Ο πολιτικός Παναγιώτης Κανελλόπουλος

Το 14^ο τεύχος της περιοδικής έκδοσης του Πολιτικού Σχεδιασμού της Νέας Δημοκρατίας «ΑΠΟΨΕΙΣ», κυκλοφόρησε με επιλεγμένη ελληνική και διεθνή αρθρογραφία.

Στην ενότητα «Ιδέες» το περιοδικό «ΑΠΟΨΕΙΣ» εγκαινιάζει από αυτό το τεύχος, μια σειρά αφιερωμάτων σε σημαντικές προσωπικότητες του σύγχρονου πολιτικού, κοινωνικού και επιστημονικού βίου της χώρας. Πρώτο στη σειρά αφιέρωμα είναι αυτό στον Παναγιώτη Κανελλόπουλο, τον μεγάλο αυτόν πολιτικό, διανοούμενο και άνθρωπο, που έβαλε καθοριστική σφραγίδα στην πολιτική και πνευματική ζωή της Ελλάδας κατά τον 20ο αιώνα. Το αφιέρωμα περιλαμβάνει ένα εξαιρετικό κείμενο του ίδιου του Κανελλόπουλου με τίτλο «Το ιστορικό νόημα του ελληνικού έθνους», καθώς και τρία κείμενα των Κ. Μ. Καλλία, Τάσου Αθανασιάδη και Κ. Σβολόπουλου για τον Π. Κανελλόπουλο. 

Το παρόν ιστολόγιο θα αναδημοσιεύσει σταδιακά, τα κείμενα για τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο, με στόχο να τον γνωρίσουν οι νεώτεροι.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 *Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος απεικονίζεται σε γραμματοσημο

Του Κωνσταντίνου Μ. Καλλία**

1. Πρίν από 52 χρόνια στον πολιτικό ορίζοντα της Ελλάδος άρχισε να

διαγράφεται μια νέα φωτεινή μορφή, ένας νέος πολιτικός. Καταγόταν από οικογένεια πολιτική, αλλά ή προέλευσή του ήταν από το χώρο του πνεύματος.

Είχε αρνηθή τον έτοιμο πλούτο μιας σημαντικής κληρονομίας που τον

περίμενε, είχε ξεφύγει από τη γραμμή του παρελθόντος και είχε χαράξει

δική του τροχιά. Η λάμψη του πρώτου καιρού, εκτίμηση, προσδοκία καί

έκπληξη μαζί, προκάλεσε τη γενική προσοχή και δημιούργησε πολλές

ελπίδες, ιδίως μεταξύ των νέων. Έκτοτε διήνυσε μια μεγάλη τροχιά, κάπου μισόν αιώνα, και πρόσφατα τράβηξε προς το χώρο της ιστορίας. Οι ακτίνες όμως της φωτεινής μορφής εξακολουθούν να φωτίζουν τον πολιτικό μας ορίζοντα. Ήταν ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος.

*Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος

2. Είναι αδύνατο να κριθή ως πολιτικός ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος,

χωρίς να ενταχθή η πολιτική δράση του μέσα στα πλαίσια της όλης

πολυσύνθετης προσωπικότητάς του, αλλά και να εντοπισθή μέσα στα

χρονικά όρια μιας συγκλονιστικής εποχής, σε εθνική και σε παγκόσμια

κλίμακα, πού σφραγίσθηκε κυριολεκτικά από τις συνέπειες ενός

παγκόσμιου πολεμικού σεισμού. Ήταν μια εποχή τόσο συνταρακτική, ώστε κράτη ηττημένα, για να σωθούν, πραγματοποιούσαν μια ιλιγγιώδη στροφή προσαρμογής, μετακινούμενα από την άκρα δεξιά στην άκρα αριστερά, γνωστοί Ευρωπαίοι πολιτικοί σαρώνονταν μέσα σε λίγες στιγμές και την πατρίδα μας συντάραξε κυριολεκτικά ο λεγόμενος εμφύλιος πόλεμος.

3. O Κανελλόπουλος ήταν ένας προικισμένος, ένας μεγάλος και βαθύς

στοχαστής, που τον απώτατο λογισμό του τον είχε κλειδωμένο μέσα στα

βάθη της πιθανότατα δραματικής συνειδήσεώς του. Ήταν κοινωνιολόγος,

φιλόσοφος, ιστορικός, πολιτικός, κορυφαίος συγγραφέας με καταπληκτική σε όγκο και ποιότητα πνευματική παραγωγή, οικείος όλων των ειδών της τέχνης, χαρισματικός δάσκαλος (ένας νέος διδάσκαλος του γένους), βαθυστόχαστος χριστιανός, συμπαραστάτης των συνειδήσεων απέναντι στην υπαρξιακή αγωνία, αρχιτέκτονας των ευγενέστερων οραμάτων, γενναίος, μοναχικός, ασκητής, λάτρης σχεδόν της αυτοθυσίας, πάντοτε νέος και σύγχρονος όλων των ηλικιών, περιβαλλόμενος έως το τέλος της ζωής του από ομάδα πιστών νέων.

Έτσι η κριτική της πολιτικής του προσωπικότητας από πράξη σε πράξη, από ημέρα σε ημέρα θα ήταν ο πιο άστοχος και άδικος τρόπος για να σταθμισθή η πολιτική προσφορά του Παναγιώτη Κανελλόπουλου.

*Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος με την εκδότρια Ελένη Βλάχου

Εξ άλλου η υψηλή σκοπιά του φιλοσόφου και του ποιητή δεν είναι η προσφορώτερη για την άμεση προσέγγιση και την ρεαλιστική αξιοποίηση κάθε στιγμής και κάθε ευκαιρίας της πολιτικής επικαιρότητας.

Γι΄ αυτό μόνο με αδρές γραμμές και βασικές ιδέες μπορεί να συντεθή το πολιτικό πορτραίτο του Παναγιώτη Κανελλόπουλου.

4. Πρέπει ακόμα να προστεθή ότι είναι και πολιτικές στο βάθος τους μερικές προσφορές του, πού δεν διακρίνεται εκ πρώτης όψεως το πολιτικό χρώμα τους.

Μια απ’ αυτές είναι η κορυφαία πνευματική προσφορά του, το έργο της ζωής του, η πολύτιμη και πολύτομη «Ιστορία του Ευρωπαϊκού Πνεύματος», πού την ξεκίνησε στη μοναξιά της πρώτης εξορίας του στην Κύθνο το 1937 και την εδούλευε και την εσμίλευε και την συμπλήρωνε έως τις τελευταίες στιγμές της ζωής του.

Έργο προφητικό για την εποχή πού ξεκίνησε, πνευματικός θησαυρός στην τελική μορφή του, πού θα μπορούσε και θα πρέπει να αποτελέσει την πνευματική υποδομή μιας Ενωμένης Ευρώπης, (του μεγαλύτερου δηλ. ιστορικού και πολιτικού γεγονότος της δικής μας ηπείρου στον δικό μας αιώνα), αν μεταφρασθή σε μια γλώσσα πού να την κατανοούν πολλά εκατομμύρια Ευρωπαίων. Αυτό εις μάτην αγωνίσθηκα να το επιτύχω όταν ήμουν Ευρωβουλευτής και εύχομαι άλλοι να συνεχίσουν την προσπάθεια μου.

*Η "Ιστορία του Ευρωπαϊκού Πνεύματος", 

έργο ζωής του Παναγιώτη Κανελλόπουλου 

Πολιτικά είναι και τα πρώτα βήματά του στον δημόσιο βίο, όταν γύρισε στην Ελλάδα με τελειωμένες, τις σπουδές του. Γίνεται πρώτα γενικός γραμματέας στα Υπουργεία Εθνικής Οικονομίας και Παιδείας και ύστερα εκλεγμένος Πρόεδρος του πρώτου διοικητικού συμβουλίου, που θεμελίωσε το Ίδρυμα Κοινωνικών Ασφαλίσεων. Και στο Πανεπιστήμιο Αθηνών καταλαμβάνει την έδρα της Κοινωνιολογίας, της επιστήμης που ερευνά βαθύτερα από κάθε άλλη το κοινωνικό πρόβλημα, το συγκλονιστικό άγχος όλων των εργαζομένων του πλανήτη, πού προκαλεί την αγωνιώδη αναζήτηση όλων των εντίμων συνειδήσεων κάθε εποχής.

5. Η καθαυτό πολιτική σταδιοδρομία του αρχίζει σε μια εποχή ταραγμένη, με νέα έξαρση του διχασμού μετά το κίνημα του 1935. Το Δεκέμβριο αυτής της χρονιάς, αφού προηγουμένως είχε κηρυχθή υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας, ιδρύει το Εθνικό Ενωτικό Κόμμα. Σκοπός του ή άρση του εθνικού διχασμού, (πού είχε πριν από μερικά χρόνια οδηγήσει στην Μικρασιατική Καταστροφή), αφού τον υπερνίκησε πρώτα μέσα στη συνείδηση του.

Πρέπει να προηγήθηκε μια δραματική πάλη, πρέπει να χρειάσθηκε να

πνίξει ψυχικές και ψυχολογικές αντιδράσεις, γιατί ή οικογένειά του είχε

σκληρά πληγεί με τη θανατική εκτέλεση του αδελφού της μητέρας του, του Δημητρίου Γούναρη.

*Ο Δημήτριος Γούναρης (αριστερά) με τον Νικόλαο Στράτο

Παράλληλα με την εθνική επιδίωξε και την κοινωνική ενότητα.

Συναινετικές διαδικασίες (συνεργασία λεγόταν τότε) αντί της πάλης των

τάξεων, με πρωταρχική και ολοκληρωμένη μέριμνα για τα συμφέροντα

των εργαζομένων. Το ήπιο κλίμα όχι μόνον των πολιτικών αλλά και των

κοινωνικών αναμετρήσεων. Γενικότερα διακήρυξε μια πολιτική ιδεολογία μέτρου, πολιτικής και κοινωνικής μεσότητας, προοδευτικού κέντρου. Δημοσιογραφικό του όργανο, με το όποιο εκήρυσσε τις ιδέες του, η υψηλής στάθμης εβδομαδιαία εφημερίδα «Ελληνική Φωνή».

Όσοι ξεκινήσαμε μαζί του τότε, συμμεριζόμασταν ολόψυχα τις ιδέες του

και ελπίζαμε ακόμη να επιτύχουμε μαζί του και τον πλήρη εξαγνισμό της

εξουσίας.

Ένα μόλις μήνα μετά την ίδρυση του Ενωτικού κόμματος διεξάγονται

βουλευτικές εκλογές με κομματικό φανατισμό, στις όποιες μετέχει

προσωπικά, αλλά δεν εκλέγεται. Του είχε λείψει μικρός αριθμός

ψηφοδελτίων για να συγκεντρώσει την εκλογική βάση.

*Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος

6. Μετά ένα χρόνο κηρύσσεται η δικτατορία του Μεταξά. Και ο

Παναγιώτης Κανελλόπουλος, μάχεται εναντίον της και εξορίζεται επί

τέσσερα περίπου χρόνια. Από την εξορία στέλνει προφητικά υπομνήματα

για την επερχόμενη καταιγίδα του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου με

σαφείς και ορθές τοποθετήσεις (άλλη πολιτική παρουσία του αυτή), και

καταλήγει, μόλις εκδηλώθηκε η άνανδρη επίθεση του φασισμού εναντίον

της πατρίδας μας, εθελοντής στα βορειοηπειρωτικά βουνά, στρατιώτης και εμψυχωτής με την γεμάτη εθνικό παλμό μικρή εφημερίδα του μετώπου, την «Αχρίδα», πού ό ίδιος την έγραφε ολόκληρη.

7. Μετά την κατοχή, οργανώνει ομάδα αντιστάσεως, καταδικάζεται σε

θάνατο, διαφεύγει στη Μέση Ανατολή, αναλαμβάνει την αντιπροεδρία

της Κυβερνήσεως και το Υπουργείο της Εθνικής Αμύνης. Και εκεί

αγωνίζεται να εμψυχώσει την άμυνα κατά του επιτιθέμενου Ρόμμελ,

αλλά και να ενώσει τους πολιτικά διχασμένους Έλληνες μαχητές. Γεμάτη

εθνική αγωνιστικότητα, αλλά και πικρίες η προσπάθειά του στη Μέση

Ανατολή, του προσέφερε την ευκαιρία θετικών υπηρεσιών, αλλά και την

ικανοποίηση να ιδρύσει τον Ιερό Λόχο, καθώς και να οργανώσει αρχικά και να τιμήσει μετά τους νικητές του Αλαμέιν. Πριν διαφύγει, ενθουσιώδεις νέοι, σχημάτισαν τους πυρήνες αντιστασιακών οργανώσεων, της θρυλικής ΠΕΑΝ με αρχηγό τον ήρωα που εκτελέστηκε Κωνσταντίνο Περρίκο, και της Ιερής Ταξιαρχίας.

*Οι μάχες στο Ρίμινι

8. Η Ελλάδα ελευθερώνεται τον Οκτώβριο του 1944. Στις παραμονές

αναλαμβάνει την δυσκολώτατη αποστολή να ηρεμήσει την Πελοπόννησο, να σταματήσει την αιματοχυσία και τις αγριότητες. Οι σωτήριες παρεμβάσεις του προκαλούν τοπικά ευγνώμονα αναγνώριση, στην άλλη όμως Ελλάδα παρεξηγούνται και χρησιμοποιούνται εναντίον του.

Ύστερα έρχεται ο τραγικός Δεκέμβριος, ακολουθεί ό λεγόμενος εμφύλιος

και οι μεγάλης διάρκειας πολιτικές και ψυχολογικές συνέπειές του μετά

την καταστολή της ανταρσίας.

Στο μεταξύ την 1ην Νοεμβρίου 1945 σχηματίζει μία βραχύβια κυβέρνηση, αποτελούμενη εξ ολοκλήρου από νέα πρόσωπα, αγωνιστές αντιστάσεως εναντίον των κατακτητών.

Στις εκλογές του 1946 μετέχει μέσα στο ευρύτερο κεντρώο σχήμα της

Εθνικής Πολιτικής Ενώσεως, κερδίζει 8 έδρες και σχηματίζει μια μικρή

ομάδα κοινοβουλευτικών μαχητών.

Προσωπικά ο ίδιος, πρόθυμος πάντοτε στην ανάληψη ευθυνών όταν

επίστευε ότι ωφελούν την πατρίδα, συμμετέχει στις Κυβερνήσεις πού

κατέστειλαν την ανταρσία. Ο απαλός και ευαίσθητος Παναγιώτης και

πάλι υπουργός των Στρατιωτικών το 1949 με πρωθυπουργό τον παλαίμαχο αγωνιστή της Δημοκρατίας Θεμιστοκλή Σοφούλη. Στις εκλογές του 1950 κατέρχεται, υπό την ηγεσία του, ουσιαστικά μόνο του το Εθνικό Ενωτικό Κόμμα και διατηρεί τη δύναμη των εκλογών του 1946.

*Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή 

και τις συζύγους τους στο Ηρώδειο

Τον Ιανουάριο του 1951 συγχωνεύεται το εθνικό ενωτικό κόμμα με μια

μερίδα προοδευτικών στελεχών του Λαϊκού κόμματος, μεταξύ των οποίων ο Κωνσταντίνος Καραμανλής και ο Γεώργιος Ράλλης. Την ηγεσία του νέου κόμματος, πού ονομάσθηκε «Λαϊκό Ενωτικό», αποτελούν ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος και ο Στέφανος Στεφανόπουλος.

Δια να κατανοηθή το κλίμα της εποχής εκείνης, το όποιο εξηγεί τη

συγχώνευση, αρκεί να σημειωθή ότι ο Πρωθυπουργός της απελευθερώσεως Γεώργιος Παπανδρέου, παρά το ότι είχε στο ενεργητικό του και το «Συμβόλαιο του Λιβάνου», στις εκλογές του 1951 αναγκάσθηκε να στεγασθή ως ανεξάρτητος στο συνδυασμό Αχαΐας του Ελληνικού Συναγερμού και το 1956 έλαβε μέρος στις εκλογές μέσα σ’ ένα ευρύτατο σχήμα, αποτελούμενο από πολλά κόμματα, από την άκρα δεξιά έως την άκρα αριστερά.

*Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος (δεξιά) με τον Γεώργιο Παπανδρέου

Αυτή η πράξη πολιτικού ρεαλισμού έδωκε την ευκαιρία στον Παναγιώτη

Κανελλόπουλο και στους στενούς συνεργάτες του να προσφέρουν

συγκεκριμένες υπηρεσίες. Οπωσδήποτε όμως αποτελεί μία νέα φάση της

πολιτικής σταδιοδρομίας του.

9. Στα επόμενα χρόνια η πολιτική του δραστηριότητα ασκείται, μέσα σε

Κυβερνήσεις ολιγότερο ή περισσότερο δημιουργικές, συνήθως με την

ιδιότητα του αντιπροέδρου, υπό την προεδρία αρχικά του Αλέξανδρου

Παπάγου και έπειτα του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Τις Κυβερνήσεις

αυτές επηρεάζει μόνο μερικά, αποτελώντας πάντοτε μια προσωπικότητα

ποιότητας και έντονης κοινοβουλευτικής παρουσίας πού προκαλούσε

γενικότερο σεβασμό. Σημαντικές είναι οπωσδήποτε οι υπηρεσίες πού προσφέρει αυτά τα χρόνια.

Πρέπει όμως ειδικά να μνημονεύσω ότι τον Ιούλιο του 1961 υπέγραψε

εκ μέρους της Ελλάδος τη συμφωνία συνδέσεως της με την Ε.Ο.Κ. Δεν

είναι ίσως η κυριότερη προσφορά του. Είναι όμως μία πολιτική πράξη της Κυβερνήσεως με βαρυσήμαντες προεκτάσεις προς το μέλλον.

Τέλος Ιουλίου της ιδίας χρονιάς ολόκληρο το Λαϊκό Ενωτικό Κόμμα προσχωρεί στον «Ελληνικό Συναγερμό», πού τότε συγκροτήθηκε υπό την ηγεσία του στρατάρχη Παπάγου. Αυτή είναι μια πράξη πολιτικού ρεαλισμού, συνέπεια του γενικότερου κλίματος πού είχε δημιουργηθή μετά την καταστολή της ανταρσίας, αλλά και των σχέσεων αμοιβαίας εκτιμήσεως και εμπιστοσύνης πού είχαν δημιουργηθή δύο χρόνια πρωτύτερα μεταξύ των δύο ανδρών Κανελλοπούλου και Παπάγου, όταν ο πρώτος ήταν υπουργός των Στρατιωτικών και ο δεύτερος Αρχιστράτηγος.

10. Τον Δεκέμβριο του 1963, μετά την αποχώρηση του Κων/νου Καραμανλή, ανακηρύσσεται ομόφωνα αρχηγός της Ε.Ρ.Ε., στη δυσκολώτερη περίοδο της Ιστορίας του Κόμματος.

Τον Απρίλιο του 1967 σχηματίζει Κυβέρνηση με σκοπό να ενεργήσει

εκλογές, για να επανέλθη ή χώρα στην πολιτική ομαλότητα. Οι εκλογές

όμως ματαιώνονται γιατί η χούντα ολίγων συνταγματαρχών κατέλυσε το

δημοκρατικό πολίτευμα.

11. Φθάνομε τώρα στη δικτατορία του 1967. Οργανωτής και πάλι της

πιο άφοβης και αδιάλλακτης πολιτικής αντιστάσεως. Μάλιστα, μετά τον

θάνατο του άλλου αγωνιστή ηγέτη, του Γεωργίου Παπανδρέου, είναι ο

μοναδικός αναγνωρισμένος πολιτικός ηγέτης και ο συντονιστής του αγώνα εναντίον της δικτατορίας.

12. Μετά το τέλος της δικτατορίας είναι ικανοποιημένος ο Παναγιώτης

Κανελλόπουλος γιατί είχε επιτελέσει ακέραιο το καθήκον του, κρατώντας στερεά στα χέρια του τη σημαία της Δημοκρατίας, αλλά και γιατί είδε τη δικαίωση των αγώνων του. Όμως αμέσως μετά φαίνεται πικραμένος. Να ήταν μήπως απογοητευμένος; Και από ποιες αιτίες; Κυριεύεται πάντως από πολιτικό ασκητισμό.

Αυτός, που ξεκίνησε την πολιτική του σταδιοδρομία με την έντονη

επιθυμία της δράσεως και της αναλήψεως ευθυνών, αρνείται δύο φορές να γίνει Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας.

Κάτοχος πλέον ενός θησαυρού εμπειριών από ομαλές, δύσκολες ή

και τραγικές περιστάσεις, επιθυμεί να δρα μόνος και αδέσμευτος, να

συμβουλεύει, να οδηγεί, να διδάσκει μέσα και έξω από τη Βουλή.

Και κάτι άλλο ακόμη. Ο γενναίος των εθνικών και πολιτικών αγώνων έχει την ηθική και πολιτική γενναιότητα να κρίνει τις δικές του πράξεις του παρελθόντος, να τις αναθεωρεί, εναποθέτοντας την κρίση τους μόνον στην ιστορία και προκαλώντας επιφυλάξεις ακόμη και παλαιών συναγωνιστών του.

Ήταν αυτές οι αναθεωρήσεις γεμάτες καλωσύνη, επιείκεια και ανωτερότητα.

Ίσως αποτελούσαν κατάλοιπο των προβληματισμών, με τους οποίους

είχε παλέψει στα χρόνια της δράσεως του. Ίσως αποζητούσε η λεπτή και

ευαίσθητη συνείδησή του μια ιστορική κρίση των πράξεών του ανεπηρέαστη από την αίγλη της προσωπικότητάς του, ίσως οι αναθεωρήσεις να εξέφραζαν μια υπερβολική επιείκεια σαν ακραία περίπτωση ηθικής ευαισθησίας μετά την πολιτική που βρέθηκε στην αναπόδραστη ανάγκη να ασκήσει στα χρόνια του εμφυλίου. Ίσως επίστευε ότι έτσι ξαναγύριζε πειστικότερα στο κήρυγμα της εθνικής και κοινωνικής ενότητας, με το όποιο είχε ξεκινήσει την πολιτική σταδιοδρομία του. Ίσως οι αναθεωρήσεις εξέφραζαν μια νέα φάση πολιτικής εξελίξεώς του. Ανεξάρτητα αν οι αναθεωρήσεις αυτές εδίχασαν την πολιτική κριτική, πρέπει ν’ αναγνωρισθούν ως ένας μοναδικός ηθικός και πολιτικός ηρωισμός.

*Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος

13. Στο ενεργητικό της πολιτικής δραστηριότητας του Παναγιώτη

Κανελλόπουλου πρέπει να καταγράψουμε μερικές αδρές γραμμές που

κατεύθυναν όλες τις συγκεκριμένες πολιτικές πράξεις του στα χρόνια της

πολιτικής και της γενικότερης δράσεως του, και είχαν αναχθή από τον

ίδιο σε βασικές αρχές του δημοσίου βίου. Αυτές τηρήθηκαν απαράβατα

από τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο και αποτέλεσαν παράδειγμα για τους

συγχρόνους και πολιτική παρακαταθήκη για τους μεταγενέστερους.

Ιδού αυτές:

α) αγώνας, χωρίς υπολογισμό των θυσιών, υπέρ της ελευθερίας εναντίον

κάθε ζυγού, που ενσαρκώθηκε από τον ίδιο στην αμείλικτη πολεμική του

εναντίον της εχθρικής κατοχής και των δύο δικτατοριών,

β) ιδιαίτερη προσοχή και προνομιακό ενδιαφέρον για τα πολύπαθα και

εμπερίστατα βόρεια διαμερίσματα της χώρας,

γ) πάγια επιδίωξη της κοινωνικής δικαιοσύνης,

δ) προσέγγιση των νέων με αγάπη, οικειότητα και με ενδιαφέρον δασκάλου και πατέρα μαζί,

ε) αναγωγή της θυσίας και της αρετής σε βασικές αρχές του δημοσίου βίου,

στ) τάχιστη προσαρμογή στην επαναστατικότητα του αιώνα μας στον

τομέα της γνώσεως,

ζ) δράση ισχυρή με ορίζοντα τον πλανήτη, εντρύφηση σε όλες τις περιόδους της Ιστορίας, ένταξη γνήσια ευρωπαϊκή, πίστη βαθειά, με κορυφαίες εξάρσεις, στην Ελλάδα.

14. Τελειώνω χωρίς να τολμώ να ισχυρισθώ, ότι με την σύντομη ομιλία

μου μπόρεσα να σκιαγραφήσω μισό αιώνα πολιτικής δραστηριότητας

του Παναγιώτη Κανελλοπούλου και να εξηγήσω όλα τα βήματα και τα

διαβήματα μιας προσωπικότητας τόσο άνετα και πλούσια εκφραζόμενης,

αλλά και τόσο δύσκολα κατά βάθος ερευνώμενης. Οπωσδήποτε τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο ως κορυφαία πνευματική προσωπικότητα, ως πολιτικό και ως άνθρωπο θα τον θυμούνται για πολλά χρόνια με συγκίνηση οι Έλληνες όλων των πολιτικών παρατάξεων, καθώς και οι στοχαστές όλων των πνευματικών προσανατολισμών. Την παλλόμενη συνείδησή του θα την τιμούν πάντοτε. Οι γνώμες του θα υπολογίζονται περισσότερο από όσο την εποχή που τις εκήρυσσε. Η πλούσια κληρονομιά που μας άφησε θα αποτιμηθή επάξια. Το όρθιο, το φυσικά και ηθικά υψηλό ανάστημά του, θα παραμείνει χαραγμένο στη μνήμη των Ελλήνων. Και την απαλή, την ευγενική, τη γοητευτική, την ασκητική φυσιογνωμία του θα την αντικρύζουν όλοι οι Έλληνες με σεβασμό και με αγάπη.

Κωνσταντίνος Μ. Καλλίας

*Ομιλία στην εκδήλωση του «Σπιτιού της Ευρώπης» της 2.4.87.

**Ο Κωνσταντίνος Καλλίας (Χαλκίδα, 1901 - Αθήνα, 2004). Διετέλεσε υπουργός, βουλευτής και ευρωβουλευτής. Το 1935 υπήρξε συνιδρυτής του Εθνικού Ενωτικού Κόμματος μαζί με τον Π. Κανελλόπουλο.