Έλαβα και δημοσιεύω την ακόλουθη επιστολή του φίλου Δημήτρη Δαλάτση, ο οποίος έχει εύλογες απορίες και διατυπώνει σχετικά ερωτήματα, στα οποία ομολογώ ότι αδυνατώ να απαντήσω. Δημοσιεύω όμως την επιστολή, προσδοκώντας, πως κάποιοι αναγνώστες που γνωρίζουν, θα δώσουν τις πληροφορίες για τα ερωτήματα, τα οποία διατυπώθηκαν.
Καλησπέρα σας!
Έπειτα από την αναφορά του Χρήστου (Κοζαρίδη) ότι κάποιοι Γκαγκαβούζοι δεν ακολούθησαν την συντριπτική πλειονότητα των ομοδόξων τους τον Οκτώβριο του 1922 στη μετανάστευση από την Αν. Θράκη στην Ελλάδα, έψαξα αρκετά και βρήκα και άλλες δύο περιπτώσεις:
α) Κάποιοι Έλληνες (άγνωστο για ποιον λόγο) παρέμειναν στην περιοχή των Σαράντα Εκκλησιών: «Έλλην κατορθώσας ν’αναχωρήση εκ Σαράντα Εκκλησιών και αφιχθείς ενταύθα ανέφερεν [ότι] […] η προς τους παραμείναντας Έλληνας συμπεριφορά των αρχών δεν τυγχάνει κακή» (Δ’ Σώμα Στρατού, ΙΙον Επιτελ.Γραφείον, Αριθ.Ε.Π. 11658/4312/2/21.11.1922. Α.Υ.Ε. 1923/Φ.7/υποφ.2/τμ.2).
β) Οι 250 περίπου Σαρακατσάνοι (228 στην απογραφή του 1961) της Λευκίμης Έβρου πήγαν εκεί "δυνάμει αριθ.7 συμβάσεως ανταλλαγής ελληνοτουρκικού πληθυσμού ως ανταλλάξιμος εκ Τουρκίας" όπως σημειώνετα στη στήλη του δημοτολογίου ο "τρόπος κτήσεως ελληνικής ιθαγενείας" (Ευάγγελος Αυδίκος, χάλασε το χωριό μας, χάλασε, σ.200): http://www.sarakatsanos.net/index.php?option=com_content&task=view&id=330&Itemid=140
Με βάση τα παραπάνω ήθελα να ρωτήσω: υπάρχουν κι άλλες πηγές ή μαρτυρίες για τους χριστιανούς που παρέμειναν εκεί; Μήπως η εκτεταμένη εκπαιδευτική ένδεια και ο νομαδικός βίος των Σαρακατσάνων συντέλεσε έτσι ώστε οι τελευταίοι να αδιαφορήσουν για τις εθνικές έριδες της εποχής; Μήπως η αδιαφορία τους ηταν παρόμοια με αυτή των σκηνιτών Τσιγγάνων ή κατσιβέλων που -ακόμη και σήμερα- δεν έχουν εισέλθει στον κόσμο των εθνών;
Υπήρχε κάποια τάση εθνοτικής διαφοροποίησης στους Γκαγκαβούζηδες που δεν έφυγαν τον Οκτώβριο του 1922 αλλά παρέμειναν στην Ανατολική Θράκη, τη ώρα που έντρομος ο ελληνισμός της εγκατέλειπε τις εστίες του;
Με εκτίμηση,
Δημήτρης Δαλάτσης
------------------------------------------------------------------------
Έπειτα από την αναφορά του Χρήστου (Κοζαρίδη) ότι κάποιοι Γκαγκαβούζοι δεν ακολούθησαν την συντριπτική πλειονότητα των ομοδόξων τους τον Οκτώβριο του 1922 στη μετανάστευση από την Αν. Θράκη στην Ελλάδα, έψαξα αρκετά και βρήκα και άλλες δύο περιπτώσεις:
α) Κάποιοι Έλληνες (άγνωστο για ποιον λόγο) παρέμειναν στην περιοχή των Σαράντα Εκκλησιών: «Έλλην κατορθώσας ν’αναχωρήση εκ Σαράντα Εκκλησιών και αφιχθείς ενταύθα ανέφερεν [ότι] […] η προς τους παραμείναντας Έλληνας συμπεριφορά των αρχών δεν τυγχάνει κακή» (Δ’ Σώμα Στρατού, ΙΙον Επιτελ.Γραφείον, Αριθ.Ε.Π. 11658/4312/2/21.11.1922. Α.Υ.Ε. 1923/Φ.7/υποφ.2/τμ.2).
β) Οι 250 περίπου Σαρακατσάνοι (228 στην απογραφή του 1961) της Λευκίμης Έβρου πήγαν εκεί "δυνάμει αριθ.7 συμβάσεως ανταλλαγής ελληνοτουρκικού πληθυσμού ως ανταλλάξιμος εκ Τουρκίας" όπως σημειώνετα στη στήλη του δημοτολογίου ο "τρόπος κτήσεως ελληνικής ιθαγενείας" (Ευάγγελος Αυδίκος, χάλασε το χωριό μας, χάλασε, σ.200): http://www.sarakatsanos.net/index.php?option=com_content&task=view&id=330&Itemid=140
Με βάση τα παραπάνω ήθελα να ρωτήσω: υπάρχουν κι άλλες πηγές ή μαρτυρίες για τους χριστιανούς που παρέμειναν εκεί; Μήπως η εκτεταμένη εκπαιδευτική ένδεια και ο νομαδικός βίος των Σαρακατσάνων συντέλεσε έτσι ώστε οι τελευταίοι να αδιαφορήσουν για τις εθνικές έριδες της εποχής; Μήπως η αδιαφορία τους ηταν παρόμοια με αυτή των σκηνιτών Τσιγγάνων ή κατσιβέλων που -ακόμη και σήμερα- δεν έχουν εισέλθει στον κόσμο των εθνών;
Υπήρχε κάποια τάση εθνοτικής διαφοροποίησης στους Γκαγκαβούζηδες που δεν έφυγαν τον Οκτώβριο του 1922 αλλά παρέμειναν στην Ανατολική Θράκη, τη ώρα που έντρομος ο ελληνισμός της εγκατέλειπε τις εστίες του;
Με εκτίμηση,
Δημήτρης Δαλάτσης
------------------------------------------------------------------------
Pantelis Athanasiadis 27 Ιανουαρίου στις 12:30 π.μ.
Αγαπητέ φίλε Δημήτρη, τα ερωτήματα που θέτεις είναι πολύ σοβαρά και ασυνήθιστα θα έλεγα. Πραγματικά δεν έχω απαντήσεις, γιατί δεν έχω και γνώσεις επάνω στα συγκεκριμένα αντικείμενα. Θα προτιμούσα αυτό το κείμενο, αν μου επιτρέπεις να το περάσω στο ιστολόγιο και να ζητήσω και την άποψη του Χρήστου Κοζαρίδη αλλά και άλλων φίλων που ενδεχομένως μπορούν να συνισφέρουν.
------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------
Απ' ό,τι γνωριζω ελάχιστοι Γκαγκαούζοι μειναν μεσα, διοτι τα χωρια τους φυγαν ολοκληρα- υπο πιεση απο τους τουρκους. Ας σημειωθει πως αρχικα στην συμφωνια της ανταλλαγης ΔΕΝ συμπεριλαμβανονταν οι γκαγκαουζικοι πληθυσμοι και στην συνεχεια υπο την πιεση και επιμονη των τουρκων, συμπεριληφθηκαν, διοτι α) ησαν μη "εμπιστοι" και δυσκολοκυβερνητοι πληθυσμοι και β) εδειξαν ξεκαθαρη φιλοελληνικη σταση κατα την απελευθερωση της Αν.Θρακης, βοηθώντας καθοριστικα στην απελευθερωση των Σαραντα Εκκλησιων και στη γενικοτερη εκκαθάριση "τσετών" (τουρκων ατακτων) της ευρυτερης περιοχης. Υπάρχει μια ατυπη αναφορα, πως οι ελαχιστοι εναπομειναντες γκαγκαουζοι της περιοχης Ανδριανούπολης ουσιαστικα αφομειωθηκαν και πολιτιγραφηθηκαν απο τις Τουρκικες αρχες μεσα στην εθνολογικη υποομαδα των "Gacal"- η οποια επιβιωνει ακομη στις μερες μας και κυριο χαρακτηριστικο τους ειναι η αυτογνωσια, πως οι αμεσοι προγονοι τους καποια στιγμη ησαν χριστιανοι, με ιδιατερες εντονες βαλκανικες πινελιες στον λαικο πολιτισμο τους.
Με εκτιμηση
Παρτινουδης Αλεξιος
---------------------------------------------------------------------
Αναμένοντας τον φίλο μου τον Χρήστο Κοζαρίδη να τοποθετηθεί, να επισημάνω ότι μου προξενεί εντύπωση το ότι
α) παρά την πληροφόρηση των χριστιανών της Ανατολικής Θράκης για τη σφαγή της Σμύρνης,
β) παρά τα ατελείωτα καραβάνια προσφύγων που έρχονταν από τα ενδότερα της Αν.Θράκης και περνούσαν από τα χωριά των Γκαγκαβούζηδων,
γ) παρά το γενικό κλίμα πανικού και της εσπευσμένης μαζικής φυγής των Ελλήνων της Αν.Θράκης,
δ) παρά τις επιθέσεις των ατάκτων Τούρκων προς τα καραβάνια των προσφύγων,
κάποιοι χριστιανοί επέλεξαν να παραμείνουν, γνωρίζοντας ότι υπάρχει το σοβαρό ενδεχόμενο να υποστούν την οργή των Τούρκων που επανακτούσαν την Ανατολική Θράκη.
Πέρα από κάποιες μεμονωμένες περιπτώσεις γερόντων που πεισματικά αρνήθηκαν να ακολουθήσουν τους νεώτερους σε ένα ταξίδι στο άγνωστο, είναι άξια έρευνας η απόφαση κάποιων Γκαγκαβούζηδων ή Σαρακατσάνων να μην εγκαταλείψουν τα χωριά τους.
Δημήτρης Δαλάτσης
-----------------------------------------------------------------------------------------------
Ο/Η Ανώνυμος άφησε ένα νέο σχόλιο για την ανάρτησή σας "ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ ΑΝΑΓΝΩΣΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΓΚΑΓΚΑΒΟΥΖΗΔΕΣ ΚΑ...":
Μερικές ερωτήσεις πάνω στο ζήτημα που θέτει ο κ. Δαλάτσης:
1) Από πού προκύπτει ότι όλοι οι Έλληνες που παρέμειναν στην Ανατολική Θράκη -άραγε και εκείνοι που παρέμειναν στο χώρο της σημερινής Βουλγαρίας(?)- προέρχονταν από τις ομάδες των Σαρακατσανέων και των Γκαγκαβούζηδων?
2) Το γεγονός ότι κάποιος παρέμεινε συνεπάγεται απαραίτητα και τάση αποστασιοποίησης από τον υπόλοιπο εθνικό κορμό?
Στην Τουρκία π.χ. είναι γνωστόν ότι χιλιάδες Αρμένιοι στα βάθη της Ανατολίας (δεν αναφέρομαι στην αναγνωρισμένη κοινότητα) ακόμη και μετά την Γενοκτονία παρέμειναν στις εστίες τους χωρίς την προστασία κάποιας διεθνούς συνθήκης, ενώ κάλλιστα μπορούσαν να διαφύγουν είτε στην Αρμενία είτε στην Ευρώπη. Μεταφράζεται η παραμονή σε μειωμένη ταύτιση με τους άλλους Αρμενίους?
3) Είναι βέβαιος ο σχολιογράφος ότι οι μετέχοντες στις εθνικές συγκρούσεις του 19ου και 20ου αιώνα ήταν απαραίτητα "μορφωμένοι"?
-------------------------------------------------------------------------------------
Ο/Η doctor άφησε ένα νέο σχόλιο για την ανάρτησή σας "ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ ΑΝΑΓΝΩΣΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΓΚΑΓΚΑΒΟΥΖΗΔΕΣ ΚΑ...":
Αγαπητέ ανώνυμε,
1. Δεν έγραψα ότι ΟΛΟΙ οι Έλληνες που παρέμειναν στην Ανατολική Θράκη (ας αφήσουμε εκτός την Βουλγαρία προς το παρόν) ήταν Γκαγκαβούζηδες και Σαρακατσάνοι. Απλώς στην έρευνά μου βρήκα πηγές για αυτές τις δύο ομάδες, όπως και για τους Έλληνες στις Σαράντα Εκκλησιές. Στο μέλλον μπορούν να βρεθούν κι άλλα στοιχεία (η έρευνα δεν τελειώνει ποτέ!).
2. Σε καμία περίπτωση δεν συνεπάγεται ότι αυτός που παρέμεινε δεν ένιωθε Έλληνας. Υπήρχαν αρκετοί λόγοι να παραμείνει κανείς (αν και υπήρχαν και άπειροι λόγοι για να φύγει!).
Έκανα απλώς μια υπόθεση για τους Σαρακατσάνους οι οποίοι λόγω του ποιμενικού βίου που διήγαν και λόγω της γενικής αδιαφορίας τους για την εκπαίδευση ίσως προτίμησαν να μείνουν ευελπιστώντας ότι δεν θα πάθουν ότι και ο Σμυρνιοί στην προκυμαία. Να σημειώσω ότι η εκπαίδευση στην Θράκη (και στη Μακεδονία), ειδικά μετά το 1870 (βουλγαρική Εξαρχία) είχε ως αποκλειστικό σκοπό την εμφύσηση της εθνικής συνείδησης στους χριστιανούς. Η μεταβολή της ελληνορθόδοξης ταυτότητας σε εθνική ελληνική ήταν μια εύκολη υπόθεση (άλλωστε η δεύτερη ήταν μια απλή μετεξέλιξη της πρώτης) και το μόνο που έπρεπε να γίνει ήταν μια καθοδήγηση.
3. Οι μετέχοντες στις εθνικές συγκρούσεις δεν ήταν μορφωμένοι, ίσως και μη συνειδητοποιημένοι. Ήταν όμως οι επικεφαλής τους και κυρίως υπήρχε η εθνική παιδεία που ήταν ένας από τους κύριους μηχανισμούς της ενιαίας εθνικής συνείδησης και της ομογενοποίησης όλων των διαλέκτων σε μία επίσημη γλώσσα.
-----------------------------------------------------------------------------------------------
Με εκτιμηση
Παρτινουδης Αλεξιος
---------------------------------------------------------------------
Αναμένοντας τον φίλο μου τον Χρήστο Κοζαρίδη να τοποθετηθεί, να επισημάνω ότι μου προξενεί εντύπωση το ότι
α) παρά την πληροφόρηση των χριστιανών της Ανατολικής Θράκης για τη σφαγή της Σμύρνης,
β) παρά τα ατελείωτα καραβάνια προσφύγων που έρχονταν από τα ενδότερα της Αν.Θράκης και περνούσαν από τα χωριά των Γκαγκαβούζηδων,
γ) παρά το γενικό κλίμα πανικού και της εσπευσμένης μαζικής φυγής των Ελλήνων της Αν.Θράκης,
δ) παρά τις επιθέσεις των ατάκτων Τούρκων προς τα καραβάνια των προσφύγων,
κάποιοι χριστιανοί επέλεξαν να παραμείνουν, γνωρίζοντας ότι υπάρχει το σοβαρό ενδεχόμενο να υποστούν την οργή των Τούρκων που επανακτούσαν την Ανατολική Θράκη.
Πέρα από κάποιες μεμονωμένες περιπτώσεις γερόντων που πεισματικά αρνήθηκαν να ακολουθήσουν τους νεώτερους σε ένα ταξίδι στο άγνωστο, είναι άξια έρευνας η απόφαση κάποιων Γκαγκαβούζηδων ή Σαρακατσάνων να μην εγκαταλείψουν τα χωριά τους.
Δημήτρης Δαλάτσης
-----------------------------------------------------------------------------------------------
Ο/Η Ανώνυμος άφησε ένα νέο σχόλιο για την ανάρτησή σας "ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ ΑΝΑΓΝΩΣΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΓΚΑΓΚΑΒΟΥΖΗΔΕΣ ΚΑ...":
Μερικές ερωτήσεις πάνω στο ζήτημα που θέτει ο κ. Δαλάτσης:
1) Από πού προκύπτει ότι όλοι οι Έλληνες που παρέμειναν στην Ανατολική Θράκη -άραγε και εκείνοι που παρέμειναν στο χώρο της σημερινής Βουλγαρίας(?)- προέρχονταν από τις ομάδες των Σαρακατσανέων και των Γκαγκαβούζηδων?
2) Το γεγονός ότι κάποιος παρέμεινε συνεπάγεται απαραίτητα και τάση αποστασιοποίησης από τον υπόλοιπο εθνικό κορμό?
Στην Τουρκία π.χ. είναι γνωστόν ότι χιλιάδες Αρμένιοι στα βάθη της Ανατολίας (δεν αναφέρομαι στην αναγνωρισμένη κοινότητα) ακόμη και μετά την Γενοκτονία παρέμειναν στις εστίες τους χωρίς την προστασία κάποιας διεθνούς συνθήκης, ενώ κάλλιστα μπορούσαν να διαφύγουν είτε στην Αρμενία είτε στην Ευρώπη. Μεταφράζεται η παραμονή σε μειωμένη ταύτιση με τους άλλους Αρμενίους?
3) Είναι βέβαιος ο σχολιογράφος ότι οι μετέχοντες στις εθνικές συγκρούσεις του 19ου και 20ου αιώνα ήταν απαραίτητα "μορφωμένοι"?
-------------------------------------------------------------------------------------
Ο/Η doctor άφησε ένα νέο σχόλιο για την ανάρτησή σας "ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ ΑΝΑΓΝΩΣΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΓΚΑΓΚΑΒΟΥΖΗΔΕΣ ΚΑ...":
Αγαπητέ ανώνυμε,
1. Δεν έγραψα ότι ΟΛΟΙ οι Έλληνες που παρέμειναν στην Ανατολική Θράκη (ας αφήσουμε εκτός την Βουλγαρία προς το παρόν) ήταν Γκαγκαβούζηδες και Σαρακατσάνοι. Απλώς στην έρευνά μου βρήκα πηγές για αυτές τις δύο ομάδες, όπως και για τους Έλληνες στις Σαράντα Εκκλησιές. Στο μέλλον μπορούν να βρεθούν κι άλλα στοιχεία (η έρευνα δεν τελειώνει ποτέ!).
2. Σε καμία περίπτωση δεν συνεπάγεται ότι αυτός που παρέμεινε δεν ένιωθε Έλληνας. Υπήρχαν αρκετοί λόγοι να παραμείνει κανείς (αν και υπήρχαν και άπειροι λόγοι για να φύγει!).
Έκανα απλώς μια υπόθεση για τους Σαρακατσάνους οι οποίοι λόγω του ποιμενικού βίου που διήγαν και λόγω της γενικής αδιαφορίας τους για την εκπαίδευση ίσως προτίμησαν να μείνουν ευελπιστώντας ότι δεν θα πάθουν ότι και ο Σμυρνιοί στην προκυμαία. Να σημειώσω ότι η εκπαίδευση στην Θράκη (και στη Μακεδονία), ειδικά μετά το 1870 (βουλγαρική Εξαρχία) είχε ως αποκλειστικό σκοπό την εμφύσηση της εθνικής συνείδησης στους χριστιανούς. Η μεταβολή της ελληνορθόδοξης ταυτότητας σε εθνική ελληνική ήταν μια εύκολη υπόθεση (άλλωστε η δεύτερη ήταν μια απλή μετεξέλιξη της πρώτης) και το μόνο που έπρεπε να γίνει ήταν μια καθοδήγηση.
3. Οι μετέχοντες στις εθνικές συγκρούσεις δεν ήταν μορφωμένοι, ίσως και μη συνειδητοποιημένοι. Ήταν όμως οι επικεφαλής τους και κυρίως υπήρχε η εθνική παιδεία που ήταν ένας από τους κύριους μηχανισμούς της ενιαίας εθνικής συνείδησης και της ομογενοποίησης όλων των διαλέκτων σε μία επίσημη γλώσσα.
-----------------------------------------------------------------------------------------------
Αναμένοντας τον φίλο μου τον Χρήστο Κοζαρίδη να τοποθετηθεί, να επισημάνω ότι μου προξενεί εντύπωση το ότι
ΑπάντησηΔιαγραφήα) παρά την πληροφόρηση των χριστιανών της Ανατολικής Θράκης για τη σφαγή της Σμύρνης,
β) παρά τα ατελείωτα καραβάνια προσφύγων που έρχονταν από τα ενδότερα της Αν.Θράκης και περνούσαν από τα χωριά των Γκαγκαβούζηδων,
γ) παρά το γενικό κλίμα πανικού και της εσπευσμένης μαζικής φυγής των Ελλήνων της Αν.Θράκης,
δ) παρά τις επιθέσεις των ατάκτων Τούρκων προς τα καραβάνια των προσφύγων,
κάποιοι χριστιανοί επέλεξαν να παραμείνουν, γνωρίζοντας ότι υπάρχει το σοβαρό ενδεχόμενο να υποστούν την οργή των Τούρκων που επανακτούσαν την Ανατολική Θράκη.
Πέρα από κάποιες μεμονωμένες περιπτώσεις γερόντων που πεισματικά αρνήθηκαν να ακολουθήσουν τους νεώτερους σε ένα ταξίδι στο άγνωστο, είναι άξια έρευνας η απόφαση κάποιων Γκαγκαβούζηδων ή Σαρακατσάνων να μην εγκαταλείψουν τα χωριά τους.
Δημήτρης Δαλάτσης
Μερικές ερωτήσεις πάνω στο ζήτημα που θέτει ο κ. Δαλάτσης:
ΑπάντησηΔιαγραφή1) Από πού προκύπτει ότι όλοι οι Έλληνες που παρέμειναν στην Ανατολική Θράκη -άραγε και εκείνοι που παρέμειναν στο χώρο της σημερινής Βουλγαρίας(?)- προέρχονταν από τις ομάδες των Σαρακατσανέων και των Γκαγκαβούζηδων?
2) Το γεγονός ότι κάποιος παρέμεινε συνεπάγεται απαραίτητα και τάση αποστασιοποίησης από τον υπόλοιπο εθνικό κορμό?
Στην Τουρκία π.χ. είναι γνωστόν ότι χιλιάδες Αρμένιοι στα βάθη της Ανατολίας (δεν αναφέρομαι στην αναγνωρισμένη κοινότητα) ακόμη και μετά την Γενοκτονία παρέμειναν στις εστίες τους χωρίς την προστασία κάποιας διεθνούς συνθήκης, ενώ κάλλιστα μπορούσαν να διαφύγουν είτε στην Αρμενία είτε στην Ευρώπη. Μεταφράζεται η παραμονή σε μειωμένη ταύτιση με τους άλλους Αρμενίους?
3) Είναι βέβαιος ο σχολιογράφος ότι οι μετέχοντες στις εθνικές συγκρούσεις του 19ου και 20ου αιώνα ήταν απαραίτητα "μορφωμένοι"?
Αγαπητέ ανώνυμε,
ΑπάντησηΔιαγραφή1. Δεν έγραψα ότι ΟΛΟΙ οι Έλληνες που παρέμειναν στην Ανατολική Θράκη (ας αφήσουμε εκτός την Βουλγαρία προς το παρόν) ήταν Γκαγκαβούζηδες και Σαρακατσάνοι. Απλώς στην έρευνά μου βρήκα πηγές για αυτές τις δύο ομάδες, όπως και για τους Έλληνες στις Σαράντα Εκκλησιές. Στο μέλλον μπορούν να βρεθούν κι άλλα στοιχεία (η έρευνα δεν τελειώνει ποτέ!).
2. Σε καμία περίπτωση δεν συνεπάγεται ότι αυτός που παρέμεινε δεν ένιωθε Έλληνας. Υπήρχαν αρκετοί λόγοι να παραμείνει κανείς (αν και υπήρχαν και άπειροι λόγοι για να φύγει!).
Έκανα απλώς μια υπόθεση για τους Σαρακατσάνους οι οποίοι λόγω του ποιμενικού βίου που διήγαν και λόγω της γενικής αδιαφορίας τους για την εκπαίδευση ίσως προτίμησαν να μείνουν ευελπιστώντας ότι δεν θα πάθουν ότι και ο Σμυρνιοί στην προκυμαία. Να σημειώσω ότι η εκπαίδευση στην Θράκη (και στη Μακεδονία), ειδικά μετά το 1870 (βουλγαρική Εξαρχία) είχε ως αποκλειστικό σκοπό την εμφύσηση της εθνικής συνείδησης στους χριστιανούς. Η μεταβολή της ελληνορθόδοξης ταυτότητας σε εθνική ελληνική ήταν μια εύκολη υπόθεση (άλλωστε η δεύτερη ήταν μια απλή μετεξέλιξη της πρώτης) και το μόνο που έπρεπε να γίνει ήταν μια καθοδήγηση.
3. Οι μετέχοντες στις εθνικές συγκρούσεις δεν ήταν μορφωμένοι, ίσως και μη συνειδητοποιημένοι. Ήταν όμως οι επικεφαλής τους και κυρίως υπήρχε η εθνική παιδεία που ήταν ένας από τους κύριους μηχανισμούς της ενιαίας εθνικής συνείδησης και της ομογενοποίησης όλων των διαλέκτων σε μία επίσημη γλώσσα.