφαλή Σέρβια και επέστρεψαν να βοηθήσουν τον οθωμανικό στρατό.

          Ο ελληνικός στρατός επέδειξε αξιοσημείωτη μαχητική ικανότητα και 24 ώρες μετά τη διάβαση των συνόρων μπόρεσε να αναπτυχθεί σε ολόκληρη τη γραμμή των αντιπάλων. Το πυρ ήταν ζωηρό. Στην ανοιχτή πεδιάδα το ευζωνικό προχωρούσε ακάθεκτο. Το πεζικό προχωρούσε αποφασιστικά μέσα από τους εκτεταμένους αμπελώνες της περιοχής.

          Στα μετόπισθεν και σε απόσταση 4.400 μέτρων είχε αναπτυχθεί το Πυροβολικό, που παρείχε σημαντική βοήθεια στους πεζούς με τις εύστοχες βολές του, εκκαθαρίζοντας το πεδίο. Τα 24 πυροβόλα που είχε στη διάθεσή του ο συνταγματάρχης Βαρούχας, έκαμναν θαύματα.

          Η εφημερίδα «Πατρίς» (11 Οκτωβρίου 1912) σε ανταπόκριση του απεσταλμένου της, έγραφε: «Υπέροχον ήτο το θέαμα της ψυχραιμίας και της γενναιότητος των δύο μεράρχων κ.κ. Μανουσογιαννάκη και Καλάρη, οίτινες έφιπποι, συνοδευόμενοι υπό των υπασπιστών των κ.κ. Τσόντου και Σούτσου, διέτρεχον την γραμμήν του πυρός, ενθαρρύνοντας τους άνδρας…».

          Ο σουλτανικός στρατός πρόβαλε ισχυρή αντίσταση, αλλά τελικά κάμφθηκε. Οι στρατιώτες πανικόβλητοι εγκατέλειπαν τις θέσεις μάχης, αφήνοντας πίσω τους όπλα, κανόνια και γυλιούς.

*Από την εφημερίδα "Αθήναι"

          Ο Στυλιανός Γονατάς, λοχαγός τότε,  στα απομνημονεύματά του σημειώνει:

          «Μόλις κατήλθομεν εις την πεδιάδα εδέχθημεν τους πρώτους εχθρικούς κανονιοβολισμούς εκ μακράς αποστάσεως. Ήτο το πρώτον βάπτισμα του πυρός. Η προέλασις εγένετο ως εάν επρόκειτο περί ασκήσεων. Η Τουρκική αντίστασις εκάμφθη και μετά από αγώνα, ο οποίος διήρκεσεν από της 9ης πρωινής έως της 2ας  μ. εισήλθομεν, διελθόντες δια Τσαριτσάνης, κωμοπόλεως εντελώς ελληνικής, εις Ελασσόνα».

          Οι επικεφαλής των Τούρκων βρίσκονταν στο Διοικητήριο της Ελασσόνας, όταν τους ήρθε η απαίσια γι’ αυτούς είδηση. Οι Έλληνες κατέλαβαν ήδη την Τσαριτσάνη και προχωρούσαν προς την Ελασσόνα. Στην κωμόπολη της Τσαριτσάνης, έγινε η πανηγυρική υποδοχή του Ελληνικού Στρατού από τον μητροπολίτη Νεόφυτο Ευαγγελίδη.

                    Ο κόσμος με αλαλαγμούς είχε βγει στους δρόμους, αγκάλιαζε και ασπάζονταν τους στρατιώτες και τους μοίραζε σταφύλια, κυδώνια, αμύγδαλα και καρύδια!    

*Απόσπασμα από την ανταπόκριση της "Νταίηλυ Μαίηλ" αναδημοσευμένο στην "Εστία"

Ο χότζας από τζαμί πυροβολεί…

          Εν τω μεταξύ οι κάτοικοι της Ελασσόνας βλέποντας τους Οθωμανούς στρατιώτες να υποχωρούν και αυτοί προς τα Σέρβια, βγήκαν στους δρόμους για να υποδεχτούν τους ελευθερωτές.

          Μια φάλαγγα στρατιωτών προχωρεί προς το κέντρο της πόλης, όταν από τον μιναρέ ενός τζαμιού πέφτουν πυροβολισμοί. Ένας χότζας, ταμπουρωμένος εκεί ψηλά, πυροβολεί  κατά των Ελλήνων στρατιωτών. Γυρίζει γύρω- γύρω και πυροβολεί ασταμάτητα και εκ του ασφαλούς.

          Οι Έλληνες στρατιώτες αδυνατούν να τον εξουδετερώσουν, αλλά και να προχωρήσουν. Έτσι ζητούν την άδεια, να ανατινάξουν τον μιναρέ. Ο Διάδοχος Κωνσταντίνος, αρχηγός του στρατού δεν τους το επιτρέπει. Οι στρατιώτες πυροβολούν βροχηδόν κατά του μιναρέ και κάποια στιγμή μια σφαίρα βρήκε τον χότζα. Η τελευταία αντίσταση είχε εκλείψει. Η Ελασσόνα έγινε ελληνική…

          Η αδιέξοδη και μάταιη αντίσταση του χότζα δημοσιεύθηκε στην αγγλική εφημερίδα «Νταίηλυ Μαίηλ» 

Ο Ελληνικός Στρατός πήρε και πολλά λάφυρα. Μεταξύ άλλων στην Ελασσόνα βρήκαν 400.000 οκάδες σιτάρι, 250.000 οκάδες κριθάρι και 100.000 οκάδες καλαμπόκι. Ανάμεσα στα λάφυρα, ήταν και η σημαία του τουρκικού διοικητηρίου Ελασσόνας.

*Ενδιαφέρον του Αγγλικού Τύπου για τη μάχη της Ελασσόνας

Κατά την πρώτη μέρα των μαχών έχασαν τη ζωή τους μεταξύ άλλων και τρείς νέοι αξιωματικοί. Οι ανθυπολοχαγοί Ν. Μπούκης, Αθ. Μαυροδήμος και Β. Βασιλόπουλος. Οι Μπούκης και Βασιλόπουλος τάφηκαν στην Τσαριτσάνη, ο δε Μαυροδήμος στην Ελασσόνα.  Λίγες μέρες αργότερα πέθαναν και οι πρώτοι τραυματίες αξιωματικοί στο νοσοκομείο Ελασσόνας. Ήταν οι λοχαγοί πεζικού Αθαν. Αναγνωστόπουλος (από τη Δωρίδα) και Γεώργιος Μπίνας (από την Αιτωλοακαρνανία). Θάφτηκαν στις 14 Οκτωβρίου στην Ελασσόνα με τις τιμές και πάνδημο πένθος.

Στις 10 Νοεμβρίου 1912 ορίστηκε και το πρώτο Δημοτικό Συμβούλιο της απελευθερωμένης Ελασσόνας, που ήταν: Δήμαρχος ο Ανδρέας Κόρακας και σύμβουλοι οι Δ. Χατζούλης, Ν. Χαρισίου, Ν. Κυριακού και Θ. Σαμαράς.

Σήμερα μια από τις σημαντικότερες εκδηλώσεις στην πόλη, είναι τα "Ελευθέρια", στα οποία γιορτάζεται η απελευθέρωση της Ελασσόνας από τους Τούρκους, την 6 Οκτωβρίου 1912.

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ

Ευχαριστώ τον Ανώνυμο φίλο, που μου γνωστοποίησε μια ακόμα περιγραφή της μάχης της Ελασσόνας, που μου ήταν άγνωστη. Μπορείτε να την διαβάσετε στη θέση https://docs.google.com/file/d/0B9ThccoWAXQoRWxYOU5DZWs0eWs/edit

ΠΗΓΕΣ

*Ημερολόγιο Κ. Σκόκου, 1914

*Τύπος εποχής

*Επίτομη Ιστορία των Βαλκανικών Πολέμων, έκδοση ΓΕΣ