Κυριακή 18 Μαρτίου 2012

Οι διαφωνίες Βενιζέλου- Μεταξά

ΑΠΟ ΤΟ ΒΗΜΑ
http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=278281

*Στιγμές θριάμβου για τον Βενιζέλο

*Ένα αξιόλογο άρθρο του κ. Ευάνθη Χατζηβασιλείου, που δημοσιεύθηκε παλιότερα στο ΒΗΜΑ και θεωρώ, πως αντιμετωπίζει ένα κρίσιμο ζήτημα της νεώτερης ελληνικής ιστορίας (από τότε άρχισε ο Διχασμός) με την πρέπουσα νηφαλιότητα.  
-Να θυμίσω επίσης ότι σαν σήμερα το 1936 πέθανε στο Παρίσι ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Για τους θανάτους  του 1936 βλέπε στο  http://sitalkisking.blogspot.com/2011/01/1936.html

Του κ. Ευάνθη Χατζηβασιλείου*

Ένας από τους ενδιαφέροντες «διαλόγους» στη νεότερη ελληνική ιστορία αφορά τη διαφωνία του Ελευθερίου Βενιζέλου και του Ιωάννη Μεταξά το 1915 (για την επιχείρηση των Δαρδανελίων και την έξοδο της Ελλάδας στον Μεγάλο Πόλεμο), στην οποία ενεπλάκη και το ζήτημα της Μικράς Ασίας.
Οι θέσεις του Βενιζέλου ενσωματώθηκαν στα τρία υπομνήματά του προς τον βασιλιά· του Μεταξά, στα δύο υπομνήματά του τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο του 1915. Τα έγγραφα αυτά αναδεικνύουν την υψηλής ποιότητας ανάλυση και των δύο ανδρών, στις θέσεις των οποίων όμως ενσωματώνονταν διαφορετικές οπτικές.


*Ο Ιωάννης Μεταξάς

Ο Μεταξάς προέβαλε ένα επιχείρημα το οποίο, έστω και συνδεδεμένο με την πολιτική της ουδετερότητας, θα μπορούσε να αποκληθεί «αμιγώς στρατιωτικό»: υπολόγισε το χειρότερο δυνατό σενάριο (δηλαδή της εισόδου της Βουλγαρίας στον πόλεμο) και βάσει αυτού μέτρησε τις διαθέσιμες στρατιωτικές δυνάμεις και αποτίμησε την αναλογία τους προς τους επιδιωκόμενους στόχους· θεωρούσε ότι η συμμετοχή στην εκστρατεία των Δαρδανελίων θα άφηνε την Ελλάδα με ανεπαρκείς δυνάμεις εναντίον βουλγαρικής εισβολής, ενώ στη Μικρά Ασία δεν υπήρχε σύνορο το οποίο να μπορεί να κρατηθεί στρατιωτικά. Ο Βενιζέλος, αντίθετα, έθεσε το ευρύτερο ζήτημα των επιλογών που διέθετε η χώρα, με βάση τη διεθνή πολιτική κατάσταση και τους κινδύνους που ανέκυπταν από αυτήν. Στο μυαλό του Βενιζέλου το μείζον ερώτημα αφορούσε την επιλογή της σωστής εμπόλεμης πλευράς· επιλογή που μόνη αυτή θα μπορούσε να διασφαλίσει τα συμφέροντα του Ελληνισμού, συμπεριλαμβανομένου του μικρασιατικού.
*Η κλασσική φωτογραφία των δύο πρωταγωνιστών στη σημερινή Βυρώνεια

Η οπτική του Βενιζέλου ήταν περισσότερο πλήρης από τη σκοπιά της στρατηγικής ενός σύγχρονου κράτους. Οι στρατιωτικές πραγματικότητες εντάσσονται μέσα σε ένα διεθνές περιβάλλον που σε μεγάλο βαθμό τις καθορίζει. Έτσι, τον Μάρτιο του 1921, στις συσκέψεις του Μεταξά με τους ηγέτες του Λαϊκού Κόμματος, αναδείχθηκε όχι μόνον η ανεπάρκεια των ελληνικών δυνάμεων στη Μικρά Ασία, αλλά (κυρίως) η στρατιωτική αδυναμία που προέκυψε λόγω της αποτυχίας να διατηρηθεί η αρχική διεθνής συμμαχία. Ωστόσο και στο στρατιωτικό πεδίο ο ίδιος ο Μεταξάς, αρνούμενος την αρχιστρατηγία, σημείωσε: «Το πράγμα θα ήτο διάφορον- προσέθεσα - εάν είχον εις την διάθεσίν μου τον από Νοεμβρίου και πέραν διαρρεύσαντα χρόνον». Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι, αν κανείς αποδεχθεί το αμιγώς στρατιωτικό επιχείρημα, θα πρέπει παράλληλα να δεχθεί ότι το 1912 είχε δίκαιο ο βασιλιάς Κωνσταντίνος, ο οποίος άφηνε τη Θεσσαλονίκη εκτεθειμένη σε βουλγαρική προέλαση και επιζήτησε την κίνηση προς το Μοναστήρι (που θα προσέφερε στην Ελλάδα ηπειρωτική ενδοχώρα)· και ότι είχε άδικο ο Βενιζέλος, ο οποίος επέβαλε τη στροφή προς τη Θεσσαλονίκη και τον Στρυμόνα, που άφησε τα βόρεια ελληνικά σύνορα χωρίς στρατηγικό βάθος.
*Οι φονικές μάχες της Καλλίπολης

Εξάλλου, από την αμιγώς στρατιωτική άποψη, κατά τον 20ό αιώνα η Ελλάδα δεν θα «έπρεπε» να έχει καταφέρει να διατηρήσει τα βορειοανατολικά εδάφη της (στενή λωρίδα γης) ή τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου· και όμως τα διατήρησε, χάρη σε έναν συνδυασμό πειστικής στρατιωτικής αποτροπής, σύμπηξης συμμαχιών και συμμετοχής στις διεργασίες της διεθνούς ζωής. Με άλλα λόγια, η εμπειρία δικαίωσε την άποψη του Βενιζέλου ότι η επιτυχία στις διεθνείς υποθέσεις εξαρτάται από έναν δυναμικό συνδυασμό πολλαπλών παραγόντων.
Τ ο συμπέρασμα είναι περίπλοκο: σε καμία περίπτωση δεν μπορεί ο υπεύθυνος πολιτικός ηγέτης να αγνοήσει τις συμβουλές των στρατιωτικών συμβούλων του. Αλλά τις αποφάσεις θα τις λάβει αυτός (σταθμίζοντας αυτό το δυσπερίγραπτο μέγεθος, το εθνικό συμφέρον), σε μια διαδικασία στην οποία το στρατιωτικό κριτήριο θα παίξει σημαντικό αλλά όχι αποκλειστικό ρόλο. Και ο ίδιος ο Μεταξάς αυτό έκανε το 1940: δεν καθόρισε τη στάση του βάσει υπολογισμών σχετικά με τον «αριθμό» των στρατιωτικών δυνάμεων που θα παρέτασσαν στο πεδίο της μάχης οι εμπόλεμοι· επειδή για τούτο δεν υπήρχε οποιαδήποτε αμφιβολία. Καθόρισε τη στάση του βάσει ευρύτερων πολιτικών υπολογισμών, που έφεραν την Ελλάδα και πάλι (και παρά το δικό του καθεστώς) στο πλευρό των δημοκρατικών κρατών.

*Ο κ. Ευάνθης Χατζηβασιλείου είναι επίκουρος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

7 σχόλια:

  1. Eξαιρετική πολιτικοστρατιωτική ανάλυση,θα έλεγα, που χαρακτηρίζεται από μεγάλη αντκειμενικότητα!...
    Demos Tsagoudis

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Σύρος 5 Νοεμβρίου 2014.Ώρα 10.30
    Η πρώτη συνάντηση των δύο ανδρών έγινε κάτω από άνισες συνθήκες.Ο Ε. Βενιζέλος ήταν ο παντοδύναμος Πρωθυπουργός,που μόλις είχε αναλάβει την πρωθυπουργία,μετά από την υπόδειξη και πρόσκληση από τον Στρατιωτικό Σύνδεσμο και την ψήφο του Ελληνικού Λαού.Ο Ι. Μεταξάς ήταν ένας υπό τη δυσμένεια του κινήματος κατώτερος Αξιωματικός,που υπηρετούσε στην επαρχία.Ο πρώτος κάλεσε το δεύτερο τον Οκτωβριο του 1910 και του πρόσφερε την θέση του πρώτου υπασπιστού,δηλαδή του στρατιωτικού συμβούλου,θέση που αποδέχθηκε ο δεύτερος.Από αυτή την χρονική στιγμή άρχιζε η πορεία και των δύο.
    Επομένως με την πάροδο του χρόνου εγνώριζε και ανεγνώριζε ο ένας την αξία του άλλου.Εκείνο που κύρίως παρεμπόδιζε την ομαλή συνεργασία τους,πλην του ότι και οι δύο είχαν απέραντες φιλοδοξίες,ήταν η διαφορετική εκτίμηση των κάθε φορά παρουσιαζομένων προβλημάτων και καταστάσεων.Ο Βενιζέλος σκεπτόταν με πολιτικό πρίσμα,ο Μεταξάς με στρατιωτικό.Αρκεί αυτό το παράδειγμα: Το 1915 ο Βενιζέλος επέμενε να συμμετάσχει η Ελλάδα στην εκστρατεία των Δαρδανελλίων στο πλευρό των Δυτικών Συμμάχων[ΑΝΤΑΝΤ],γιατί η επιτυχία της θα προσπόριζε στη χώρα μεγάλα πολιτικά κέρδη.Ο Μεταξάς απέρριπτε κάθε σκέψη συμμετοχής,γιατί ήταν βέβαιος,όπως δικαιώθηκε στη συνέχεια από τα γεγονότα,για την αποτυχία της και τους μεγάλους κινδύνους,που θα διέτρεχε η άοπλη Ελλάδα από την Τουρκία και την Βουλγαρία.
    Ο Βενιζέλος θεωρούσε επιβεβλημένη την έξοδο της Ελλάδας στον Α΄Παγκόσμιο Πόλεμο και τη συμμετοχή της στο πλευρό των Δυτικών Συμμάχων και πίστευε ότι θα ήταν ιστορικό λάθος η αδράνειά της,γιατί από τον πόλεμο θα κρινόταν η τύχη όλων των χωρών,στις οποίες εκτείνονταν οι εθνικές μας διεκδικήσεις.Ο Μεταξάς απεναντίας πίστευε ότι η Ελλάδα έπρεπε να παραμείνει ουδέτερη έως ότου συντρέξουν οι κατάλληλες συνθήκες για τη συμμετοχή της στον Παγκόσμιο Πόλεμο και μάλιστα κάτω από όρους συμφέροντες για το Έθνος.
    Δυστυχώς ο σημειωθείς Διχασμός το 1915 προχώρησε στην Μικρασιατική Καταστροφή και πολύ πέραν αυτής με ανυπολόγιστες συνέπειες στην Ελλάδα και στο Ελληνικό Έθνος γενικότερα.
    Αργότερα ήρθε ο καιρός,κατά τον οποίο οι δύο άνδρες,σε στιγμές αυτοκριτικής αναγνώρισαν τον ρόλο τους στον Διχασμό.Ο Βενιζέλος σε μια αγόρευσή του στη Βουλή των Ελλήνων,στις 17 Δεκεμβρίου 1929,ανέλαβε όλο το βάρος δηλώνοντας ότι υπήρξε ο αίτιος,γιατί διχάσθηκε ο Ελληνικός Λαός στον Α΄Παγκόσμιο Πόλεμο.Ο Μεταξάς δε έγραψε στο Ημερολόγιό του,στις 5 Ιανουαρίου 1941,λίγες εβδομάδες προ του θανάτου του:Θα μας συγχωρήση ο Θεός το 1915; Φταίμε όλοι??
    Κωνστ. Πατιαλιάκας
    Αντιστράτηγος ε.α

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Giorgos Moraitinis
    Για το θέμα Μοναστήρι πρώτα ή Θεσσαλονίκη πολλά έχουν γραφεί.Πάντως λέγεται ακόμη (δεν έχω πρόχειρα στοιχεία) ότι αρχικά συμφωνούσε και ο Βενιζέλος να προηγηθεί της Θεσσαλονίκης η κατάληψη του Μοναστηρίου μέχρι που διπλωμάτης της Αγγλικής πρεσβείας ΄΄σφύριξε΄΄ στον Βενιζέλο ότι οι Βούλγαροι κατευθύνονται γρήγορα προς Θεσσαλονίκη, Έτσι τηλεγράφησε στον Κωνσταντίνο ν΄αλλάξει τα σχέδια και να σπεύσει εσπευσμένα στην Θεσσαλονίκη και να προλάβει τους Βουλγάρους, όπως και έγινε, Προλάβαμε τους Βουλγάρους στο παρα πέντε.


    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Για τις προθέσεις των Βουλγάρων ενημερώθηκε η ελληνική κυβέρνηση από τον θρακικής καταγωγής στρατιωτικό γιατρό του Βουλγαρικού Στρατού Φίλιππο Νόκογλου.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. George Levidis
    Βρίσκω ότι υπάρχει μια πολύ ενδιαφέρουσα περιγραφή των σχέσεων Βενιζέλου-Μεταξά στο βιβλίο του Παναγιώτη Γ. Βατικιώτη (P.J. Vatikiotis) “Μια πολιτική βιογραφία του Ιωάννη Μεταξά”, μετάφραση από την Αγγλική, εκδ. Ευρασία 2005.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Giorgos Moraitinis
    Είναι αξιόπιστη προσέγγιση.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. Andreas Makrides
    Σπάνια ένα άρθρο λέει τόσα πολλά σε τόσο λίγες γραμμές...

    ΑπάντησηΔιαγραφή