ΜΝΗΜΕΣ ΕΜΦΥΛΙΟΥ: Τι είδε ο Αμερικανός στο Κολωνάκι

Ο δημοσιογράφος και διευθυντής 

του Τμήματος Δημοσίων Σχέσεων 

της UΝRRΑ περιγράφει 

τα βιώματά του το 1947

Της κ. ΦΩΤΕΙΝΗΣ ΤΟΜΑΗ 
ΕΧΕΙ ΥΠΟΜΝΗΣΘΕΙ και παλαιότερα από τη συγκεκριμένη στήλη της εφημερίδας πόσο συναρπαστική μπορεί να γίνεται η έρευνα αλλά και αποκαλυπτική για μεγάλα γεγονότα που συντάραξαν τη νεότερη ιστορία της χώρας μας. Ο εντοπισμός του συγκεκριμένου τεύχους του περιοδικού «Τhe Νation», «όπερ ανήκει εις την ομάδα του τέως Αντιπροέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών και Υπουργού Εμπορίου κ. Ε. Ουάλλας», σύμφωνα με έγγραφο του τότε επικεφαλής της Μόνιμης Αντιπροσωπείας της χώρας μας στον νεοϊδρυθέντα ΟΗΕ, Β. Δενδραμή (ΑΠ 974, 2 Απριλίου 1947), προσφέρει δύο εξαιρετικά χρήσιμα νέα στοιχεία, που προδιέγραφαν πλην άλλων τη στάση των ΗΠΑ στο λεγόμενο «μακεδονικό ζήτημα», με το οποίο θα ασχοληθούμε σε επόμενα άρθρα: Υπήρχε σθεναρή αντίρρηση πολιτικών κύκλων της Ουάσιγκτον στη διανομή σχετικής βοήθειας μέσω του σχεδίου Μάρσαλ στην Τουρκία, αποφυγή εμπλοκής των ΗΠΑ στη διαμάχη μας με την τότε Γιουγκοσλαβία και την «εκ των ων ουκ άνευ» έναρξη ροής της βοήθειας στην Ελλάδα μόλις η χώρα αποκτούσε δημοκρατική κυβέρνηση στη θέση της μοναρχοδεξιάς που κυβερνούσε τη χώρα. Στο μεταξύ, η επιλογή αναδημοσίευσης του συγκεκριμένου άρθρου αφήνει μια γλυκόπικρη γεύση στον αναγνώστη ακόμη και σήμερα. Με τίτλο «Το Κολωνάκι και οι... άλλοι», έγραφε ο Αλλεν Φηλντς, δημοσιογράφος και διευθυντής του Τμήματος Δημοσίων Σχέσεων της UΝRRΑ, οργάνωσης των Ηνωμένων Εθνών για τη διανομή ανθρωπιστικής βοήθειας στην πληγείσα από τον πόλεμο Ευρώπη: 

Εξόριστοι κατασκευάζουν ομοίωμα του Παρθενώνα στη Μακρόνησο. Κάτω, το εξώφυλλο του μηνιαίου περιοδικού «Τhe Νation» (φύλλο 29ης Μαρτίου 1947), εκδιδόμενου σταθερά από το 1865, με το επίμαχο άρθρο και τον γενικό (παραφρασμένο) τίτλο «Στους Ελληνες και δώρα φέροντας» μαζί με φιγούρα του Δούρειου Ιππου

Σήμερα θα μάθουμε τι είναι το Κολωνάκι. Στους Αμερικανούς αρέσει να το προφέρουν γιατί είναι εύκολο. Συνήθως αρκεί να μάθεις να προφέρεις σωστά μια ασυνήθιστη σε σένα λέξη για να λάβεις το μήνυμα ότι απευθύνεσαι σε μια ξένη γλώσσα κι ας μην τη γνωρίζεις διόλου. Προσωπικά πιστεύω ότι όσους από εμάς στείλουμε να ζήσουν εκεί θα το λατρέψουν, όπως ακριβώς συνέβη πριν με τους Ιταλούς, τους Γερμανούς και τους Αγγλους.
Το Κολωνάκι είναι μια περιοχή της Αθήνας. Πρόκειται για ένα λόφο πίσω ακριβώς από τα ανάκτορα που βλέπουν στην πλατεία Συντάγματος. Είναι η γνωστή πλατεία που φωτογράφισε για το περιοδικό «Life» ο Ντιμίτρι Κέσσελ με τους ένστολους Γερμανούς και το πλήθος που διαδήλωνε, νεαρές γυναίκες, να κρατούν ένα αιματοβαμμένο πλακάτ ύστερα από επεισόδια με τους κατακτητές. Δεξιά της πλατείας είναι το ξενοδοχείο της "Μεγάλης Βρεταννίας" που οι άνδρες μας καθόλου δεν μπορούν να προφέρουν με εκείνο το ένρινο Βretagne και γι΄ αυτό προτιμούν, όπως και οι Αγγλοι που είχαν εκεί το στρατηγείο τους, να το αποκαλούν «G.Β.». Γι΄ αυτό και αν είσαι στην Αθήνα συχνά ακούς από τους δικούς μας «θα με βρεις στο μπαρ τού G.Β.», έτσι απλά.
Το Κολωνάκι είναι η Παρκ Αβενιου της Ελλάδας. Εδώ βρίσκονται όλες οι πρεσβείες, τα ωραία σπίτια και μερικά παλιά αρχοντικά που σε κάνουν να νομίζεις πως είσαι κάπου αλλού και όχι στην Ελλάδα. Εδώ δεν έγιναν καταστροφές όπως σε άλλα σημεία της Αθήνας ή περιοχές της υπόλοιπης Ελλάδας. Κι αυτό συνέβη γιατί όταν οι Αγγλοι άρχισαν να πολεμούν τους Ελληνες στον Εμφύλιο προτίμησαν, υποχωρώντας διαρκώς από τα περίχωρα της Αθήνας, να στήσουν σ΄ αυτό το σημείο της πρωτεύουσας το στρατηγείο άμυνάς τους. Δεν νομίζω ότι υπήρχε κάποιος σοβαρός στρατηγικός λόγος για να επιλέξουν το Κολωνάκι, γιατί αν έπρεπε να κρίνουν από στρατηγική άποψη θα έπρεπε μάλλον να προτιμήσουν τον Πειραιά. Διάλεξαν όμως το Κολωνάκι γιατί ένιωθαν σαν στο σπίτι τους, έχοντας έτσι την ψευδαίσθηση ότι στον πόλεμο εκείνο (ενν. τον Εμφύλιο) υπερασπίζονταν «το σπίτι τους». Εχω την εντύπωση ότι κι εμείς μάλλον το ίδιο θα κάναμε.
Πού βρίσκεται όμως το λάθος μας να αμυνόμαστε υπέρ της δικής μας Παρκ Αβενιου; Φυσικά δεν εννοούμε κατά κυριολεξία, διότι απλά το Κολωνάκι δεν είναι Παρκ Αβενιου! Και τότε τι είναι;
Λοιπόν, ακούστε, στην Ελλάδα υπάρχουν δύο είδη ανθρώπων: οι Κολωνακιώτες και... οι άλλοι. Μπορείς πολύ εύκολα μάλιστα να τους ξεχωρίσεις. Στην πραγματικότητα μέχρι σήμερα έχουμε συναντήσει περισσότερους Κολωνακιώτες και λιγότερους από... «τους άλλους». Κι αυτό γιατί είτε είναι μεταφραστές μας ή φίλοι μας, με αυτούς θα βγούμε για να πάμε για δείπνο σε κάποιο εστιατόριο, πού αλλού; Στο Κολωνάκι! Δημοκράτες με το «δ» μικρό, στα σίγουρα, αλλά τι να κάνουμε; Εδώ ζουν οι καθαροί και καλοντυμένοι Ελληνες που ξέρουν μάλιστα να μιλούν και αγγλικά. Να τρέξουν σε ό,τι χρειασθείς. Θα ήταν παραλογισμός να μην τους χρησιμοποιήσεις. Πόσω μάλλον που είναι έτοιμοι γι΄ αυτό...
Μερικά πράγματα βέβαια σε ενοχλούν σ΄ αυτούς. Οπως για παράδειγμα κάθε φορά που χρειάζεται να βγούμε έξω από την πόλη και μας πλησιάζουν χωρικοί να μας πουλήσουν λίγα από τα προϊόντα τους, όπως κατσικίσιο τυρί. Εμείς θέλουμε να τους βοηθήσουμε και αγοράζουμε, αλλά εκεί είναι που μεσολαβεί ο μεταφραστής μας, από το Κολωνάκι φυσικά, και μπουκωμένος με όσα έχει προλάβει να χώσει στο στόμα του από την πραμάτεια τους μάς λέει να μην είμαστε τόσο απλόχεροι στα χρήματα που τους δίνουμε... Αυτό δεν μας αρέσει καθόλου. Αν πάλι κάποιος είναι τραυματισμένος και πάμε να τον βοηθήσουμε, πάλι ο μεταφραστής μας διαμαρτύρεται προειδοποιώντας μας ότι θα μπλέξουμε σε μπελάδες και ότι οι χωριάτες δεν έχουν συνηθίσει να τους δίνει κανείς τόσο μεγάλη σημασία.
Ε, λοιπόν, οι δικοί μας κάτοικοι της πραγματικής Παρκ Αβενιου ποτέ δεν θα έκαναν έτσι. Η φιλανθρωπία και η κοινωνική αλληλεγγύη είναι πολύ της μόδας στην Παρκ Αβενιου. Στο Κολωνάκι, αντίθετα, καθόλου...
Το Κολωνάκι, να πούμε την αλήθεια, τα βρήκε με τους Γερμανούς όταν αυτοί κατέλαβαν τη χώρα.
Δεν ήταν ακριβώς συνεργασία η σχέση τους αλλά κάτι ιδιότυπο. Ας πούμε, οι Γερμανοί αγαπούσαν τη μουσική, κι εδώ, σ΄ αυτό ακριβώς το κομμάτι της Αθήνας, μπορούσαν να την απολαύσουν. Επειτα, ενώ σε κάθε γειτονιά όχι μόνο της Αθήνας αλλά της υπόλοιπης χώρας, όπως έγραφε σε ανταπόκρισή της η Λέλαντ Στόου, δεν υπήρχε ούτε μία οικογένεια που να μη θρηνούσε καθημερινά κάποιον χαμένο σύζυγο και πατέρα, αδελφό ή θυγατέρα, εδώ στο Κολωνάκι οι άνθρωποι δεν υπέφεραν καθόλου με τον ίδιο τρόπο. Λίγοι, μπορεί, γιατί δεν ήσαν δα και όλοι οι Κολωνακιώτες χωρίς συνείδηση. Ενας από τους φίλους μου που ζει στο Κολωνάκι μού έλεγε ότι οι Γερμανοί ήθελαν να διχάσουν τους Ελληνες μεταξύ τους: από τη μία έκαιγαν τα χωριά τους και εκτελούσαν επί τόπου κατά δεκάδες τους άμαχους, αλλά χρησιμοποιούσαν το άλλο τους «πολιτισμένο» πρόσωπο στο Κολωνάκι προκειμένου να εκθέτουν τους ήρωες της ελληνικής Αντίστασης. Οταν ο ίδιος ήλθε πρόσφατα στην Αμερική, τον ρώτησα τι γίνεται με τους συνεργάτες των Γερμανών. «Τίποτε» μου απάντησε. «Αν εξαιρέσεις ένα δεκαεξάχρονο αγόρι που εκτελέστηκε, όλοι οι άλλοι σήμερα είναι στον στρατό, στην κυβέρνηση, παντού. Ντρέπομαι γι΄ αυτό, μη σου πω μάλιστα ότι σήμερα είναι πιο ισχυροί από ποτέ» συμπλήρωσε.
Είναι και κάτι ακόμα όμως. Το Κολωνάκι είναι η έδρα απ΄ όπου διανέμεται η βοήθεια της UΝRRΑ. Οι κυρίες της περιοχής που μας βοηθούν εργάζονται με το αζημίωτο: πετούν τα παλιά τους ρούχα στον σωρό, διαλέγοντας τα καλύτερα της βοηθείας για τις ίδιες! Τελικά η κυβέρνηση χρειάστηκε να δώσει τέλος με ένα νόμο που έλεγε να προηγηθεί η βοήθεια σε πληγείσες περιοχές. Οι περισσότεροι Κολωνακιώτες όμως διαθέτουν εξοχικά σε αυτές τις περιοχές, απ΄ όπου αφαιρέθηκαν όλα τους τα υπάρχοντα. Ετσι, χωρίς τη βοήθεια της UΝRRΑ πολλές κυρίες του Κολωνακίου, που τα ρούχα τους της εξοχής καταστράφηκαν, κατέφθαναν εκεί με τα γουναρικά τους! Υπάρχει και μία υπαίθρια ταβέρνα στο Κολωνάκι. Τη λένε του Τζίμυ, ή του Τζόννυ; Ωραίο μέρος για απογευματινό ούζο. Πολλοί από την Αμερικανική Αποστολή συχνάζουν καθημερινά εκεί. Το ίδιο και πολύ ωραίες γυναίκες, έτοιμες να διηγηθούν με την πρώτη τα βάσανά τους στους δικούς μας που τις ακούνε με προθυμία γιατί θέλουν- ναι, θέλουν - να ζούνε ωραία, να έχουν εξυπηρέτηση ακόμα και για να τους αγοράσει κάποιος τσιγάρα ή κάποιο μικρό αγόρι να τους γυαλίσει τις μπότες. Αφού δεν ήσαν ηλίθιοι οι Γερμανοί και οι Αγγλοι που προηγήθηκαν, γιατί να είμαστε εμείς;

Το πάθος για «Εleutheria»
«Η ΠΛΕΙΟΨΗΦΙΑ των Ελλήνων υπέφερε πολλά. Πρώτα με τους Ιταλούς στο Αλβανικό μέτωπο, μετά με τους Γερμανούς και με τον Εμφύλιο και τώρα, τόσο κρίμα γι΄ αυτούς, ζούνε μετά τον πόλεμο σκληρότερα απ΄ όλους μας. Οι γηραιότεροι θρηνούν δέκα χρόνια χαμένα μέσα στην αιματοχυσία. Αγνωστοι σε σένα άνθρωποι θα σου πουν στα καφενεία πόσο κουράστηκαν να πολεμούν και πραγματικά θα σε εντυπωσιάσουν με τον λόγο τους καθώς, αν και γενναίοι, οι Ελληνες μισούν τον πόλεμο. Επιπλέον, για 400 χρόνια πολεμούσαν τους Τούρκους. Είναι σαν οι Ηνωμένες Πολιτείες να είχαν περάσει από την περίοδο των Ποκαχόντας και του Τζων Σμιθ στο Τea Ρarty και στο Gettysburg Αddress(σημ.: πρόκειται για δύο κορυφαία γεγονότα της αμερικανικής ιστορίας στη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου), στον Ισπανοαμερικανικό πόλεμο, στον Α'Παγκόσμιο μέχρι τον Χάρρυ Τρούμαν! Ολοι οι “άλλοι” πάλι, οι υπόλοιποι δηλαδή Ελληνες, δεν είναι τύποι που συχνάζουν σε ωραία εστιατόρια. Είναι ταυτόχρονα σκληροτράχηλοι αλλά αισθηματίες και προτιμούν τα βουνά και τις φυλακές στα νησιά από το να παραιτηθούν ν΄ αγωνίζονται για ελευθερία. Για τους ψυχρούς Αγγλοσάξονες το πάθος για “Εleutheria” (sic) αυτών των Ελλήνων είναι μάλλον ενοχλητικό. Ωστόσο εμείς δεν έχουμε να ανησυχήσουμε αν κάποιος στο Κολωνάκι μάς δώσει το χέρι και συστηθεί ως Τζων Παπαδόπουλος ή ό,τι άλλο. Οι “άλλοι” είναι μακριά μας, στις φυλακές.
Το Κολωνάκι, όπως και να το κάνεις, είναι ωραίο... Ενα καλό μέρος να πας και μετά να γυρίσεις πίσω στην πατρίδα σου. Πρέπει να το γνωρίσουμε».

*Η κυρία Φωτεινή Τομαή είναι ιστορικός, Πρεσβευτής Σύμβουλος Α' στο ΥΠΕΞ.