Η ΙΘΑΚΗ ΨΑΧΝΕΙ … ΤΑ ΙΧΝΗ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΤΗΣ

*Το Βαθύ Ιθάκης από την Μονή Καθαρών

*Μεγάλες προσδοκίες και επιστημονική άμιλλα

*Δύο σημαντικές ανασκαφές για να βρεθεί

το Οδυσσειακό Άστυ

και το παλάτι του πολυμήχανου βασιλιά.

* Μεγάλες οι προσδοκίες των Ιθακησίων.

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

            Ένας μεγάλος θεμιτός επιστημονικός ανασκαφικός ανταγωνισμός, που αποσκοπεί ουσιαστικά να εντοπίσει και να τεκμηριώσει το θρύλο του Οδυσσέα, έχει πυροδοτήσει εδώ  και χρόνια τις προσδοκίες των Ιθακησίων, που αναμένουν με εύλογο ενδιαφέρον, να βρεθούν εκείνα τα αντικείμενα, που θα αλλάξουν τη μοίρα του ιστορικού νησιού και θα αποστομώνουν όσους αμφισβητούν, ότι η Ομηρική Ιθάκη είναι κάποιο άλλο νησί και επιχειρούν να οικειοποιηθούν τη δόξα της.

          Πριν λίγες μέρες είχαμε ένα καταιγισμό δημοσιευμάτων και εκπομπών στην τηλεόραση με αφορμή τις δηλώσεις του καθηγητή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων κ. Αθανάσιου Παπαδόπουλου, με επιφυλάξεις βέβαια, ότι βρέθηκε το ανάκτορο του Οδυσσέα. Μακάρι και να συμβαίνει αυτό, αν και για την επιστημονική τεκμηρίωση της ανακάλυψης χρειάζεται πολλή και επίπονη δουλειά ακόμα.

          Πάντως πρέπει να σημειώσουμε, ότι ο κ. Παπαδόπουλος είναι σύζυγος της ανασκαφέως κ. Λίτσας Κοντορλή- Παπαδοπούλου

          Το ενδιαφέρον των κατοίκων της Ιθάκης για τα ευρήματα αυτών των ανασκαφών, είναι μεγάλο,και κρατάει χρόνια, αλλά εύκολα μπορεί να διακρίνει κανείς και κάποιας μορφής απαισιοδοξία, για όσο καιρό δεν παρουσιάζονται τεράστιας σημασίας ευρήματα, που θα κάνουν το μεγάλο «μπαμ» διεθνώς, όπως είχε συμβεί και στη Βεργίνα. Άλλωστε και τα χρόνια των ανασκαφών δεν είναι λίγα. Παράλληλα και η κρατική συμπαράσταση, είναι μίζερη για τις συγκεκριμένες ανασκαφές.

«Το μέλλον του νησιού είναι συναρτημένο με την ιστορική και τουριστική εκμετάλλευση του Οδυσσειακού Άστεως. Γι’ αυτό το λόγο, απαιτείται συντονισμένη προσπάθεια ανάπτυξης όλων των αρχαιολογικών χώρων στην ευρύτερη περιοχή του Ιονίου» τόνισε πριν λίγα χρόνια στο Βαθύ Ιθάκης, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου του Saint Louis της Ουάσιγκτον Σαράντης Συμεώνογλου, που είχε συγκεντρώσει τους κατοίκους στο Μορφωτικό Κέντρο και τους ενημέρωσε για την πορεία των ανασκαφών, τις οποίες διεξάγει την τελευταία 25ετία περίπου στην τοποθεσία Πίσω Αετός στο ύψος του «ισθμού» της Ιθάκης. Δηλαδή περίπου στο μέσον του νησιού εκεί που όπως βλέπουμε και στο χάρτη στενεύει η λωρίδα της γης.

          «Μέσα σε 10 χρόνια, θα πρέπει να ανασκαφούν 40 στρέμματα, εκεί που εντοπίζεται το Παλάτι του Οδυσσέα και να οργανωθεί ο χώρος, ώστε να είναι επισκέψιμος. Μετά θα πρέπει να ανασκαφούν άλλα 400 στρέμματα, στα οποία πιστεύω, ότι θα βρεθούν άλλα κτίρια, θέατρο και νεκροταφείο» εξήγησε τότε ο κ. Συμεώνογλου, ο οποίος ξενάγησε τους Ιθακήσιους, στο χώρο των ανασκαφών.

          Η άλλη ανασκαφή, με ελπιδοφόρα ευρήματα επίσης, διεξάγεται σε τοποθεσίες της Βόρειας Ιθάκης από την καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων κ. Λίτσα Κοντορλή- Παπαδοπούλου.

          Πέρασαν δύο αιώνες με αμφισβητήσεις και αντιρρήσεις για την πραγματική θέση της Ιθάκης. Σήμερα όμως, όλα πείθουν πως η Ιθάκη είναι η Ομηρική Ιθάκη όπου είχε  το βασίλειό του ο Οδυσσέας. Και στο νησί αυτό, υπήρχε το Οδυσσειακό Άστυ και φυσικά το ανάκτορο του Οδυσσέα.

*Το Βαθύ, η πρωτεύουσα της Ιθάκης

Οι ανασκαφές του κ. Σαρ. Συμεώνογλου

          Ο κ. Συμεώνογλου ασχολείται με την Ιθάκη πάνω από 25 χρόνια, περνώντας όπως λέει ο ίδιος «μια μεγάλη αρχαιολογική Οδύσσεια». Επί επτά χρόνια έσκαβε στην τοποθεσία του Πίσω Αετού,  επί τέσσερα χρόνια έσκαβε στο Σπήλαιο των Νυμφών και άλλα επτά χρόνια, έκανε μελέτες.

          Η σύζυγός του έχει έτοιμη μια διατριβή 600 σελίδων για τα ευρήματα του Ιερού του Απόλλωνα, στον Πίσω Αετό.

          Ο ίδιος ετοιμάζει δύο βιβλία. Το ένα από αυτά, όπως έγινε γνωστό, θα περιλαμβάνει  τα λεγόμενα Ομηρικά Τοπία της Ιθάκης. Φιλοδοξούσε να οργανώσει και μια έκθεση φωτογραφιών που τράβηξε ο ίδιος, με τα τοπία τα οποία περιγράφει ο Όμηρος και ταυτίζονται άνετα με σημερινές τοποθεσίες του πανέμορφου νησιού. Παλαιότεροι ερευνητές είχαν εντοπίσει περίπου 16 τέτοιες τοποθεσίες. Ο ίδιος εντόπισε 44, ερευνώντας μέτρο- μέτρο το νησί, ακόμα και σε δύσβατα σημεία.

          Τι είναι τα ευρήματα του Πίσω Αετού, της τοποθεσίας που βρίσκεται στο στενότερο τμήμα στο μέσο της Ιθάκης, όπως κανείς κοιτάει το χάρτη; Θεμέλια μεγάλων δημόσιων κτιρίων, της εποχής του Οδυσσέα, μεταγενέστερα ιερά, 34 πηγάδια, υπολείμματα ενός μεγάλου θολωτού υδρονομικού έργου, τουλάχιστον σαράντα αγγεία με γράμματα πριν από την γνωστή σε μας εποχή της εισόδου του αλφαβήτου.

          Το υδρευτικό έργο η Τικτή Κρήνη, αναφέρεται μάλιστα από τον Όμηρο, στη φάση της επιστροφής του Οδυσσέα στο νησί του.

          Το 1995, βρήκε το δεύτερο μυκηναϊκής εποχής κτίριο, κατεστραμμένο φυσικά, που δεν είχε… θεμέλια!. Οι Μινωίτες που πρέπει να ήταν οι πρώτοι κάτοικοι της Ιθάκης, περί το 1400 π.Χ. έχτιζαν χωρίς θεμελιώσεις. Φαινόμενο που απαντάται στην Κρήτη και κυρίως στη Φαιστό. Επιπλέον το κτίριο αυτό, έχει διαστάσεις όπως και τα μινωικά κτίρια, και το Παλάτι της Κνωσού 24Χ24 μέτρα. 

Επί χρόνια ερευνούσε το χώρο ο κ. Συμεώνογλου και τελικά έφερε ειδικούς επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο του Ρεθύμνου, οι οποίοι με σύγχρονα  μηχανήματα εντόπισαν εντός του εδάφους ίχνη μεγάλων κτισμάτων, που κάνουν τον ανασκαφέα να πιστεύει, ότι σε εκείνη την τοποθεσία του Πίσω Αετού, βρίσκονταν το Παλάτι του Οδυσσέα, που κατέστρεψαν ολοσχερώς οι σεισμοί.

Ο ίδιος από τη μελέτη αεροφωτογραφιών που τραβήχτηκαν το 1986, εντόπισε επί του εδάφους ορισμένους κύκλους, που τον πείθουν, ότι εκεί υπήρχαν κάποιοι θολωτοί τάφοι, αλλά και νεκροταφείο, που πρέπει να καταπλακώθηκε από τις κατολισθήσεις των σεισμών.  Αξίζει να σημειωθεί ότι τάφος της εποχής του Οδυσσέα δεν έχει βρεθεί μέχρι σήμερα.

Στις κατ’ ιδίαν συνομιλίες του ο κ. Συμεώνογλου συχνά επαναλαμβάνει ότι οι σεισμοί, είναι η «μεγάλη αρχαιολογική κατάρα» για την Ιθάκη, αφού κατέστρεψαν ή καταπλάκωσαν σημαντικούς αρχαιολογικούς θησαυρούς

Οι ανασκαφές του κ. Συμεώνογλου, διενεργήθηκαν με χορηγίες φίλων της Ιθάκης και ιδρυμάτων.

Το σπήλαιο των Νυμφών

Στο Σπήλαιο των Νυμφών, ο κ. Συμεώνογλου βρήκε ειδώλια, θυσιαστικά αντικείμενα, επιγραφές και δύο δαχτυλίδια, ψάχνοντας στοιχεία για τον τρόπο της λατρείας των νυμφών προ των μεγάλων καταστρεπτικών σεισμών, που σημειώθηκαν κατά την Αρχαιότητα.

Εντυπωσιακά όμως είναι τα οστά των ελαφιών. Βρήκε οστά, που ανήκουν σε ελάφια βάρους 500 κιλών με κέρατα ενός μέτρου!... Ο Όμηρος, στη σκηνή της επιστροφής του Οδυσσέα, όταν αυτός στέκεται μπροστά στο σκύλο του τον Άργο, βάζει στο στόμα του βασιλιά της Ιθάκης  ένα  μονόλογο με αναμνήσεις από το κυνήγι των ελαφιών, των αγριόχοιρων και των αγριοκάτσικων, που έκαναν μαζί. Οι φιλόλογοι μέχρι τώρα αμφισβητούσαν την ύπαρξη ελαφιών στην Ιθάκη. Τα οστά όμως αποδεικνύουν, ότι ζούσαν εκεί και τα τρία είδη της ελάφου που υπάρχει στην Ευρώπη. Βρέθηκαν επίσης πολλά οστά από αγριοκάτσικα και αγριόχοιρους.

Εκεί υπάρχει και μια σήραγγα, που οδηγεί έξω από το Σπήλαιο, σε αρκετά μεγάλη απόσταση.

*Η πινακίδα, στην οποία απεικονίζεται ένα πλοίο με τον Οδυσσέα δεμένο στο κατάρτι και εκατέρωθεν τερατόμορφα σχέδια, μία τρίαινα και σημάδια πιθανής γραφής Γραμμικής Β.

Οι ανασκαφές της 

κ. Λίτσας Κοντορλή- Παπαδοπούλου

Μια άλλη συστηματική έρευνα, ανασκαφή και μελέτη των αρχαιοτήτων της Ιθάκης, γίνεται από τον Τομέα Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων από το 1994. Μόνο στο διάστημα 1994-2000 πραγματοποιήθηκαν έρευνες σε τέσσερις κρίσιμες περιοχές του βορείου τμήματος του  νησιού και ειδικότερα στις τοποθεσίες Πηλικάτα, Σταυρός, Τρεις Λαγκάδες και Άγιος Αθανάσιος.

Την ανασκαφή διενεργεί από το 1997, η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων κ. Λίτσα Κοντορλή- Παπαδοπούλου, η οποία συνεργάζεται κατά καιρούς με ειδικούς επιστήμονες. Στο ανασκαφικό πρόγραμμα συμμετέχει ομάδα υποψηφίων διδακτόρων, αλλά και φοιτητές της Αρχαιολογίας του ίδιου Πανεπιστημίου για λόγους εκπαιδευτικούς.

*Το λαξευμένο κλιμακοστάσιο στον Άγιο Αθανάσιο,

 τοποθεσία γνωστή και ως "Σχολή Ομήρου"

Οι μεγάλες ελπίδες των Ιθακησίων στρέφονται κυρίως προς την τοποθεσία Άγιος Αθανάσιος, που βρίσκεται μεταξύ των χωριών Σταυρός και Εξωγή.  Πρόκειται για τοποθεσία προφανούς στρατηγικής σημασίας, αφού εποπτεύει τη θάλασσα (τόσο προς την περιοχή της Λευκάδας, με τον κόλπο των Αφαλών, όσο και προς την Ακαρνανία με τον κόλπο των Φρικών). Επίσης μπορεί κανείς να έχει εποπτεία του οροπεδίου του Πλατρειθιά με τα σχετικώς ευφορότερα χωράφια της περιοχής. Λόγω της θέσης της, μπορεί κανείς να ελέγχει επίσης τις πηγές του νερού.

Εκεί υπάρχει ένας πύργος, ενώ στον πέριξ χώρο έχουν βρεθεί ίχνη κυκλώπειας τοιχοποιίας, αγωγοί υδάτων, κλιμακοστάσια λαξευμένα επάνω στο βράχο, μεγάλα ορθογώνια κτίρια, πιθάρια και άλλα μικρότερα ευρήματα, που πιστοποιούν ότι η τοποθεσία αυτή είχε κατοικηθεί και στην προϊστορική, στην ελληνιστική εποχή και τη ρωμαϊκή εποχή. Ειδικότερα τα ευρήματα της προϊστορικής εποχής είναι χειροποίητη κεραμική, εικονιστική κεραμική, πυριτολιθικά εργαλεία κ.ά. Τα ευρήματα της ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής είναι μεταξύ άλλων μεγάλοι αποθηκευτικοί πίθοι, οξυπύθμενοι αμφορείς, πινάκια, νομίσματα, και κάποια χρυσά κοσμήματα της ύστερης ελληνιστικής εποχής. Ερευνήθηκαν επίσης κιβωτιόσχημοι ρωμαϊκοί και κεραμοσκεπείς τάφοι, που περιείχαν ορισμένα κτερίσματα. Υπάρχει επίσης εκεί ένα κυκλοτερές οικοδόμημα διαστάσεων 8Χ8 χωρίς επίχρισμα. Το επάνω μέρος του είναι εντελώς κατεστραμμένο και η χρονολόγησή του είναι αρκούντως δυσχερής.

          Η κ. Κοντορλή- Παπαδοπούλου θεωρεί, όπως έχει γράψει, ότι «τα αποκαλυφθέντα έως τώρα κτιριακά κατάλοιπα και τα κινητά ευρήματα, υποδηλώνουν ένα ισχυρό και ακμαίο πολιτικό και λατρευτικό κέντρο της βόρειας Ιθάκης, του οποίου η έκταση και η σημασία θα είναι δυνατόν να αξιολογηθεί σωστά μετά την ολοκλήρωση της ανασκαφικής έρευνας».

*Άγιος Αθανάσιος Εξωγής. Ο χώρος που ερευνά η κ. Λίτσα Κοντορλή- Παπαδοπούλου

Πάντως είναι γεγονός ότι και η ανασκαφή αυτή  αντιμετωπίζει κάθε χρόνο τα γνωστά εγγενή ελληνικά προβλήματα, που είναι όχι μόνο οι φυσικές δυσκολίες από το δυσπρόσιτο του εδάφους, και τις καταστροφές που επέφεραν οι φοβεροί σεισμοί, αλλά και η χαμηλή χρηματοδότηση της ανασκαφής καθώς και  η ελλιπής τεχνική υποστήριξη. Κατά συνέπεια, καθήκον του υπουργείου Πολιτισμού, αλλά και όλων των άλλων φορέων, αλλά και των τοπικών παραγόντων, είναι να εξασφαλισθεί μια πραγματικά γενναία χρηματοδότηση.

Πρέπει όμως να αναφέρουμε ότι το υπουργείο Πολιτισμού εκτιμώντας τη σημασία των ευρημάτων της Ιθάκης προχώρησε στη δημοσίευση απόφασης απαλλοτρίωσης περίπου 25,5 στρεμμάτων στην ως άνω περιοχή προκειμένου να συνεχισθεί η αρχαιολογική έρευνα, η οποία όμως γίνεται κάθε χρόνο με ελάχιστα οικονομικά μέσα, που προσφέρουν τοπικοί φορείς της Ιθάκης και το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Η μεγάλη ιστορία της Ιθάκης απαιτεί να διευρυνθούν οι ανασκαφές…

Π.Σ. ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ

*Οι πυραμίδες της Εξωγής. Αξιοπαρατήρητες, αλλά όχι αρχαιολογικές