Από το ΒΗΜΑ της ΚΥΡΙΑΚΗΣ 28 Μαρτίου 2010
http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&ct=2&artid=321385&dt=21/03/2010
Η ΣΤΡΟΦΗ των επαναστατημένων Ελλήνων για βοήθεια στην Αμερική δεν είχε να κάνει μόνο με τις συντηρητικές έως αντιδραστικές διαθέσεις των ανακτοβουλίων της Ευρώπης απέναντι στην ελληνική υπόθεση, αλλά και με το γεγονός ότι μόλις σαράντα χρόνια πριν οι Αμερικανοί είχαν πετύχει στον δικό τους αγώνα για ανεξαρτησία έχοντας καταστήσει εαυτούς σύμβολα της ελευθερίας των λαών. Είναι ενδιαφέρον, παρά τα όσα έχουν ως σήμερα γραφεί για τον ευρωπαϊκό φιλελληνισμό, να γνωρίζει κανείς ότι, πλην ελαχίστων περιπτώσεων, στην πλειονότητά τους οι φιλέλληνες ήταν πλάνητες και τυχοδιώκτες, ονειροπόλοι ακόμη και σε περιπτώσεις που έφτασαν ως εδώ έρμαια της μοίρας τους και ναυάγια προσωπικών τους επιλογών. Επιπλέον, οι μύθοι που τους συνέδεαν με δήθεν πολιτικές των κυβερνήσεών τους έχουν προ πολλού ξεπεραστεί. Κανείς ιστορικός σήμερα δεν αμφισβητεί τους λόγους που οδήγησαν τη Μεγάλη Βρετανία στο να υιοθετήσει απροκάλυπτα εχθρική στάση απέναντι στην ελληνική εξέγερση. Στο αναγεννώμενο ελληνικό έθνος η Αγγλία, μεγάλη δύναμη της εποχής, αναγνώρισε μια ναυτική δύναμη, έναν αντίπαλο που έπρεπε να πνιγεί στο λίκνο του. Αντίθετα, εξακριβωμένος υπήρξε ο αγγλικός φιλοτουρκισμός στις αρχές του Αγώνα. Ξένοι με τη θάλασσα, οι Τούρκοι χρησιμοποιούσαν βρετανούς αξιωματικούς στα πληρώματα, αναφέρεται μάλιστα ότι πάνω από ογδόντα βρήκαν τον θάνατο τη στιγμή της πυρπόλησης της τουρκικής ναυαρχίδας στη Χίο από τον γενναίο έλληνα ναυτικό Κωνσταντίνο Κανάρη. Γνωστή και τεκμηριωμένη ιστορικά είναι εξάλλου η βοήθεια που προσέφεραν στον ανεφοδιασμό των Τούρκων σε διάφορες πολιορκίες οι βρετανοί πρόξενοι, που μετατρέπονταν άλλοτε σε κατασκόπους και άλλοτε σε αντιπροσώπους εμπορικών εταιρειών εφοδιάζοντας με αγαθά και πολεμικό υλικό την Υψηλή Πύλη. Σύμφωνα με τον ιστορικό C.W. Crawley, οι Αγγλοι υπήρξαν επί τρεις γενεές φιλότουρκοι απλώς και μόνο επειδή μισούσαν τους Ρώσους. Αλλά και η Γαλλία, καίτοι αντίπαλος της Μ. Βρετανίας, δεν κράτησε εξ αρχής ευνοϊκή στάση απέναντι στους εξεγερμένους Ελληνες. Από τη μια το κοινό της δέος με τη Βρετανία σε ό,τι αφορούσε πιθανή κάθοδο των Ρώσων στη Μεσόγειο και από την άλλη η εμπορική της ανταγωνιστικότητα με το ελληνικό ναυτικό, που έφερνε τους έλληνες εμπόρους σε κάθε γωνιά και αγορά της οθωμανικής Ανατολής, συνιστούσαν ισχυρούς λόγους αντιπάθειας σε κάθε ελληνική προσπάθεια για ανεξαρτησία.
Μοιραίος απεδείχθη ο ρόλος της Ρωσίας που, ως χώρα ασπασθείσα την Ορθοδοξία με κατήχηση βυζαντινών ιεραποστόλων, εμφανιζόταν ο φυσικός προστάτης των Ελλήνων. Η πραγματικότητα όμως ήταν διαφορετική, ανεξάρτητα από τον ρόλο που της απέδωσαν και τη στάση τελικά που υιοθέτησε η ρωσική εξωτερική πολιτική κατά του σταθερού εχθρού της, των Τούρκων. Με την έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης οι ρώσοι τσάροι βρέθηκαν να αντιμετωπίζουν μία εχθρική Τουρκία και, από την άλλη, έναν συνασπισμό αγγλογαλλικών συμφερόντων που απειλούσε να εισέλθει στη Βαλκανική μετά τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Βέβαια η εξέλιξη των πραγμάτων στη συνέχεια προσέλαβε νέα δυναμική και παρά το ότι η Ρωσία, επηρεασμένη από τον Μέτερνιχ, αποκήρυξε το κίνημα του Αλέξανδρου Υψηλάντη, στρατιωτικού, γόνου μεγάλης οικογένειας Φαναριωτών, που κήρυξε την έναρξη της Επανάστασης στη Μολδαβία, ο απαγχονισμός του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄ και οι σφαγές χριστιανών που ακολούθησαν στην Κωνσταντινούπολη μετέβαλαν τη ρωσική πολιτική, αν και όχι δραστικά στην αρχή.
Με όσα λίγα μπορούσαν λοιπόν οι ξεσηκωμένοι Ελληνες να ελπίζουν από την Ευρώπη, ο δρόμος που οδηγούσε στην πέραν του Ατλαντικού ελπίδα για βοήθεια αποδεικνυόταν μονόδρομος. Τις προσδοκίες τους άλλωστε πολύ παραστατικά διατύπωνε ο εθνικός ποιητής Διονύσιος Σολωμός στη στροφή 22 του «Υμνου στην Ελευθερία»:
Γκαρδιακά χαροποιήθη Και του Βάσιγκτον η γη Και τα σίδερα ενθυμήθη Που την έδεναν κι αυτή... Πράγματι, η βοήθεια αυτή δεν άργησε να φτάσει. Και μπορεί σε πολιτικό επίπεδο να χρειάστηκε πολύς χρόνος, αλλά και πολύωρες παρεμβάσεις στο Κογκρέσο αμερικανών βουλευτών, όπως του Ντ. Γουέμπστερ, του Κουκ, του Φάρελι κ.ά., διαπύρων από φιλελληνικά αισθήματα, προκειμένου να εκδοθούν τα γνωστά προεδρικά διατάγματα και τα ψηφίσματα της Γερουσίας υπέρ των ελληνικών δικαίων, η αμερικανική κοινή γνώμη όμως είχε ήδη ξεκινήσει από τις αρχές του 1823 να συγκεντρώνει με εράνους, χοροεσπερίδες και τη σύσταση φιλελληνικών κομιτάτων σε πόλεις όπως η Βοστώνη, η Ν. Υόρκη, η Φιλαδέλφεια, το Ροντ Αϊλαντ, η Μασαχουσέτη κ.ά. σημαντική βοήθεια σε ρουχισμό και τρόφιμα που μόνο την πρώτη χρονιά ξεπερνούσε τις 80.000 δολάρια, ποσό ιδιαίτερα υψηλό για την εποχή. Συνολικά οκτώ ήταν τα πλοία, που ως τον Νοέμβριο του 1828 έφτασαν με βοήθεια στην Ελλάδα. Αυτά ήταν κατά σειρά άφιξης το μπρίκι «Τοντίν», το «Τσάνσελορ», το «Σιξ Μπράδερς», το «Λεβάντ», το «Στέιτσμαν», το «Τζέιν», το «Χέραλντ» και το «Σάφολκ».
Τη διανομή της ανθρωπιστικής βοήθειας είχαν αναλάβει φιλάνθρωποι Αμερικανοί εγνωσμένου κύρους, όπως ο δικαστής Σάμιουελ Γούντροφ, ο αιδεσιμότατος Τζόνας Κινγκ, ο γιατρός, απόφοιτος του Χάρβαρντ, Σάμιουελ Χάου και ο Τζορτζ Τζάρβις, ο γνωστός στους επαναστατημένους Ελληνες ως «καπετάν Γιώργης Ζέρβας, ο Αμερικανός», που είχε πολεμήσει με τον Κολοκοτρώνη στην Τριπολιτσά, είχε μάθει ελληνικά και ενδυθεί την παραδοσιακή φουστανέλα των κλεφτών και αρματολών.
Ολοι αυτοί οι εθελοντές, είτε μετά την επιστροφή τους είτε με αλληλογραφία τους μέσω Λονδίνου, έστελναν εκτενείς αναφορές της δυστυχίας που κατέτρυχε κυρίως τον άμαχο πληθυσμό, διαφωτίζοντας τη διεθνή κοινή γνώμη για το δράμα των Ελλήνων.
Ενας από αυτούς, απόφοιτος και αυτός του Χάρβαρντ, που έφτασε με το «Στέιτσμαν» στην Υδρα, ο Τζέιμς Λέιμπ, αντικρίζοντας τα κάτωχρα και γυμνά παιδιά, που αποστεωμένα καθώς ήταν έψαχναν στο ύπαιθρο να βρουν λίγα χόρτα για τροφή, και τους κατοίκους να ζουν σε αχυρένιες καλύβες, έγραφε στην εφημερίδα «Νational Gazette» (φύλλο 8ης Ιανουαρίου 1828) ανάμεσα σε άλλα: «Η δυστυχία των Ελλήνων είναι τέτοια που κανείς από εμάς δεν μπορεί να συλλάβει την έκτασή της».
Η κυρία Φωτεινή Τομαή είναι ιστορικός, Πρεσβευτής Σύμβουλος Α' στο υπουργείο Εξωτερικών.
ΤΟΣΟ από τα ελληνικά όσο και τα αμερικανικά εθνικά αρχεία, σε δώδεκα ανέρχεται ο αριθμός των Αμερικανών που έσπευσαν είτε να συνδράμουν τον άμαχο πληθυσμό με το ιεραποστολικό τους έργο και τις ιατρικές τους γνώσεις,είτε να λάβουν μέρος στα πεδία των μαχών,ανάμεσα σε αυτούς και ο ξάδελφος του αμερικανού προέδρου Ουάσιγκτον, Γουίλιαμ Τάουνσεντ Ουάσιγκτον,όπως και ο Αφροαμερικανός της εικόνας Τζέιμς Γουίλιαμς. Οπως αναφέρει στο προλογικό του σημείωμα για την έκδοση του ΥΠΕΞ ο πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου,«οι αμερικανοί φιλέλληνες δεν αντιμετωπίζονται ως άγιοι. Αναμφίβολα, όμως, όλοι τους θυσιάστηκαν για να βρει το ελληνικό κράτος που πάσχιζε να γεννηθεί, την περπατησιά του».
Με όσα λίγα μπορούσαν λοιπόν οι ξεσηκωμένοι Ελληνες να ελπίζουν από την Ευρώπη, ο δρόμος που οδηγούσε στην πέραν του Ατλαντικού ελπίδα για βοήθεια αποδεικνυόταν μονόδρομος. Τις προσδοκίες τους άλλωστε πολύ παραστατικά διατύπωνε ο εθνικός ποιητής Διονύσιος Σολωμός στη στροφή 22 του «Υμνου στην Ελευθερία»:
Γκαρδιακά χαροποιήθη Και του Βάσιγκτον η γη Και τα σίδερα ενθυμήθη Που την έδεναν κι αυτή... Πράγματι, η βοήθεια αυτή δεν άργησε να φτάσει. Και μπορεί σε πολιτικό επίπεδο να χρειάστηκε πολύς χρόνος, αλλά και πολύωρες παρεμβάσεις στο Κογκρέσο αμερικανών βουλευτών, όπως του Ντ. Γουέμπστερ, του Κουκ, του Φάρελι κ.ά., διαπύρων από φιλελληνικά αισθήματα, προκειμένου να εκδοθούν τα γνωστά προεδρικά διατάγματα και τα ψηφίσματα της Γερουσίας υπέρ των ελληνικών δικαίων, η αμερικανική κοινή γνώμη όμως είχε ήδη ξεκινήσει από τις αρχές του 1823 να συγκεντρώνει με εράνους, χοροεσπερίδες και τη σύσταση φιλελληνικών κομιτάτων σε πόλεις όπως η Βοστώνη, η Ν. Υόρκη, η Φιλαδέλφεια, το Ροντ Αϊλαντ, η Μασαχουσέτη κ.ά. σημαντική βοήθεια σε ρουχισμό και τρόφιμα που μόνο την πρώτη χρονιά ξεπερνούσε τις 80.000 δολάρια, ποσό ιδιαίτερα υψηλό για την εποχή. Συνολικά οκτώ ήταν τα πλοία, που ως τον Νοέμβριο του 1828 έφτασαν με βοήθεια στην Ελλάδα. Αυτά ήταν κατά σειρά άφιξης το μπρίκι «Τοντίν», το «Τσάνσελορ», το «Σιξ Μπράδερς», το «Λεβάντ», το «Στέιτσμαν», το «Τζέιν», το «Χέραλντ» και το «Σάφολκ».
Ολοι αυτοί οι εθελοντές, είτε μετά την επιστροφή τους είτε με αλληλογραφία τους μέσω Λονδίνου, έστελναν εκτενείς αναφορές της δυστυχίας που κατέτρυχε κυρίως τον άμαχο πληθυσμό, διαφωτίζοντας τη διεθνή κοινή γνώμη για το δράμα των Ελλήνων.
Ενας από αυτούς, απόφοιτος και αυτός του Χάρβαρντ, που έφτασε με το «Στέιτσμαν» στην Υδρα, ο Τζέιμς Λέιμπ, αντικρίζοντας τα κάτωχρα και γυμνά παιδιά, που αποστεωμένα καθώς ήταν έψαχναν στο ύπαιθρο να βρουν λίγα χόρτα για τροφή, και τους κατοίκους να ζουν σε αχυρένιες καλύβες, έγραφε στην εφημερίδα «Νational Gazette» (φύλλο 8ης Ιανουαρίου 1828) ανάμεσα σε άλλα: «Η δυστυχία των Ελλήνων είναι τέτοια που κανείς από εμάς δεν μπορεί να συλλάβει την έκτασή της».
Η κυρία Φωτεινή Τομαή είναι ιστορικός, Πρεσβευτής Σύμβουλος Α' στο υπουργείο Εξωτερικών.
ΤΟΣΟ από τα ελληνικά όσο και τα αμερικανικά εθνικά αρχεία, σε δώδεκα ανέρχεται ο αριθμός των Αμερικανών που έσπευσαν είτε να συνδράμουν τον άμαχο πληθυσμό με το ιεραποστολικό τους έργο και τις ιατρικές τους γνώσεις,είτε να λάβουν μέρος στα πεδία των μαχών,ανάμεσα σε αυτούς και ο ξάδελφος του αμερικανού προέδρου Ουάσιγκτον, Γουίλιαμ Τάουνσεντ Ουάσιγκτον,όπως και ο Αφροαμερικανός της εικόνας Τζέιμς Γουίλιαμς. Οπως αναφέρει στο προλογικό του σημείωμα για την έκδοση του ΥΠΕΞ ο πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου,«οι αμερικανοί φιλέλληνες δεν αντιμετωπίζονται ως άγιοι. Αναμφίβολα, όμως, όλοι τους θυσιάστηκαν για να βρει το ελληνικό κράτος που πάσχιζε να γεννηθεί, την περπατησιά του».