Γράφει ο κ. Γιώργος Θ.
Μαυρογορδάτος
Με τη συμπλήρωση εκατό ετών από το
1922, φαίνεται αναπόφευκτο να κυριαρχήσουν φέτος η αναπόληση και η νοσταλγία
για τις «χαμένες πατρίδες» που άφησαν οι Έλληνες στην Τουρκία, καθώς και το
πένθος για τις αμέτρητες χαμένες ή ρημαγμένες ζωές. Ήταν όμως ρεαλιστικά δυνατή
η παραμονή των Ελλήνων σ’ αυτές τις χαμένες πατρίδες; Μολονότι αυτονόητο, το
ερώτημα σπάνια αρθρώνεται. Ωστόσο, ούτε η νοσταλγία ούτε το πένθος αποκλείουν
μία νηφάλια και προσγειωμένη απάντηση, που μπορεί να αναζητηθεί παράλληλα.
Στοιχεία της θα επιχειρήσω να σκιαγραφήσω ή να υπαινιχθώ συνοπτικότατα εδώ.
Για
να συνδέσουμε τη μία επέτειο με την άλλη, που προηγήθηκε, αρκεί να αντιληφθούμε
ότι από το 1821 δεν δρομολογείται απλώς η συγκρότηση ελληνικού εθνικού κράτους.
Η άλλη όψη του ίδιου ακριβώς γεγονότος είναι ότι δρομολογείται ταυτόχρονα και η
αναπόφευκτη πλέον διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τους Έλληνες θα
μιμηθούν στη συνέχεια και άλλα έθνη, αποσπώντας εδάφη της, μέχρι και την
οριστική ήττα της το 1918.
Με
άλλα λόγια, από το 1821 αποκλείεται πλέον να διατηρηθεί η Οθωμανική
Αυτοκρατορία και να περάσει ακέραιη σε ελληνικό ή έστω πολυεθνικό έλεγχο.
Φαίνεται εδώ πόσο αναχρονιστικές και ανεδαφικές ήσαν οι φαντασιώσεις του Ίωνα
Δραγούμη (και άλλων), ότι μπορούσε τάχα το ελληνικό έθνος να πάρει «αγάλι αγάλι τη θέση του Τούρκου για να
γίνει ξανά το θάμα της Ανατολικής Αυτοκρατορίας»!
Εκατό χρόνια μετά το 1821 και σύμφωνα με την οξυδερκή διάγνωση του Ιωάννη Μεταξά, οι Τούρκοι στη Μικρά Ασία πολεμούσαν πλέον για την ίδια τους την πατρίδα και όχι πια για την αυτοκρατορία τους. Αγωνίζονταν, όπως έλεγε, «υπέρ της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας των, ακριβώς διά τα αυτά πράγματα υπέρ των οποίων ηγωνίσθημεν και ημείς κατ’ αυτών». Σύμφωνα με μία αδήριτη και ειρωνική διαλεκτική, που είναι συνυφασμένη με τον εθνικισμό, το βίαιο τέλος της ελληνικής εθνικής ολοκλήρωσης σε βάρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας συνεπαγόταν την ταυτόχρονη γένεση του τουρκικού εθνικού κράτους από τα ερείπια της άλλοτε πολυεθνικής αυτοκρατορίας. Θα είχαν όμως θέση σ’ αυτό το νέο εθνικό κράτος όσοι αλλοεθνείς ή αλλόθρησκοι είχαν θέση στην αυτοκρατορία;